स्थानीय तहसँग छैन विपद् प्रतिकार्य योजना

नरि बडु/बैतडी । गत वर्ष बैतडीको सुर्नया गाउँपालिका वडा नम्बर ४ का जयदेव साउँदको घरमा पहिरो खस्यो । पहिरोले उनको घरमा निकै क्षति भयो । उनले राहतका लागि गाउँपालिकालाई गुहारे, जिल्ला विपद व्यवस्थापन समितिलाई अनुरोध गरे, तर कुनै राहत पाउन सकेनन् । गाउँपालिकाले नीति तथा कार्यक्रम तथा बजेटमा विपद् व्यवस्थापनका लागि बजेट नै विनियोजन नगरिएकोले पहिरो पीडित जयदेवलाई राहत दिन नसकेको जानकारी दियो ।

गत जेठमा आएको हावाहुरीले पुर्चौडी नगरपालिका वडा नम्बर ६, रपनास्थित ब्योरेश्वर आधारभूत विद्यालयको छानो उडायो । भवनको छानो उडाएपछि विद्यालय व्यवस्थापन समितिले नगरपालिकासँग सहयोग माग्यो । नगरपालिकामा आवश्यक बजेट नभएकाले राहतका लागि जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिलाई पत्राचार ग¥यो । तर, नगरपालिकाले विद्यालयको छाना मर्मतका लागि सहयोग गर्न सकेन ।

गत जेठ ८ गते बुधबार राति आगलागीबाट पुचौँडी नगरपालिका वडा नम्बर ५ कुवाकोटका तीन जनाको मृत्यु भयो ।
पुर्चौडी नगरपालिका वडा नम्बर ५ कुवाकोट घर भई वडा नम्बर ७ बसपार्कमा टहरा बनाएर बस्दै आएका का ४५ वर्षीय करे लुहार, उनकी ४० वर्षीया श्रीमती व्रिन्दा लुहार र आठ वर्षीय छोरा मनोजको मृत्यु भयो । जिल्लामा आगलागीका कारण अन्य पाँच घरमा पनि व्यापक धनमालको क्षती भयो । तर, पीडितलाई तत्काल उद्दार र राहत वितरण हुन सकेन ।

बैतडीका अधिकांस स्थानीय तहमा विपद्सँग जुध्नका लागि आवश्यक विपद प्रतिकार्य योजनाका साथै बजेट व्यवस्था नगरेकाले पीडितलाई राहत आदि सहयोग गर्न सकेका छैनन् । बैतडीका १० वटा स्थानीय तहमध्ये सात वटाले विपद् व्यवस्थापन योजना बनाएका छैनन् ।
जिल्लामा दशरथचन्द नगरपालिका र डिलासैनी तथा दोगडाकेदार गाउँपालिकाले मात्र विपद् प्रतिकार्य योजना बनाएका छन् । जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष एवं प्रमुख जिल्ला अधिकारी आनन्द पौडेलले अन्य स्थानीय तहमा विपद्को अवस्था के छ, विपद् आउँदा पूर्व तयारी के गर्ने तथा विपद् सम्बन्धी कुनै लेखाजोखा नहुँदा समस्या आइलाग्दा राहत तथा उद्दार गर्न कठिनाई भइरहेको बताए ।
स्थानीय तहहरूले विपद् व्यवस्थापन प्रतिकार्य योजना निर्माण तथा बजेटको व्यवस्था नभएकाले विपद्को समयमा राहत विवरणमा समस्या हुने गरेको छ । विपद् प्रतिकार्य योजनाको अभावमा सम्भावित विपद्को क्षति व्यवस्थापन तथा न्यूनीकरणका कार्यक्रम समेत सञ्चालन हु्न गाह्रो भइरहेको छ । बैतडीका सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी लोकेन्द्रसिंह नेगीले भने– हामीले जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिका तर्फबाट योजना बनाएर काम गर्न अनुरोध गरेका छौं ।

