नागरिकको दिवा सपना

नेपालमा नयाँ सविधानले स्थानीय तहलाई आर्थिक तथा संवैधानिक हिसावले पक्कै बलियो बनाएको छ । वर्षौदेखि अलपत्र नागरिकका सपना पनि पूरा होलान कि भन्ने आश पलाएको छ । स्थानीय जनता र जनप्रतिनिधि आमनेसामने भएका छन् । जनताका आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्ने दायित्व अब स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिमा आइपुगेको छ । उनीहरूले नजिकबाट थाहा पनि पाएका छन् । आफ्नो क्षेत्रका सबै खालका जनताको चाहनाअनुसार भूमिहीनलाई घर, सबैलाई रोजगारीदेखि स्मार्ट शहर बनाउनेसम्मका बाचा पनि गरेका छन् । ती बाचा पूरा गर्नेतर्फ जनप्रतिनिधिले पाइला चालेका छन् कि छैनन् ? अहिलेलाई आफैले आत्ममूल्यांकन गरुन् । आम जनताले चाहेको के हो ? त्यो मनन गरुन् ।
***
म तराईको नागरिक, म घरबाट मूलसडकसम्म साइकल, मोटरसाइकल, गोरुगाडा जेसुकैमा आउँदा पनि हिलो नलागी आउन पाऊ । मुल सडक र शहरी सडक जहाँ दैनिक बस, ट्रक, टिपर, ट्याक्टर, मोटरसाइकल चल्छन्, त्यो बाटो पक्की होस् । बाटो पक्की भएको कम्तिमा दश वर्ष त्यहाँ खाल्डाखुल्डी नपरुन् । कही परिहाले पनि वर्षाअघि नै पुर्ने व्यवस्था होस् । मूल सडकमा पुगेपछि आफूले चाहेको सार्वजनिक सवारीमा चढन पाइयोस् । ‘यसमा चढ, त्यसमा नचढ’ भनेर बस समितिका कर्मचारीबाट दुव्र्यवहार भोग्नु नपरोस् । जहाँ नियमानुसार लाग्ने भाडा मात्रै तिर्नु परोस् । सार्वजनिक सवारीमा बसिसकेपछि निश्चित समयमा गन्तव्यमा पुग्न पाइयोस् न कि टिकट लिइसकेपछि आफू बेचिएको वस्तु सरह घण्टौ गाडीमा कुरिरहन नपरोस् । गाडीका सिट फराकिला र सफा होउन् । एक जनाको लागि बनाएको सिटमा एकै जना बस्न पाइयोस् । गाडीमा सबैलाई पाच्य हुने गीत र फिल्म मात्रै बजाइयोस् । अपाङ्गता भएका व्यक्ति, बालबालिका, गर्भवती, ज्येष्ठ नागरिकलाई देखेको ठाउँमा ड्राइभरले गाडी रोकोस् । कण्डक्टरले सिटमा राखिसकेपछि मात्रै गाडी गुडोस् । भनेकै ठाउँमा रोकेर झारिदेओस् । मेट्रो, विद्युतीय रेल र सुपरलुपको कुरा सुन्छु, त्यो त कहिले बन्ला तर अहिले भएको व्यवस्था त सुध्रियोस । अब भन्नुस्, प्रमुखज्यू तपाईंको तहमा यस्तो व्यवस्था कहिले पूरा हुन्छ ?
