हरेक वर्ष दोहोरिन्छ, कैलालीमा बाढी र डुबानको समस्या

धनगढी । हरेक वर्षायाममा कैलालीको पूर्वी तथा दक्षिणी क्षेत्र बाढीको चपेटामा पर्ने गर्छन् । कर्णाली, मोहना, कान्द्रा, काँडा, पथरैया कर्णाली लगायत ठूला र अन्य साना नदीमा वर्षायाममा आउने बाढीका कारण कैलालीको टीकापुर, लम्कीचुहा र भजनी नगरपालिका तथा जोशीपुर, जानकी र बर्दगोरिया गाउँपालिकाका विभिन्न वडा, वस्तीहरु बाढी तथा डुबानको चपेटामा पर्ने गरेका छन् ।

विज्ञहरुका कारण नदीको सतह बढ्नु नै यी क्षेत्र बाढी तथा डुबान पर्नुका प्रमुख कारण हुन् । त्यस्तै, भारतले नेपालको सिमाना नजिक एकलौटी ढंगले निर्माण गरेको बाँधका कारण पनि डुबानको समस्या हरेक वर्ष बृद्धि भइरहेको छ । पछिल्लो पटक कैलालीमा निर्माणाधीन हुलाकी सडक पनि डुबानको अर्को कारण बनेको छ ।

२०७४ सालमा आएको बाढीबाट कैलालीको टीकापुर र भजनी नगरपालिका तथा जानकी गाउँपालिकाका विभिन्न वडा र वस्ती निकै प्रभावित भएका थिए ।

भजनी नगरपालिका प्रमुख शेरबहादुर चौधरीका अनुसार भजनी गरपालिकाको वडा नम्बर १, २, ३, ५, ६, ७ र ८ वडामा वर्षेनि वाढी तथा डुवानबाट प्रभावित हुने गरेको छ ।

नगर प्रमुख चौधरीले बाढी आउनुको मुख्य कारण नदीको सतह बढ्नु भए पनि भारतले सिमा नजिक बनाएका बाँधले कैलालीको पूर्वी क्षेत्र बढी डुबान हुने गरेको बताए । ‘भारतले एकलौटी रुपमा निर्माण गरेका बाँधका कारण नदीको वहाव थुनिएर हाम्रो जमिन डुबानमा पर्ने गरेको छ’ उनले भने ।

उनले कैलालीमा निर्माणाधीन ६२ किलोमिटर लामो हुलाकी सडकका कारण पनि भजनी नगरपालिकाको वडा नम्बर ३, ५ र ८ बढी प्रभावित हुने गरेको बताए । ‘हुलाकी सडकले ड्यामको जस्तो काम गरेको छ’ नगर प्रमुख चौधरीले भने– यसले गर्दा बस्तीमा पानी पस्ने र हजारौं घर डुवान पर्ने गरेका छन् ।

नेपाल सरकारको राष्ट्रिय आपतकालिन कार्यसञ्चालन केन्द्रको मनसुन पूर्वतयारी तथा कार्ययोजनामा कैलालीका धनगढी, कैलारी, भजनी, टीकापुरका केही वडा र कञ्चनपुरको बेल्डाँडी, महाकाली, पुनर्वास, शुक्लाफाँटा लगायतका स्थानीय तहमा हुलाकी सडकका कारण डुवान तथा बाढी आउने गरेको उल्लेख छ । सो प्रतिवेदनमा भनिएको छ– कैलाली र कञ्चनपुरको दक्षिण क्षेत्रमा भारतीय सिमा क्षेत्रका पानी भरिएर उर्लने र अन्य नदिको बहाव अवरुद्ध भइ डुवाने हुने गरेको छ ।

कैलालीको टीकापुर नगरपालिका प्रमुख तपेन्द्रबहादुर रावलले पनि हुलाकी सडक र भारतीय बाँधका कारण कैलालीका पूर्वी क्षेत्र डुवान पर्ने गरेको बताए । टीकापुर नगरपालिकामा कर्णाली, पथरैया र मोहना नदीका कारण वर्षेनी बाढी तथा डुवान हुने गरेको छ ।

नगर प्रमुख रावलले भने– भारतले बढी वर्षा भएको समयमा बाँधका ढोका बन्द गरिदिन्छ । जसका कारण मोहना, पथरैया र कान्द्रामा नदीको सतह अत्यधिक बढ्ने गरेको छ ।

नगर प्रमुख रावलले हुलाकी सडकका कारण टीकापुर नगरपालिका वडा नम्बर ७ प्रभावित हुने गरेको बताए ।

टीकापुर नगरपालिकामा योसंगै राष्ट्रिय गौरवको आयोजना रानी जमरा कुलरिया सिँचाई आयोजनाले पनि प्रभावित पारेको छ । नगर प्रमुख रावलले भने– रानी जमरा कुलरिया सिँचाई आयोजनाका कतिपय भौतिक संरचनाले पनि टीकापुरको मुख्य बजार प्रभावित पारेको छ ।