जिल्लाका विपद् व्यवस्थापन प्रतिकार्य योजना निर्माण नगरे पनि केही स्थानीय तहले विपद्का लागि बजेट भने विनियोजन गर्ने गरेका छन् । सिगास गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत रघुनाथ अवस्थीले चालू आर्थिक वर्षका लागि १० लाख रुपैयाँ विनियोजन गरिएको बताए । प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत अवस्थीले भने– हाम्रो गाउँपालिकामा विपद् व्यवस्थापनमा काम गर्ने संस्था छैनन, त्यसैले विपद् प्रयोजना बनाउन ढिलाई भइरहेको छ । विपद् प्रतिकार्य योजना नबने पनि तत्काल राहत उपलब्ध गराउन रकम विनियोजन गरेका छौं र
पञ्चेश्वर गाउँपालिकाले पनि अहिलेसम्म विपद् प्रतिकार्य योजना बनाएको छैन । गाउँपालिकाका निमित्त कमलापति भट्टले कार्ययोजना नभए पनि कार्यविधिका आधारमा विपद् प्रभावितहरूलाई सहयोग प्रदान गरिरहेको जानकारी दिए । पञ्चेश्वर गाउँपालिकाले विपद् व्यवस्थापन प्रतिकार्य योजना बिना नै राहत वितरण गर्ने गरिएकोले विपद् पूर्व तयारीका आवश्यक क्रियाकलाप हुन सकेका छैनन ।

स्थानीय तहहरूले विपद् व्यवस्थापन प्रतिकार्य योजना नभएका कारण उद्दार तथा राहत वितरणमा समेत अलमल हुने गरेको छ । नेपाल रेडक्रस सोसाइटी, बैतडीका कार्यक्रम संयोजक तेजप्रसाद पाण्डेयले भने– स्पष्ट कार्ययोजना नभएका कारण विपद् आइलाग्दा उद्दार तथा राहत वितरणमा समस्या हुने गरेको छ । समन्वय र सहकार्र्यमा समस्या ह्ुने गरेको छ ।

जथाभावी रुपमा खनिएका सडकले बढायो जोखिम

बैतडीमा पछिल्ला वर्षहरूमा पहिरो तथा सडक दुर्घटनाका घटनामा बृद्धि आएको छ । जिल्लामा बिना वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकन जथाभावी ढंगले सडक खन्ने विना खनिएका सडकका कारण पहिरो जाने क्रममा बृद्धि भइरहेको छ । पहिरोका कारण सयौं रोपनी खेतीयोग्य जमिन पुरिएका छन् । केही गाउँ पहिरोको उच्च जोखिममा रहेका छन् । नेपाल रेडक्रस सोसाइटी बैतडी र जिल्ला विपद व्यवस्थापन समितिको तथ्यांक अनुसार गत आर्थिक वर्ष २०७५÷०७६ र चालू आर्थिक वर्षको साउन महिनासम्म पहिरोका कारण ५७ परिवार प्रभावित बनेका छन् ।
जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिका संयोजक तथा प्रमुख जिल्ला अधिकारी आनन्द पौडेल पनि बिना वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकन अन्धाधुन्ध ढंगबाट खनिएका सडकका कारण समस्या बृद्धि भइरहेको बताउँछन् । “सडक खन्ने बेलामा पर्याप्त ध्यान नदिएका कारण अहिले थुप्रै ठाउँमा पहिरोको जोखिम बढेको छ” प्रमुख जिल्ला अधिकारी पौडेलले भने– जिल्लाका सबै स्थानीय तहले अहिलेसम्म विपद् व्यवस्थापन सम्बन्धि कार्ययोजना नबनाएका कारण समस्या भइरहेको छ । उनले विपद् व्यवस्थापन प्रतिकार्य योजनाको अभावमा हाल विपद पीडित÷प्रभावित व्यक्ति वा परिवारलाई घटनाको प्रहरीको स्थलगत मुचुल्का र अवलोकनका आधारमा राहत दिने गरेको बताए ।
उनले जिल्ला विपद व्यवस्थापन समितिले भरखर्रै जिल्ला विपद पूर्व तयारी तथा प्रतिकार्य योजना, २०७६ बनाइसकेको बताए ।
प्रमुख जिल्ला अधिकारी पौडेलले आगामी दिनमा सडक लगायतका भौतिक पूर्वाधार संरचना निर्माण योजना बनाउँदा प्रारम्भिक वातावरणीय मूल्यांकन र वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन अनिवार्य रुपमा गरिने बताए ।

बैतडीमा पहिरो, आगलागीको विपद मात्रै होइन, बाढी, हावाहुरी तथा चट्याङको समस्या पनि उत्तिकै बढेको छ । महाकाली र चमेलीया नदीमा आउने बाढीका कारण वर्षेनी धनजनको क्षति हुने गरेको छ । गत आर्थिक वर्ष २०७५÷०७६ मा बैतडीमा बाढीबाट दुई जनाको ज्यान गएको थियो । त्यस्तै, चट्याङ परेर चार जना घाइते भएका थिए भने हावाहुरीबाट पाँच घर पूर्ण रुपमा क्षतिग्रस्त भएको जिल्ला विपद व्यवस्थापन समितिको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।

