समाज—सन्दर्भ

नेपालमा मध्यमयुगीन भावनामा अल्झिदै सामन्ती बेलिविस्तारमा रुमलिएको परम्परित सोचाईबाट बहुविध उत्पीडन खेपीरहेको समाज छ । परम्परित राजनैतिक व्यवस्थाका छलप्रपञ्चबाट मानवीय स्वत्त्वमा पुग्न नसकिरहेको यो राज्य अधिकांश निमुखाहरूको बस्ति बिन्दुमा देखापर्छ । भावनात्मक परम्परित सोचका चौघेराले यो बस्तिबिन्दु यस शताब्दीले उपलब्ध गरेका उचाईंबाट बिमुख पारिएको छ । भौतिक दरिद्रता भन्दाभाग्यवादी भावनात्मक सोचको दरिद्रताले समाजमा व्यापक विषमता, अकिञ्चनता थपिन गएको छ । समाज ज्यादै अबोध छ । दैवाधीन मानसिकतामा छ । कर्मवाद भन्दा भाववाद भाग्यवादमा विश्वस्त छ ।
अवोधता भावात्मकताका भाग्यवादी अनगन्ती उपधारणाबाट समाज सामन्ती घेरामै रहेको स्पष्ट हुन्छ । परम्परित दरिद्रतम सोचाई व्याप्त पार्दै एकआध व्यक्तिहरू जनताको अवोधपनाको विवशतामा राज्यदोहन गरिरहेका छन् । राज्यका हरेक सेवाप्रदायक स्थल सरल—सहज पहुँचमा देखिँदैनन् । व्यक्तिवादका जगजगीबाट समूहवाद उम्रिन सकिरहेको छैन । समूहवाद परिष्कृत नहुँदासम्म समाजवादको परिवेश आउन कठिन हुन्छ । समाजवाद परिष्कृत भएमा मात्र साम्यवादी वातावरण तय हुने हो । समाज अहिले आधारभूत कक्षामै छ । यस अवस्था पार गर्न पिंडीगत संघर्ष आवश्यक हुन्छ । पिंडीगत संघर्षको उठान समाज अभियन्ताको जन्मबाट हुन्छ ।
आफू जम्ने आफन्त जमाउने व्यक्तिका खेलमा भौतिक विकाशका केही नमूना निर्माण भए पनि भावनात्मक परिवर्तन सम्भव हुँदैन । समाजवादी अवधारणाद्वारा वस्तुवादी वैज्ञानिक सोचको राजनैतिक दर्शनसँग स्वाभाविक र स्वचालित मर्यादामा आवद्घ युगद्रष्टा व्यक्तित्व सर्वहाराकरण चरित्रका गुणसम्पन्न नेतृत्त्वबाट समाजमा वितरित जम्मै बेथिति विस्थापित हुनसक्ने हुँदा नयाँ सोचको राजनैतिक परिपाटीको आवश्यकता ठहरिएको हो । अहिले नेपाली जनताले त्यस शक्तिलाई श्रद्घा गरेका छन् । श्रद्घाको मूल्य श्रद्घामै हुनु यस गहिराइलाई अहिलेकाले बुझ्छन् बुझ्दैनन् समयले बताउँला ।
समाज वर्गैवर्गका पत्रले बनेको हुन्छ । यो प्याजको पिण्ड जस्तै हो । सबै पत्र स्वच्छ नभएमा प्याज अखाद्य भएझैं पिण्ड रुग्ण हुन जान्छ । सबै पत्र स्वच्छ हुनु प्याजका लागि आवश्यक भए झैं समाजका हरेक वर्ग स्वच्छ र मर्यादित हुने परिपाटी यहाँ चाहिएको हो । समाजवादी अवधारणा यसकै लागि तय भएको हो । आर्थिक असमानता, वस्तुवादी सोचको अभाव समाज रुग्ण पार्ने