***
म स्कुल जाँदा मेरो स्कुल खुलेको होस् । सबै शिक्षक आइसकेका होउन् । मलाई बस्ने डेस्कबेञ्च होस् । मेरो स्कुल छेवैको खोलाले बगाउँदैन भन्ने कुराले निश्चिन्त भएर पढ्न सकू । मेरो शिक्षकले पढाएको सबै कुरा म सुन्न सकू । न कि बेलाबेला नजिकैबाट गुडने बस, ट्रक, ट्याक्टरको आवाजले मेरो सुनाई अवरुद्ध नहोस् । मलाई प्यास लागेको बेला पानी पाइयोस् । दिसापिसाब लागेको बेला सफा शौचालय मिलोस् । मेरा शिक्षकले मलाई जे गर्नुहुन्न भन्नुहुन्छ, त्यो मेरा शिक्षकले पनि नगरुन्, याने कि स्कुल खुल्नुभन्दा अघि नै पुगुन् । उहाँको दाह्री, कपाल, लुगा सफा होस् । ह्वास्स रक्सी नगनाओस् । सूर्ती र पान खाएर प्याच्च कक्षाकोठामा नथुकुन । पढाउन छोडेर बाहिर थुक्न नजाउन् । हातखुट्टाभरी माटो लगाएर कक्षाकोठामा नआउन् । पिरियड भरी शौचालयमा नबसुन् । स्कुल आएर हाजिर लगाएर टाप नकसुन् । दिनभरी हामीसँगै होउन् । आफूआफूमात्रै गफ गरेर नबसुन् ।

कक्षामा आउँदा लठ्ठी होइन चक, डस्टर, खेलौना, शैक्षिक सामग्री लिएर आउन् । शिक्षकको घरमा कुनै समस्या भए त्यो घरै छोडेर हसिलो अनुहार लिएर आऊन् । मलाई मेरो शिक्षकले मातृभाषामै संझाउन । सर कक्षामा नभएका बेला ठूलेले मलाई कुट्न नपाओस् । मेरो पातलो लुगा, कमजोर शरीर र मेरो जात र मेरा बाआमाले गर्ने कामका कारण मलाई अलग व्यवहार नहोस् । तेरो स्कुल त कस्तो नराम्रो ! तेरो स्कुलका सर त पढाउँदैनन् ! रक्सी खाएर बजारमा सुतेको छ ! घरमा आफ्नै मेडमलाई कुटेको छ ! तेरो स्कुलमा धेरै जना फेल हुन्छन ! भन्ने कुरा अर्को स्कुलको साथीले नसुनाओस् । पूरा तलव पाउनेले पढाउँदैनन् हामीले मात्रै किन पढाउने ? भनेर सर, मिसले सधैं नभनुन् । म पनि अरूजस्तै राम्रै नम्बर ल्याएर पास हुनसकुँ । मेरा सबै साथी मजस्तै पास होउन् । भन्नुस प्रमुखज्यू, मेरो स्कुल यस्तो कहिले हुन्छ ?
***
कहिले जाडोले, कहिले गर्मीले, कहिले बाढीले त कहिले शहरको फोहोरले म बिरामी पर्छु । जब म बिरामी पर्छु मेरा घरका सबै जना बिरामी पर्छन् । खै किन हो ? हाम्रो घर राम्रो नभएर हो कि ? हाम्रै ढंग नभएर हो कि ? हामीले सानैमा खोप नलगाएर हो कि ? पोषिलो खान नपाएर हो कि ? धेरै बिरामी पर्छौ । बिरामी पर्दा पैसा पनि हँुदैन । भएको लिएर अस्पताल जान्छौं । अस्पताल गएको बेला डाक्टर वा स्वास्थ्यकर्मी भेटिओस् । मेरो समस्या राम्ररी सुनोस् । मलाई नहकारोस् । मलाई के भएको हो मलाई भनिदेओस् । मलाई चाहिने औषधि नि:शुल्क वा किनेर भए पनि अस्पताल बाटै पाइयोस् । सरकारी अस्पतालमा कहाँ पाइन्छ र ? यहाँ यस्तै हो, बाहिरबाट किनेर लैजानु भनेर नपठाइयोस् । अस्पतालका मुखिया र व्यवस्थापकले पनि औषधि र स्वास्थ्य सेवाबारे थाह पाएका होउन् । अस्पतालमा चाहिने सामान मात्र किनुन् । किनेका सबै सामान काम लागुन् । किनेका सामान कामै नलागी लिलामी वा धुल्याउन नपरोस् । त्यस्तै औषधि समयमै किनियोस् । किनेको औषधिको कम्तिमा एक वर्ष म्याद होस् । म्याद नाघ्नै लागेको औषधि किनेर कमिशन खाने र धुल्याउने काम नहोस् । डाक्टरले औषधि लेख्दा अस्पतालमा भएको वा सबैले बुझ्ने नाम लेखिदिऊन् । आफ्नो मेडिकल वा आफूले चाहेको औषधि मात्र लिने अवस्था नहोस् । कुन औषधि चलाउने भन्ने कुरा डाक्टरले औषधि आपूर्तिकर्ताको भनाई वा कमिशनका आधारमा नभई औषधिको गुणस्तरका आधारमा छानुन् ।
म बिरामी हँुदा निजी मेडिकल वा अस्पतालमा पनि जान्छु । त्यहाँ मलाई चाहिने जति मात्रै औषधि खुवाइयोस् । त्यहाँ उपचार सम्भव भए मात्रै उपचार गरियोस्, नभए समयमै मलाई हुँदैन भनिदेओस् । आफूसँग भएको पैसा सकिएपछि ‘अब यहाँ हँुदैन’ भनेर निकाला नगरियोस् । भन्नुस् प्रमुखज्यू, तपाईको शहरमा यस्तो व्यवस्था कहिले हुन्छ ?
