बाम एकता, आवश्यकता, बाध्यता तथा जनअपेक्षा

अहिले नेपालका दुई संसदवादी कम्युनिष्ट पार्टी नेकपा (एमाले) र नेकपा माओवादी केन्द्रबीचको पार्टी एकीकरण तथा नयाँ पार्टी निर्माण प्रक्रियाले देशदुनियाका कम्यूनिष्ट र गैरकम्यूनिष्टहरूलाई तरंगित बनाएको छ । साथै, यसले बाम तथा दक्षिणपन्थमा एउटा नयाँ बहसको पनि थालनी गरिदिएको छ । यो साता मिडिया र सामाजिक सञ्जालमा पनि एकताको चर्चा र विश्लेषणले व्यापक प्राथमिकता पायो । न्यूनतम कार्यक्रम जनताको जनवाद हुँदै समाजवादसम्म पुग्ने तय गरी नयाँ पार्टीको नाम नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (अन्डरलाइन) राख्नसक्नु ती दुई पार्टीबीचको एकताको तत्कालीन उपलब्धी मानिएको छ ।
पार्टी नामले खासै फरक नपारे पनि ‘जनताको जनवाद’ सैद्धान्तिक आधारले कम्युनिष्ट वृत्तमा बहसको थालनीको सुरुवात भएसँगै यसको तत्कालीन कार्यनीति वा दीर्घकालीन रणनीति के हुन्छ भन्ने संसय पैदा गरिदिएको छ । शीर्ष नेताहरू केही हौंसिएका भए पनि बाँकी नेता, कार्यकर्ताको पद, प्रतिष्ठा, तह, सुविधा र श्रेणीको व्यवस्थापन अझैं बाँकी रहेकोले एकताको जेट विमानले सोचेजस्तो उडान भर्न सजिलो देखिँदैन । तथापि, यी दुई पार्टीबीच एकता हुनु पछिल्लो समय बाध्यता र आवश्यकता भइसकेको थियो ।

बाध्यता के थियो ?
गठबन्धनको नौ महिना लामो रस्साकस्सीपछि अन्तत: नेतृत्व तहबाट एमाले र माओवादी केन्द्रबीच एकता भएरै छोड्यो । यो एकता हुनु दुवै पार्टीका लागि जति बाध्यता थियो, त्यत्ति नै आवश्यकता पनि भइरहेको थियो । बाध्यता यसकारण थियो कि निवार्चन जित्न गरिएको गठबन्धनमा मतदाता सामु पार्टी एकता गर्ने वचनवद्धता गरेका थिए भने कार्यकर्ता, शुभचिन्तक र समर्थकहरूमाझ एकताको प्रतिवद्धता र आशा जगाएका थिए । निर्वाचन जितिसकेपछि एकातिर आफूले गरेको बाचा पुरा गर्नुपर्ने उनीहरूका लागि नैतिक जिम्मेवारी थियो भने अर्कोतिर एकता नगरेका भए प्राप्त सरकार, सत्ता, शक्ति र लाभ जतिसुकै बेला पनि हातबाट फुत्किने प्रवल सम्भावना जीवित रहिरहेको थियो ।
एकता नभएको भए सरकार अस्थिर हुन्थ्यो र दुवै पार्टीभित्र चरम गुटबन्दी, असन्तुष्टि, क्षयीकरण र ध्वास व्यापक हुन्थ्यो । पार्टी टुटफुटको खतरा त छदै थियो । समर्थक, शुभचिन्तक, मतदाता, कार्यकर्ता र नेताहरूमा नैरास्यता, असन्तुष्टि, आक्रोस, वितृष्णा बढ्थ्यो र आगामी दिनमा ती दुवै दललाई विश्वास गरेर यतिधेरै मतदान कदापि गर्ने थिएनन् । यो कुरा जनताले साना कम्युष्टि पार्टी लगायत माओवादीलाई स्थानीय तहको निर्वाचनमा देखाईसकेका थिए भने यसैगरी आउँदो निर्वाचनमा एमालेलाई पनि साइजमा राख्ने डर थियो । एमालेले सोचे र चाहे जस्तो मत जनताले दिने थिएनन् र पहिलो ठूलो पार्टी हुनसक्ने सम्भावना टर्नसक्थ्यो । परिणामत: यी दुवै पार्टीको बालुवाटार गन्तव्य टाढिने थियो र अस्तित्व संकटमा फस्ने सम्भावना पनि त्यत्तिनै थियो ।