मूल तत्त्व हुन् । यी तत्त्वलाई सम्बोधन नगरे कुनै परिवर्तनले पनि समाजमा व्याप्त असमानता न्युन गर्न सक्दैन । गरीखाने, गरी निमुखो रहने अति विपन्न वर्ग र गराइ खाने, श्रम मार्ने, श्रम तुच्छ ठान्ने वर्गका भेदमा कसरी पारिस्परिक श्रद्घा थप गर्ने एक चुनौतिको विषय भए पनि समाजवादी अवधारणाले यो पक्षमा सहजै सहजता ल्याउन सक्छ ।
परम्परित राज्यका यी रुग्णतालाई निर्मूल पार्न भावना वा मनोभूमिमा क्रान्ति आउन जरुरी हुन्छ । राजनैतिक क्रान्तिले सत्ता परिवर्तन मात्रै गर्छ । जनक्रान्तिबाट जनताले शत्रु पहिचान्ने भावना प्राप्त गर्छन्, जसले विचारमा क्रान्ति ल्याउँछ । समाजमा रहस्यवाद फैलाएर दैववाद, भाग्यवाद, भगवानवादको प्रपञ्चले कसैको पेसा व्यवस्थित भएको भए पनि यसले जनमनमा अकर्मण्यता, पलायनता जस्ता अल्छी रुग्ण मनोभूमिमा जनतालाई रङल्ने गर्छ । यसले सामन्ती सोच तय गर्छ र जनतामा ठूलासानाको भेद पहिल्याइदिने गर्दछ । जनतामा आत्मवोध, स्वत्त्वबोध हुन दिन्न । आर्थिक शोषणभन्दा सयौं गुणा डरलाग्दो हुन्छ मानसिक शोषण । यस भावनामा लघुताभाष जन्मन्छ । लघुताभाषबाट जनमनोभूमि कुण्ठित भएपछि उसमा स्वत्त्वभाव हराउँछ, उसलाई अकर्मण्यतामा पुर्‍याइदिन्छ । यसरी समाजका वर्गहरू अलगिने र रुग्ण हुने परिपाटी तय हुन्छ । यस परिपाटीलाई ध्वस्त पार्न क्रान्तिकारी मनोभूमिको संघर्ष आवश्यक हुन्छ । यसका लागि राजनैतिक व्यवस्था युगीन, जनमुखी वस्तुवादी दर्शनमा आवद्घ भएको हुनुपर्छ ।
नेपालका झण्डै ७० प्रतिशत जनता परम्परित प्रताडनका विविध पक्षबाट मूक्त हुन खोजिरहेकाले त्यसका लागि अहिले मतदान गरेका हुन्, अनेक षड्यन्त्रसँग भिड्दै । यसमा अहिले मूल्य सिद्घान्त उठानै हुन नदिने परम्परित सोच ध्वस्त पार्न सकिन्छ कि भन्ने आशा जनतामा छ । यो आशा व्यवहारमा परिणत हुन सक्छ, सक्दैन ? समयले बताउँला । किनभने यस राज्यको इतिहासमा विश्वासको संकट सधैं रहेको हुन्छ । यस विश्वासका संकटको व्याप्ती व्यक्ति, चरित्र, वर्ग अनि संस्था सम्मन छ । यसतर्फ पनि ध्यान जान आवश्यक छ । जनताको यो अभिमत संकटमा नपुगोस, किनकि श्रद्घाको मूल्य श्रद्घा मै हुन्छ । जसले पारिस्पारिक मूल्य—पहिचान गरेको हुन्छ । मूल्य पहिचान भएमा स्वत्त्व (अस्तित्त्व) को सम्मान हुन्छ । भेदवृत्ति हराएर जान्छ । यसबाट समाज परिष्कृत हुँदै जान्छ । यसले समाजवाद तिर जाने मार्ग प्रशस्त पार्छ ।
अस्तु ।