***
मैले सुनेअनुसार आजकाल सबै बहिनीहरू जन्मिन पाउँदैनन् रे, भाइहरू धेरै जन्मिन्छन् । तर म पढ्ने स्कूलमा दिदीबहिनी धेरै छौं । धेरै भाइहरू कहाँ पढ्दा होलान ? किन म पढ्ने सरकारी विद्यालयमा भाइहरू कम छन् ? महिला र पुरुष बराबर हुनुपर्ने प्राकृतिक नियम छ, तर अन्तर किन छ ? मलाई जिज्ञासा छ । मेरो परिवार किसान भएकाले घरको काम धेरै गर्नुपर्छ । काम गरेरै विद्यालय जानुपर्छ । जान्छु । तारन्तार मेरो विहेको प्रस्ताव नआओस् । मेरी आमाले पनि आफूले सानैमा विहे गरेको र एउटी गुरुआमाले पनि अब के पढछेस् र विहे गरेर जाने त होस् भनेर सधैं नभनुन् । म महिनावारी भएको बेला साथीहरूले नगिज्याउन् । विद्यालयको शौचालय व्यवस्थित होस् । म बिहानै स्कूल जाँदा बाटामा अँध्यारो नहोस् । पल्लाघरकी भाउजूले दिनहँु कुटाइ खान नपरोस् । कुटिएको रात घरबाटै निकाल्दा ओत लाग्ने र छलफल गराई दिने संयन्त्र होस । उनको विहे दर्ता होस् । उनका छोराछोरीको जन्मदर्ता नागरिकता होस् । उनीहरूले बाबुबाट अंश पाउन् । स्थानीय तहबाट दिने महिला लक्षित बजेट हरेक वर्ष एउटै समूहका महिलाले नपाउन् । त्यो दिएवापत त्यही कर्मचारीले प्रतिशतकै रूपमा घुस नखाऊन् । भन्नुस्, प्रमुखज्यू, यस्तो व्यवस्था कहिले हुन्छ ?
***
पहिले जहाँ बस्यो, त्यही जग्गा पाइन्थ्यो । पहिले आफूले सिकेको सीपसँग माना साटेर पनि गुजारा चल्थ्यो । परिवारै अरूको घरमा काम गरेर पनि पालिन्थ्यौ । अहिले जमाना फेरिएको छ । महंगी बढेको छ । हामी पनि स्वतन्त्र नागरिक सरह बाच्न चाहन्छौं । नेताहरूले हामीलाई गास, बास, कपासको व्यवस्था गर्छौ भनेको धेरै भो, तर कसरी कहिल्यै भनेनन् । हामी पहिले जहाँ थियौ अहिले त्यहा छैनौ । जहाँ छौं त्यो हाम्रो होइन् । गत स्थानीय चुनावमा तपाईले पनि व्यवस्था गर्छौ भन्नु भएको थियो । भन्नुस्, प्रमुखज्यू हाम्रो व्यवस्था कहिले हुन्छ ?
***
मेरो पूर्खा नै किसान हो । कतिले कृषि छोडे, तर म कृषि मै छु । मलाई खेतमा सिंचाईं गर्न पानी चाहिन्छ, तर मेरो खेतको बाँध भत्किएको छ । बोरिङ गाड्न पैसा छैन । तै पनि आकाशे पानीको भरमा खेत रोप्छु । मल धेरै महंगो छ । तै पनि समयमा पाउँदैन । फलाएको बस्तुको मूल्य थोरै छ । सुनेको छु, म मरिमरी फलाउँछु मेरो उत्पादनको लागतमा खासै फाइदा पाउँदैन, तर मेरो बस्तु किनेर बेच्ने चैं करोडपति कसरी हुन्छ ? म चाहन्छु समयमै बीऊ मल पाऊ । सिंचाईं गर्न सकु । प्रशस्त फलाऔं । राम्रो मूल्य पाऊ । मेरो खेतमा काम गर्नेलाई दैनिक ज्याला होइन मासिक तलव दिन सकु । देशका जनताले यहीको उत्पादन खाउन पाउन् । सरकारले खाद्यान्न पनि अर्को देशबाट किन्न नपरोस् । यत्रो खेतको मालिक म, मेरो छोरो पैसा कमाउन भनेर आफैलाई बेचेर खाडी नजाओस् । भन्नुस प्रमुखज्यू, यस्तो व्यवस्था कहिले हुन्छ ?
