भारतीय सीमा क्षेत्रमा वसोवास गर्ने नेपालीको नियति र सास्ती

कैलाली जिल्लाको हसुलिया गाउँ विकास समिति वडा नम्बर ५, शिवरतनपुर २०४० सालमा सुकुम्वासीको रूपमा मोहना नदी
पारी बसोवास भएको वस्ति हो । यो वस्तिमा थारू समुदायको बसोबास रहेको छ । थारू समुदायको आफ्नै रीतिरिवाज, परम्परा र संस्कति रहेको हुन्छ । वर्षामा खेतिपातिको काम सकेपछि भदौदेखि असोज महिनाभरी धानवाली नपाक्दासम्मको अवधिमा घरमा रहेका पशु पाल्ने, घाँस काट्न, माछा मार्ने, जाल बुन्ने जस्ता काम गर्ने परम्परा रहेको रहेको छ । त्यो दई महिनाको समयावधिमा बिहानै उठेर माछा हेर्ने, घास हेर्न जाने र धानवालीमा पानी हेर्न जाने किसानहरूको दिनचर्या हुन्छ ।
२०७३ असोज महिनाको दिन, हसुलिया ५ शिवरतनपुरका संजीव चौधरी बिहान करिब ६ बजेतिर उठेर आफ्नो खेतमा पानी लगाउन र माछा कता पाइन्छन् भनेर हेर्न गएका थिए । त्यही समयमा बिहानै भारतीय सीमा प्रहरी बलको समूह पनि गस्तीबाट
फर्कने क्रममा त्यही पुगेको थियो । संजीवले एक्कासी प्रहरीलाई देखेपछि आफू एक्लै भएकाले आत्तिएका
रहेछन् र थोरै हिडेजस्तो गरेर डरले दौडन शुरु गरेपछि किन भागेको तिमी चोरी शिकार गर्ने चोर हो भनि प्रहरीले आफूसँग भएको जनावर फसाउने जाल यसैको हो भनि झुठा आरोप लगाई नजिकको चन्दनचौकी प्रहरी चौकीमा लगि थुनी पैसा
तिरेपछि छुट्ने, नभए आरोप लगाएरै प्रक्रिया अगाडि बढाई कैद सजाय हुने धम्की दिँदै एक दिन थुनेर राखेको थियो । अन्त्यमा प्रहरी शक्तिका अगाडि केही सीप नचलेपछि खोजखाज गरेर नेपाली ७० हजार रुपैयाँ तिरेपछि मात्र फुर्सद पाएका थिए । त्यसैगरी ४/५ वर्ष पहिले सोही गाउँकै जालुराम चौधरी नजिकको मोहना नदिमा विषादी हालेको माछा टिप्ने बेलामा भारतीय प्रहरीको फन्दामा थुुनामा
परि कुटपिट तथा यातना भोग्नु परेको थियो ।
यस्ता नियती भारतको सीमा क्षेत्रमा वसोवास गर्ने नेपालीहरूको दिनचर्या जस्तै भइसकेको छ । तर ती वर्ग र समुदायको सनुवाई पिरमर्का कसले हेरी दिने ? आफू र आफ्नो परिवार पाल्नको लागि गरिने उनीहरूले गर्ने काम संस्कृति अनुसार नै हो । उनीहरूलाई प्राकृतिक श्रोतमा आश्रित हुन्छन् र उनीहरूलाई आदिवासी जनजातिको मानवअधिकारको लागि संयुक्त राष्ट्रिय संघीय घोषणापत्र २००७ र अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संघसंगठन १९८९ अर्थात् १६९ लाई कसले पालन गरिदिने हो ?
एकातिर, राज्यले पनि विभेद गरेको अवस्था रहेको छ भने अर्कोतिर छिमेकी मुलका सिपाहीहरू पनि त्यस्तै गराउने र जंगलका छेउछाउमा वस्ने समुदाय भएकाले जंगली जनावरको समेत यिनै समुदायको बाली खाई नोक्सान
पारीदिनु र घरसमेत भत्काइदिने ज्यान समेत मार्ने अवस्था रहेको छ । आफ्ना बालीनालीको संरक्षणका क्रममा जनावर मरे आजन्म कैद बस्नु पर्ने । जंगली जनावरको संरक्षण हरेक राज्यले गर्ने तर मानव जातिको संरक्षण नहुने आखिर यस्ता वर्ग समुदाय को हुन् त ? कसैले पनि देख्न सक्दैन ? कहाँ गयो बाँच्न पाउने अधिकारको आधार खाद्यअधिकार ?
लेखक अधिवक्ता हुन् ।