यो दिनलाई नै शुभ साइत मानेर एकता हुनुलाई मदन भण्डारीको जवज विचार र माओवादी केन्द्रको २१ औं शताब्दिको जनवादको फ्युजनको दिनको रूपमा पनि स्थापित गर्न खोजिएको छ ।

त्यसैमा राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति केन्द्रहरू उनीहरूभित्र मज्जाले खेल्थे र खेल्न पाउँथे । र, विश्वमा कमजोर भएको बेला नेपालमा बढ्दो संसदवादी बामशक्तिलाई जनताबाट अलगथलग पारिदिन सक्थे । यी र यस्ता तमाम बाध्यताका कारण उनीहरू एक हुनैपर्ने बाध्यता थियो । बामपन्थी, प्रगतिशील तथा देशभक्त रुझानका जनता, मतदाताको लोकप्रिय मत प्राप्त गर्दै देशको पहिलो पार्टी बनाउन, सत्ता प्राप्त गर्न र लामो समय सरकारी सुविधा र शक्तिमा रहिरहन वा उनकै भाषामा स्थायी र स्थिर सरकार, समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली, सुशासन, विकास तथा सम्पन्नताको बचन पुरागर्न यो एकता उनीहरूका लागि बाध्यता भयो । अर्कोतिर कम्यूनिष्टको ‘क’ पनि मन नपराउने नवउपनिवेशवाद र विश्व प्रभूत्ववादी पुँजीवादले यिनलाई सदा कमजोर बनाइरहने भएको कारणले पनि एकता अनिवार्य भयो । पार्टी एकीकरण उनीहरूका लागि तातो दूध नै बनेको थियो, जसलाई थुक्न पनि गाह्रो थियो, निल्न पनि कठिन थियो । तर पनि नेता तथा पार्टीको लाभका लागि घाटी जलाएरै भए पनि त्यो तातो दूध पिउनु ती दुवै पार्टीका लागि बाध्यता थियो र त्यहि भयो । उनीहरूले भने जस्तो यदि चुनावी बाचा पुरा गर्न साँच्चै एकता भएको हो भने पनि यसलाई नैतिक दायित्व ठानेर स्थिर सरकार, न्याय, सुशासन, विकास एवम् अपराध र भ्रष्टाचारमुक्त कल्याणकारी राज्य दिन बहुमतको सरकार चाहिएको थियो र त्यसका लागि यो एकता गर्न उनीहरू बाध्य भए ।
एकता भएको मितितिथिलाई संयोग मात्र मान्ने होइन भने यो एकताको ठूलो राजनीतिक महत्त्व पनि छ । यो दिन मदन भण्डारी र जीवराज आश्रितको जीप दुर्घटनाबाट निधन भएको दु:खद् दिन हो । यो दिनलाई मदन भण्डारीको निधन र उनले निर्माण गरेको जनताको बहुदलीय जनवाद (जवज) को विचारको स्मरण गर्ने दिनको रूपमा पनि लिइन्छ । नेकपा एमालेहरू यो दिनलाई जवज विचारको उदयको दिन जस्तो मानेर मनाउँदै आएका छन् । यो दिनलाई नै शुभ साइत मानेर एकता हुनुलाई मदन भण्डारीको जवज विचार र माओवादी केन्द्रको २१ औं शताब्दिको जनवादको फ्युजनको दिनको रूपमा पनि स्थापित गर्न खोजिएको छ । यो फ्युजनलाई कतिले त जवजमा माओवादीको विलयको रूपमा पनि हेरेका छन् । यो दिन र एकतालाई नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनको संशोधनवादी धारको इतिहासमा सर्वाधिक महत्त्वका साथ हेरिने छ र यसले विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पनि दूरगामी प्रभाव पार्ने नै छ । यी दुवै पार्टीको राजनीतिक विचार, मूल्य, आचरण समान रहेकोले यी दुईबीचको एकता अन्यथा नभएको विश्लेषण गर्न सकिन्छ ।

आवश्यकता के थियो ?