***
प्रकृतिले मनोरम देशमा म जस्तो युवा किन रम्न सकेको छैन ? उपभोग्य वस्तुहरू बढेका छन् । तर, आय छैन । युवाहरूलाई निर्वाचनका बेला मात्रै होइन, अरु बेला पनि कामको खाँचो छ भन्ने ख्याल होस् । युवालाई टाढा राखेर होइन युवा शक्तिलाई प्रयोग गरेर समृद्धिको हकदार बन्न म तयार छु । मलाई मेरो सीप र मिहिनेत अनुसारको सम्मान र दाम चाहिन्छ । म पढाउन विद्यालय जान्छु तर मैले म भन्दा कमजोर शिक्षक जो सरकारी स्केल खाएर बसेको छ, पढाउनै अल्छि गर्छ । शैक्षिक विषयमा छलफल गर्नै डराउँछ, बरु राजनीतिका कुरा गर्छ । सबैतिर भद्रगोल भएको प्रमाणित गर्न उद्दत देखिन्छ र आफ्नो जिम्मेवारीबाट भाग्छ । म मरिमेटी पढाउँछु । पेटभरी खानै पाउँदैन । ऊ भागीभागी तलव खान्छ । परीक्षामा उसैको विषयमा धेरै फेल हुन्छन् । प्रमुखज्यू, हामी दुवैको तलव र मिहिनेत बराबर कहिले हुन्छ ?
***
म सुखी हुन मेरो सरकारका संयन्त्र इमान्दार र बलिया छन् भन्ने विश्वास ममा हुनपर्दछ । मलाई पीडा दिने व्यक्ति जुनसुकै दलको कार्यकर्ता, जतिसुकै धन, प्रतिष्ठा भएको व्यक्ति भए पनि सजायको भागीदार होस् र यसमा प्रहरीले साथ देओस् । मेरो नामको लालपूर्जा भएको जग्गा मेरै रहोस् । मेरो जग्गा अर्कैको नाममा लालपूर्जा भएको सुन्न नपरोस् । नापीले अघिल्लो वर्ष दिएको जग्गाको क्षेत्रफल यस वर्ष नाप्दा पनि उत्तीनै पुगोस् । गत वर्ष मेरो भनिएको जग्गा यसपाली त अर्कैको पो भएछ भन्ने सुन्न नपरोस् । शहरका करोडपतिले ऐलानी जग्गा पाएको देख्न सुन्न नपरोस् । सबै सरकारी कार्यालयमा घुस नदिइकन सजिलै काम होस् ।
मेरो स्थानीय सरकारले गर्ने हरेक आम्दानी र खर्च पारदर्शी होस् । विधिअनुसार सेवा प्रवाह र खर्च होस् । हरेक खरिदमा कमिशन नखाओस् । सामान खरिद गर्दा स्थानीय बस्तु र सेवालाई प्राथमिकता देओस् । बस्तु र सेवाको खरिदमा प्रतिस्पर्धा गराई उपयुक्त मूल्यमा गुणस्तरको वस्तु र सेवा लेओस् । यस वर्ष किनेको कम्प्यूटर राम्ररी चलेको होस् । जुन कामका लागि व्यक्ति छानिएको हो, उसले कुशलतापूर्वक त्यो काम गर्न सकोस् ।
कसैले अस्वाभाविक नाफा लिएमा वा कालोबजारी गरेमा स्थानीय सरकार अभिभावकको रूपमा अगाडि आओस् । विकासमा राजनीति होइन्, विकासका लागि राजनीति गरेर सरकारका सेवा अत्यावश्यक ठाउँमा पुर्‍याओस् । स्थानीय सरकारका हरेक निर्णयले कसैलाई रिझाउने होइन आम नागरिकमा प्रभाव परोस् । कूल मिलाएर हुनपर्ने काम नभएको तर नहुनुपर्ने कार्य भएको नहोस् । मेरो नगर, मेरो सरकार मेरो भावनामा चलोस् । ठूलै उथलपुथल चाहिएको छैन, नेपाली नागरिकले वर्षौदेखि साँचेको दिवा सपना पूरा होस् । तपाईलाई दुनियाँले क्या वात ! भनुन् ।