उनले निर्माणाधिन छ लेन सडक लगायतका कतिपय सडक योजना अहिले निर्माण चरणमै रहेको र नाली निर्माण नहुँदा पनि टीकापुर जलमग्न हुने गरेको बताए ।

जानकी गाउँपालिकाका अध्यक्ष प्रदिपकुमार चौधरीले चुरेबाट आउने खोला, खहरे खोलाका कारण बाढी तथा डुवान हुने गरेको बताए । उनले जानकी गाउँपालिकाको वडा नम्बर १, २, ४, ५, ७ र ८ नम्बर वडा वर्षेनि बाढी तथा डुवानको चपेटामा पर्ने गरेको बताए ।

बाढी, डुबान नियन्त्रण गर्न संघीय सरकारले पहल गर्नुपर्छ– स्थानीय जनप्रतिनिधि

कैलालीको पूर्वी तथा दक्षिणी क्षेत्र हरेक वर्ष बाढी तथा डुबानको चपेटामा पर्दै आए पनि रोकथामका लागि ठोस योजना अझैं अघि बढ्न सकेका छैनन् । भारतले निर्माण गरेका बाँधका कारण नेपाली भूमिमा डुबानको समस्या झन् बढेको छ । तर, सरकारले न त बाढी तथा डुबानको समस्याका लागि ठोस कार्य नै गरेको छ, न भारतले वर्षायाममा भारतले बाँधको ढोका बन्द गर्ने कार्य रोक्नेतर्फ ठोस प्रवृत्तिलाई रोक्न पहल नै गरेको छ ।

भजनी नगरपालिका प्रमुख शेरबहादुर चौधरीले हरेक वर्ष हुने डुबानको समस्या कम गर्न संघिय सरकारले मोहना र कान्द्रा नदीमा ‘चेक ड्याम’ निर्माण गर्न आवश्यक रहेको बताए । उनले भने– नगरपालिकाको बजेटले तटबन्ध र चेकड्याम निर्माण गर्न सक्ने अवस्था छैन । संघिय सरकारले यसमा लगानी गर्न आवश्यक छ ।

‘अहिले कतिपय स्थानमा नगरपालिकाबाट पनि ससाना तटबन्ध बनाइएको छ । त्यसले केही हदसम्म कटान रोके पनि बाढी तथा डुवान भने नियन्त्रण हुन सकेको छैन’ उनले भने ।

टीकापुर नगरपालिका प्रमुख तपेन्द्रबहादुर रावलले तटबन्धले पनि बाढी तथा डुवान नरोकिएको बताए । उनले भने– स्थानीय तहसंग बाढी तथा डुबान रोक्न ठुलो संरचना बनाउन बजेट छैन । संघिय सरकार गम्भीर हुनुपर्छ ।

कैलालीका यी क्षेत्रमा कतिपय विकास निर्माण योजनाहरुका कारण पनि बाढी तथा डुबानको जोखिम निम्त्याउने गरेका छन् । भजनी नगरपालिकाका नगर प्रमुख चौधरीले नाला व्यवस्थापन, सरसफाई र नगरले निर्माण गर्ने भौतिक संरचना पनि विपदमैत्री हुनुपर्ने बताए । उनले भने– कतिपय भौतिक संरचना निर्माण गर्दा हामीले पनि वातावरणीय पक्षलाई ध्यान दिएनौं, त्यसैले अहिले जोखिम थप बढ्यो । त्यसैले अब भौतिक संरचना निर्माण गर्दा यस्ता कुरामा ध्यान दिइने छ ।

उनले सडक अतिक्रमण, नालाखोला अतिक्रमण लगायतका काम तुरुन्तै बन्द गरिनुपर्ने बताए ।

टीकापुर नगरपालिका प्रमुख रावलले पनि खोलानाला अतिक्रमण गरी भौतिक संरचना निर्माण गर्ने, खोलानालाको छेउमा घर लगायतका संरचना निर्माण गर्ने लगायतले गर्दा थप जोखिम निम्त्याएको बताए ।

जानकी गाउँपालिकाका अध्यक्ष प्रदिप कुमारले भने– खोलानाला व्यवस्थापन, सरसफाईमा पनि आवश्यक रहेको छ ।

हरेक वर्ष जलमग्न धनगढी

सुदूरपश्चिम प्रदेशको एकमात्र उपमहानगरपालिका धनगढी केही वर्षदेखि हरेक वर्षामा जलमग्न हुने गरेको छ । धनगढी उपमहानगरपालिकाको मुख्य बजार, वडा नम्बर ३ को विशालनगर, वडा नम्बर ४ को उत्तरबेहडी, वडा नम्बर १ को शिवनगर, वडा नम्बर ५ को हसनपुर लगायतका स्थान सामान्य वर्षा हुदा पनि जलमग्न हुने गरेका छन् ।