यो एकताको आवश्यकता यसकारण थियो कि दुवैको धरातलीय सैद्धान्तिक आधार कमोबेसी एउटै थियो । एमाले वर्ग दुश्मन विरुद्ध झापा विद्रोह गरेर हतियार उठाएको र माओवादीले जनयुद्धमा हतियार उठाएको पार्टी हुन् । पछिल्लो समयदेखि यी दुवै शान्तिपूर्ण संसदीय राजनीतिमा समावेस भएका पार्टी हुन । झापा बिद्रोहलाई एकथरी कम्यूनिष्टहरू उग्रबामपन्थी भड्काव भन्थे भने पछिल्लो समय माओवादी लाई बाँकी अरू कम्युुनिष्टहरूले पनि उग्रवादी उग्रबामपन्थी भड्काव नै भनेका थिए । विश्व कम्युनिष्ट आन्दोलनमा एउटा दृष्टिकोण छ–‘उग्रबामपन्थी भड्काव अन्तत: दक्षिणपन्थी भासमा भासिन्छ ।’ यो भनाई दुवै पार्टीका लागि प्रयोग भएका शब्दाबली हुन् । अन्तत: दुबै पार्टीबीच सबै राजनीतिक विचारको सम्मिलित एवं राजनीतिक आचरणको समानता भएकोले एकतालाई किमार्थ अन्यथा मान्नु हुँदैन ।
एमाले जनताको बहुदलीय जनवाद र माओवादी केन्द्र २१ औं शताब्दीको जनवादको शान्तिपूर्ण संसदवादी पथका यात्री भएकोले एक्लाएक्लै गरेको यात्राभन्दा मिलेर गरेको यात्राको गन्तव्य लाभकारी र सहज देखिएकोले यो एकता सम्भव भएको सहज अनुमान गर्न सकिन्छ, किनकि संसदवादमा सैद्धान्तिक विचारभन्दा टाउकाको गन्ति महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । यी दुईले अब सबैभन्दा बढी टाउकाहरू भएको सावित गरेका छन् । यी दुई विचारबीच शब्दमा फरक भए पनि अर्थमा कुनै तात्विक अन्तर नभएकोले यी दुई दलको मिलन आवश्यक थियो । तत्काल यो एकता रूपमा देश र जनताका लागि सकारात्मक देखिए पनि यसको सार पक्ष भने पछि परिणामले देखाउने छ र अनुमान गर्नु हतार हुने छ ।
एकथरी बाम विचारकहरू अहिलेलाई यो एकताले न्यूनतम् रूपमा एक स्थिर तथा प्रगतिशील सरकार बनेको टिप्पणी गर्दछन् । जसलाई राष्ट्रहित, जनहितमा निर्णय गर्ने प्राविधिक हिसाबले बहुमतपूर्ण सुविधा छ । यो एकताले अब स्थानीय, प्रदेश र संघ सरकार पूर्ण बहुमतमा भएकोले यो सरकारसँग जनकार्य गर्न ढिलासुस्ती, आलटाल र बहानाबाजीको कुनै गुन्जायस नभएकोले जनतामा थोरै आशा अंकुरण भएको छ भनिन्छ । देशमा अनुशासन तथा सुशासन कायम गर्न र दिगो विकास गर्न स्थायी सरकार चाहिएकोले यो एकता मुलुकलाई आवश्यक थियो, किनकि मुलुकमा लामो समयदेखि अस्थिरता थियो । यो एकताले त्यसलाई स्थिरता समेत प्रदान गरेको छ । यी र यस्ता तमाम तथ्य र विश्लेषणले यो एकताको आवश्यकतालाई एकहदसम्म पुष्टि गरेको छ ।

जनअपेक्षा के छ ?
