निर्वाचन आचार संहिताको पालनाको अवस्था

सरकारले आगामी बैशाख ३० गते स्थानीय निर्वाचनको मिति तोकिसकेको छ । विभिन्न राजनीतिक दलहरुले निर्वाचनलाई केन्द्रीत गरेर कार्यक्रमहरु अघि बढाइसकेका छन् ।

स्वतन्त्र रुपमा निर्वाचन लड्ने घोषणा गर्दै केही उम्मेदवारहरुले प्रचारप्रसार तीब्र बनाइसकेका छन् । निर्वाचनको माहौल तात्दै गर्दा फेरि एक पटक निर्वाचन आचार संहिता पालना बारेको बहस पनि गर्माएको छ ।

हरेक निर्वाचनमा निर्वाचन आयोगले आचारसंहिता जारी गर्ने गर्दछ । चुनावलाई निष्पक्ष, स्वतन्त्र र भयरहित वातावरणमा सम्पन्न गर्नका लागि आचारसंहिता लागू हुने गर्दछ । खासगरी, दल तथा उम्मेदवारहरुले मतदाताहरुलाई धन, बल, धाकधम्की, प्रलोभन सहित कुनै पनि किसिमको अनुचित कार्यबाट प्रभावित पार्न नसकुन् भन्ने उद्देश्यले आचारसंहिता पालनाको कुरा उठ्ने गर्दछ ।

पछिल्ला वर्षहरुमा नेपालमा चुनाव निकै खर्चिलो हुदै गएको आम नागरिकले महसुस गरेको सबैभन्दा तितो यथार्थ हो । निर्वाचन आयोगले चुनावमा उम्मेदवारहरुले खर्च गर्न पाउने सिमा निर्धारण गरेको हुन्छ । चुनावी प्रचार प्रसार सामग्रीदेखि सभा समारोहहरुबारे समेत सिमा निर्धारण गरेको हुन्छ । तर, हरेक निर्वाचनमा चुनावी आचार संहिता पालनाको अवस्था निकै कमजोर देखिने गरेको छ ।

हुन पनि पछिल्ला केही वर्षयता नेपालमा कुनै पनि निर्वाचन अत्यन्त भड्किलो र खर्चिलो हुने गरेका छन् । गाउघरका सामान्य संघसंस्थाहरुका निर्वाचनमा समेत धन, बल, प्रलोभनको दुरुपयोग बढेको देखिन थालेको छ ।

राजनीतिक दलहरुका आन्तरिक निर्वाचनमा समेत धन, शक्ति र सत्ताको अत्यधिक दुरुपयोग हुनेगरेको पछिल्लो पटक प्रमुख दलहरुका अधिवेशनहरुले देखाएको कटुसत्य बनेको छ । यस्तो ढंगबाट हुने निर्वाचनमा उम्मेदवारको योग्यताको आधार सिद्धान्त, आस्था, निष्ठा र सक्षमता भन्दा पनि सत्ता, शक्ति र धनबल हुनेगरेका छन् । र, यी आधारमा निर्वाचित हुने नेतृत्वबाट सम्बन्धित संस्थाको लोकतान्त्रिकरणको अपेक्षा गर्न सकिदैन ।

अहिले स्थानीय निर्वाचनको मिति नजिकिदै जादा आचारसंहिता पालनाको बहस हुदैगर्दा राजनीतिक दल तथा उम्मेदवारहरुले त्यसको पालनाप्रति सार्वजनिक रुपमा प्रतिवद्धता व्यक्त गरेर औपचारिकता पुरा गर्ने गरेका छन् । तर, आचारसंहिताको मर्म र भावनाप्रति रत्तीभर पनि गम्भीर रहेको पाइदैन ।

यसले निर्वाचनलाई भड्किलो र खर्चिलो बनाउन मात्रै मलजल गरिरहेको छ । र, यस्तो प्रवृत्ति बढ्दै जादा निर्वाचनमा उम्मेदवार बन्नका लागि आर्थिक रुपमा कमजोर, तर सिद्धान्त, सक्षमता, निष्ठा र आस्थामा बलियो रहेका व्यक्तिहरु पाखा लाग्ने क्रम बृद्धि हुदै जाने छ ।

निर्वाचन आचारसंहिता पालनाको बहस भइरहदा यसलाई आम मतदाताले अनुगमनकर्ताका रुपमा भूमिका निर्वाह गर्नुपर्दछ । खासगरी नागरिक स्तरबाट निर्वाचन अनुगमन समिति वा टोलीहरु बनाएर निष्पक्ष र स्वतन्त्र रुपमा अनुगमन गर्ने, निर्वाचनका क्रममा जोकोहीबाट हुने वा भएगरेका गलत कार्यको तत्काल भण्डाफोर गर्ने, निर्वाचन आयोगलाई ध्यानाकर्षण गराउने जस्ता भूमिका प्रभावकारी रुपमा निर्वाह गर्नुपर्दछ ।

निर्वाचनमा मतदाताले राजनीतिक दल तथा उम्मेदवारहरुको घोषणापत्रका आधारमा मतदान गर्नेतर्फ अग्रसर हुनुपर्दछ । निर्वाचन लोकतान्त्रिक पद्धतिको सबैभन्दा महत्वपूर्ण प्रक्रिया हो । यो जति निष्पक्ष र स्वतन्त्र तथा भयरहित हुन्छ, त्यति नै लोकतान्त्रिक पद्धति सबल र संस्थागत हुदै जान्छ भन्नेमा पनि आम मतदाताहरुले मनन् गर्नु जरुरी छ ।