धनगढी उपमहानगरपालिका प्रमुख नृपबहादुर वडले खोलानाला अतिक्रमण गरि भौतिक संरचना निर्माण गर्दा धनगढी जलमग्न हुने गरेको बताए । उनले भने– खोलानालाहरु अतिक्रमण हुँदा वर्षातको समयमा पानीले निकास पाउँदैन । त्यसले गर्दा जहातही डुबान हुने गरेको छ ।

नगर प्रमुख वडले खोलानाला अतिक्रमण हटाउनमा स्थानीयको साथ र सहयोगका लागि आग्रह गरे ।

धनगढी उपमहानगरपालिकाले हरेक वर्षायाम अघि र वर्षाको समयमा नाला सरसफाई गर्ने गरेको भए पनि जलमग्न समस्या यथावत रहने गरेको छ ।

सोमबारदेखि परेको अविरल वर्षाका कारण धनगढी उपमहानगरपालिकाका मुख्य बजार, शिवनगर, उत्तरबेहडी, मिलन चौक, त्रिवेणी चौक लगायतका बस्ती जलमग्न भएका छन ।

भारतको बाँधका कारण सुदूरपश्चिममा बाढी र पहिरो

भारतले एकलौटी रुपले निर्माण गरेको बाँधका कारण सुदूरपश्चिम प्रदेशमा बाढी, पहिरो र डुवानको जोखिम रहेको छ ।

२०४० सालमा नेपाल–भारत सीमाबाट १० किलोमिटर दक्षिण कैलालीको कोठियाघाट नजिक भारतले घाँघरा नदीमा गिरिजापुरी बाँध एकतर्फी रूपमा निर्माण गरेको थियो ।

भारतले वर्षायाममा गिरिजापुरी बाँधको ढोका थुन्ने गरेका कारण नेपालबाट भारत प्रवेश गर्ने कर्णाली, गेरुवा, मोहना कनरी, कान्द्रा, खुटिया, पथरैया, काँडालगायत नदीहरूको पानीको बहावमा अवरोध सिर्जना हुने गरेको छ ।

गिरिजापुरी बाँध कै कारण कैलालीको दक्षिण पूर्वमा अवस्थित धनगढी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १५, १८ र १९, कैलारी गाउँपालिका, भजनी नगरपालिका र टीकापुर नगरपालिका बर्षेनि डुबानमा पर्दै आएका छन् ।

२०६५ सालको वर्षायाममा भारतले गिरिजापुरी बाँधको ढोका नखोल्दा कैलालीमा १२ जनाको मृत्यु भएको थियो । भने १२ हजार सात सय ७९ घर डुबानमा परेका थिए ।

त्यस्तै, सन् १९२० मा चन्द्रसम्शेरका पालामा नेपाल र ब्रिटिस इन्डियाबीच सम्झौता भई महाकाली नदीमा शारदा बाँध निर्माण सुरु गरिएको थियो । शारदा बाँधको तलतिर भारतीय सिमा सुरक्षा बल (एसएसबी) क्याम्पबाट आधा किलोमिटरमा भारतले आंशिक बाँध बनाई नेपालको भुजेला साइडमा छोड्दा नेपालतर्फ नदीको प्रवाह फर्केर २०७० सालमा कञ्चनपुरको भीमदत्त नगरपालिकामा ठूलो धनजनको क्षति भएको थियो ।

त्यस्तै, शारदा ब्यारेजका कारण वर्षेनी महाकाली नदी पारीका चाँदनीदोधारा, हलिजा, र भीमदत्त नगरपालिकाका केही वडा डुबानमा पर्ने गरेका छन् ।

टनकपुर बाँध बनाउने बेला अस्थायी तटबन्ध निर्माण गरी महाकालीको पानी नेपालतिर छोड्दा कञ्चनपुरका विस्थापित भएका एक सय परिवार अहिले पनि विस्थापित नै छन् । त्यसले वर्षेनी झनै ठूलो क्षति गर्दै लगेको छ ।

महाकालीमा नहर भारतीय पक्षले सम्झौताअनुसार मर्मत नगर्दा खोला पुरिएर सबै पानी थुनिने र त्यसले गाउँ डुबानमा पर्ने गरेका छन् ।

त्यस्तै, भारतले धौलीगंगा बाँधको ढोका खोलेका कारण २०७० साल असार १ गते दार्चुला जिल्लाको सदरमुकाम खलंगामा भीषण बाढी आएको थियो । बाढीका कारण खलंगामा दर्जनौ घर बगेका थिए । भने अर्बौ रुपैया बराबरको धनमालको क्षती भएको थियो ।