मुलुक लोकतन्त्र प्राप्तिको दशकौपछिसम्म पनि अस्थिर सरकारका कारण सरकारी निकाय, आयोग, अदालत, प्रहरी, प्रशासन, राजनीतिक दल, नेता र निजी क्षेत्रमा ब्यापक भ्रष्टाचार, कमिसनचन्त्र, दलाली, कालोबजारी, तस्करी, ढिलासुस्ती, बलमिच्याईं र अराजकता लगायत निको नहुने कैयौं बिमारी वेथितिले आहत भएको छ । यसले नेपालमा ठूलो वर्गान्तर अर्थात् वर्गीय खाडल निर्माण भइरहेको छ र आम जनता आर्थिक र सामाजिक संकटबाट गुज्रिरहेका छन् । बेरोजगारीले युवकयुवती विदेशिएका छन् । घरमा बुढा आमाबुवा असहाय भएर रगतका आँसु रोइरहेका छन् । आधारभूत वर्गका जनता नूनको अभाव झेलिरहेका छन् भने सरकारी शक्तिमा रहेकाहरू सुनको सौख पुरा गरिरहेका छन् । अहिले एकतापछि निर्माण भएको स्थायी सरकारबाट यस्ता जनसरोकारका विषय तत्काल नियन्त्रण हुने गरी सम्बोधन हुनुपर्छ भन्ने जनअपेक्षा छ । जनता चाहन्छन्– खसीको टाउको झुण्ड्याएर खसीकै मासु बेचुन्, यी दुई दल, संसदमा कुकुरको मासु नबेचुन् । ताकि सदन र सरकारद्वारा जनता सदा शक्तिसम्पन्न बन्न सकुन् । राज्यले प्रदान गर्ने सेवा र वस्तुमा कमजोर र आधारभूत वर्गको न्यायपूर्ण पहँुच पुर्‍याउन नीतिगत व्यवस्था गर्नु राज्यको प्रमुख दायित्व हो । विकासलाई विपन्न वर्गको सापेक्षतासँग जोडेर अगाडि बढाइयोस् । ३०/४० प्रतिशत गरिब वर्गले छुन, देख्न, सुन्न, भोग्न पाउने विकास अहिलेसम्म पनि नहुनु विडम्बना भए पनि अबको विकास त्यो दिशामा अगाडि बढ्न सक्छ त ? भन्ने प्रश्नको उत्तर पनि अहिले जनचासोको विषय बनेको छ ।
यो एकता कसैका लागि बाध्यता र आवश्यकता, कसैका लागि आश्चर्य, कसैका लागि स्वाभाविक वा अस्वाभाविक मानिए पनि गरिबीको रेखा वरपर ठूलो संख्यामा रहेको वर्गका लागि भने यसले कुनै प्रभाव पारेको देखिएन । यो एकताले उनीहरूको जीवनमा कुनै सकारात्मक परिवर्तन ल्याउँछ कि ल्याउँदैन भन्नेमा पनि उनीहरू अनभिज्ञ छन् । साँझ विहानको छाक टार्न जोहो गर्नेहरूलाई राजनीतिमा हुने यस्ता एकता वा फुटको प्रभावले कहिल्यै छुँदैन, छुन सकेको छैन, तर अब छोवस् । यो एकताले अब गरिखाने वर्गको जीवनमा सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक रूपान्तरण गर्न सकोस । एकता उनीहरूको जीवनमा प्रतिविम्वित होस् । आमजनताका आधारभूत आवश्यकता पुरा होउन् । सामाजिक र आर्थिक विभेदको अन्त्य होस् । विकास र लोकतन्त्रको निर्वाध उपभोग गर्न पाउने वातावरण निर्माण होस् । यही जनताको जनअपेक्षा छ । आशा गरौं, यो जनअपेक्षा पुरा होस् ।