बैतडीमा अहिलेसम्म तीन वटा स्थानीय तहले मात्रै विपद प्रतिकार्य योजना बनाएका छन् । विपद् व्यवस्थापनको क्षेत्रमा कार्यरत संघसंस्थाका अनुसार विपद व्यवस्थापनबारे पूर्ण जानकारको कमी, विपद पूर्व तयारीका बारेमा केन्द्रित हुन नसक्नु, स्थानीय सरकारहरूले विपद व्यवस्थापनलाई प्राथमिकतामा नराख्नु र नीतिगत व्यवस्थाको अभाव लगायतका कारण सबै स्थानीय तहले विपद प्रतिकार्य योजना बनाउन सकेका छैनन् ।

नेपाल रेडक्रस सोसाइटी, बैतडीका कार्यक्रम अधिकृत तेजप्रसाद पाण्डेयले विपद प्रतिकार्य योजना बनाउनेबारे स्थानीय तहहरू जिम्मेवार नखिएको बताए ।
मर्सिकोर नेपालका जिल्ला अधिकृत लालबहादुर महरा प्रत्येक स्थानीय तहले विपद प्रतिकार्य योजना बनाएर कार्यान्वयन गर्नुपर्ने बताउँछन् । स्थानीय तहहरूलाई विपद प्रतिकार्य योजना बनाउन सीपज्ञान दिनुपर्ने विपद् व्यवस्थापनको क्षेत्रमा काम गर्ने संघसंस्थाको सुझाव छ । स्थानीय तहका जनप्रतिनिधिहरू पनि आफूहरू विपद् प्रतिकार्य योजना निर्माणका लागि गम्भीर रहेको बताउँछन् । सुर्नया गाउँपालिका अध्यक्ष वीरबहदुर बिष्टले नयाँ कार्य भएका कारण केही ढिलाई भए पनि अब केही समयभित्रै यो योजना बनाउने बताए ।

बैतडीमा बाढी, पहिरो, आगलागी आदि विपद्पछि खाद्यान्न कमी हुन नदिन “फुड बैंक” स्थापना गरिएको छ । जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समिति र उद्योग वाणिज्य संघको पहलमा बनाइएको फुड बैंकले विपदका वेला तत्काल कम्तिमा पाँच सय जनालाई राहत स्वरुप खाद्यान्न उपलब्ध गराउने जनाइएको छ ।
जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समिति संयोजक तथा प्रमुख जिल्ला अधिकारी पौडेलले विपद्को बेला खाद्य अभाव वा संकट हुने भएकाले फुड बैंक स्थापना गरिएको जानकारी दिए । उनले भने– विपदको अवस्थामा सहज खाद्यान्न आपूर्तिका लागि हामीले फुड बैंक स्थापना गरेका हौं । कम्तिमा पाँच सय जनालाई तीन दिनसम्म खान पुग्ने गरि व्यवस्था गरेका छौं ।

बैतडी उद्योग बाणिज्य संघका उपाध्यक्ष खिमानन्द भट्टले कुनै पनि विपदको घटनामा ५० भन्दा बढी मानिस पीडित वा प्रभावित भएमा फुड बैंकबाट खाद्यान्न उपलब्ध गराइने बताए । उनले विपद्को समयमा प्रत्येक पीडित व्यक्तिलाई तत्काल एक केजी चिउरा, तीन प्याकेट चाउचाउ, तीन वटा बिस्कुट र आधा किलो दालमोठसहितको प्याकेट उपलब्ध गराउन उत्सव सप्लायर्ससँग सम्झौता गरिएको जानकारी दिए ।

त्यस्तै, विपद्बाट पीडित वा प्रभावित व्यक्ति÷परिवारलाई गैरखाद्य सामग्री उपलब्ध गराउन नेपाल रेडक्रस सोसाइटीले समेत गोदाम स्थापना गरेको छ ।
नेपाल रेडक्रस सोसाइटी, बैतडीका सभापति भीमदत्त पाण्डेयले ५० परिवारलाई पुग्ने गरी गैरखाद्य सामग्री भण्डारण गरिएको बताए । जिल्लामा कुनै पनि विपद आइलागेमा रेडक्रसको उपक्षेत्रीय गोदाम खोड्पेबाट गैरखाद्य सामग्री उपलब्ध गराउने व्यवस्था गरिएको उनले बताए ।