शुक्लाफाँटामा दरवन्दी छ, हात्ती छैनन्

लबप्रसाद र रुपकली सौजन्य तस्बिर : शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्ज

महेन्द्रनगर / विश्व हात्ती दिवस (अगस्त १२) नजिकिदै गर्दा कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जमा दरबन्दी अनुसार हात्तीको पदपूर्ति नहुँदा नियमित गस्ती लगायतका विभिन्न कामकाजमा समस्या भएको छ ।

भाले र पोथी सहित १० हात्तीको दरबन्दी भए पनि पाँच हात्तीको मात्रै दरबन्दी पूर्ति भएको निकुञ्ज प्रशासनले जनाएको छ ।

केही वर्षअघि दरबन्दी बढाएर सातबाट १० पु¥याइए पनि हात्ती भने नथपिएको शुक्लाफांँटा निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत मनोज ऐरले बताए ।

उनले भने, ‘हात्तीको अभावले नियमित कामहरु गर्न समस्या भइरहेको छ, वर्षातको समयमा गाडी जाने बाटो समेत विग्रेको हुन्छ, हात्तीकै प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ ।’ निकुञ्जभित्र गस्ती गर्न तथा वन्यजन्तु गणनाका बेला हात्ती अभावले निकै समस्या भइरहेको हो ।

अहिले निकुञ्जमा, सुर्तीकली (वर्ष ६६), रुपकली (वर्ष ७९) गरेर दुई पोथी हात्ती छन् । लवप्रसाद (वर्ष १८),सिद्धप्रसाद (वर्ष १७) र नारायणप्रसाद (वर्ष १३) गरेर तीन भाले हात्ती छन् । नारायणप्रसाद बाहेक अन्य सबै हात्तीहरु बर्दिया र चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जबाट यहाँ ल्याइएका हुन् ।

‘हात्तीको अभाव त छ नै भएका हात्ती पनि अशक्त छन्, नारायणप्रसादको उपचार गरिएको भए पनि ढाडको समस्या ठिक भएको छैन भने रुपकली र सुर्तिकली बुढा छन् ।’ संरक्षण अधिकृत ऐरले भन्नुभयो, ‘नारायणप्रसाद र सिद्धप्रसाद कलिला छन्, मातिएको बेलामा पर्यटक घुमाउन रिस्क हुन्छ ।’

निकुञ्जमा हात्तीसंगै माउतेहरुको पनि दरबन्दी अभाव छ । १० जना माउते, १० जना फणित र १० जना पछुवाको दरवन्दी भएकोमा ५÷५ जना मात्र कर्मचारी कार्यरत रहेको संरक्षण अधिकृत ऐरले बताए ।

वर्षातको समयमा पैदल गस्ती गर्न नसकिने भएकाले हात्तीकै भरमा गस्ती गर्नुपर्ने हुन्छ । आवश्यकता अनुसार हात्ती तथा माउतेहरुको अभावमा नियमित गस्ती गर्न समेत समस्या हुने गरेको निकुञ्ज प्रशासनले जनाएको छ । अहिले निकुञ्ज भएकामध्ये दुईवटा (रुपकली, लवप्रसाद) शुक्लाफाँटा पोष्ट, हात्तीसारमा दुुईवटा (सिद्ध प्रसाद, नारायण प्रसाद) र एक (सर्तिकली) मालुमेलामा रहेका छन् ।

शुक्लाफांटामा घुम्न आउने पर्यटकहरुका लागि हात्ती सफारी सुरु भएको पनि वर्षाै भइसक्यो । तर प्रचारप्रसारको अभावमा हात्ती सफारी गर्नेको संख्या भने न्युन रहेको छ । पर्यटकहरुको सुविधालाई ध्यानमा राखी निकुञ्ज प्रशासनले कार्यालयसंगै हात्तीसारबाट पनि हात्ती सफारीको टिकटको व्यवस्था गरे पनि उपलब्धी हुन सकेको छैन ।

शुक्लामा हात्ती सफारीका लागि प्रति घण्टा प्रति व्यक्तिका लागि नेपाली भए प्रवेश शुल्क बाहेक पाँच सय, सार्कभित्रको भए एक हजार पाँच सय र अन्य मुलुकको भए दुई हजार पाँच सय शुल्क निर्धारण गरिएको छ ।

निकुञ्जमा रहेका घाँसे मैदान, हात्तीसारदेखि गदरघाट, वाइखोला र मचानघाट लगायतका क्षेत्रहरु हात्ती सफारीबाट घुम्न सकिन्छ । हात्ती सफारीबाट विभिन्न किसिमका वनयजन्तुसंगै गोही र चराहरु पनि अवलोकन गर्न सकिने संरक्षण अधिकृत ऐरले बताए ।

हात्तीको अभावमा गस्ती गर्न समस्या भएको कर्मचारीहरु बताउँछन् । चाहिए जति हात्ती नभएपछि गैंडा अनुगमन र गस्ती गर्न समस्या भएको हो ।

पर्यटकलाई वनजङ्गल घुमाउने हात्ती आफैले वन र वन्यजन्तुको संरक्षणमा भूमिका खेल्दै आएको छ । जङ्गलको जनावर भएर पनि वनपाखा, खोला जङ्घारमा सहज पुग्नसक्ने क्षमताका कारण संरक्षणमा यसको प्रयोग हुँदै आएको हो ।

त्यसो त यसलाई राणाहरुले सिकार खेल्नसमेत प्रयोग गरे । नेपालका तराई क्षेत्रका निकुञ्ज र संरक्षित क्षेत्रको संरक्षणमा यसको प्रयोग हुँदै आएको छ । राजा, राणा र साहुमाहाजनले तत्कालीन समयमा शोख र सिकारका लागि प्रयोग गर्ने हात्ती पछिल्ला वर्षमा वन र वन्यजन्तु संरक्षणमा उपयोग गरिँदै आएको छ । वर्षा होस् वा हिउँद वन्यजन्तु घाइते हुँदा होस् वा नियन्त्रण गर्नुपर्दा हात्तीकै साहारा लिनुपर्ने हुन्छ ।

त्यस्तै हात्ती गस्ती, पेट्रोलिङ, वन्यजन्तु अनुगमन, उद्धार, अनुसन्धानसँगै पर्यटनमा हात्तीको प्रयोग हुने गरेको संरक्षण अधिकृत ऐरको भनाइ छ । गोपबाट