सम्पादकीय : लैंगिक हिंसा विरुद्धको अभियानको सन्देश

‘समानताको पुस्ता : बलात्कार विरुद्ध ऐक्यवद्धता’ वडो आकर्षक नारासहित यस वर्षको लैंगिक हिंसा विरुद्धको सोह्र दिने अभियान शुरु भइसकेको छ । हरेक वर्ष १० डिसेम्बरका दिन मनाइने अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार दिवससम्म सञ्चालन हुने लैंगिक हिंसा विरुद्धको सोह्र दिने अभियानको प्रमुख लक्ष्य भनेकै कुनै पनि कारणले महिलामाथि हुने सबै प्रकारका भेदभाव, हिंसा तथा दुव्र्यवहारको सम्पूर्ण रुपमा अन्त्य नै हो । नेपालमा यो अभियान सञ्चालन भइरहदा विगतका वर्षहरूमा लैंगिक हिंसा न्युनिकरणमा के कस्ता उपलब्धी प्राप्त भए, के कस्ता चुनौति सिर्जना भए ? के कस्ता सम्भावनाको उद्घाटन भए ? भन्ने विषयमा गम्भीर र गहन विवेचना पनि आवश्यक हुन्छ । नेपाली समाज अहिले पनि कुनै न कुनै रुपमा सामन्ती मानसिकता र अभ्यासबाट गुज्रिरहेको छ । राजनीतिक तथा शासनका हरेक अवसरमा महिलाको न्यायपूर्ण तथा समानुपातिक प्रतिनिधित्वको सवाल केही हदसम्म उत्साहपूर्ण छ, तर महिलामाथि हुने गरेका हिंसा तथा विभेद तथा दुव्र्यवहारको अवस्था भने अझैं पनि न्युन हुनसकेको देखिदैन ।
यस वर्ष लैंगिक हिंसा विरुद्धको सोह्र दिने अभियानको नारा समानताको पुस्ता ः बलात्कार विरुद्ध ऐक्यवद्धता रहेको छ । यो नाराका आधारमा विभिन्न कार्यक्रम भइरहदा सुदूरपश्चिम प्रदेशको कञ्चनपुरको निर्मला पन्त बलात्कार तथा हत्या घटनाको स्मरण र चर्चा हुनु स्वाभाविक हो । बालिका निर्मलाको बलात्कार र हत्या घटनाको अहिलेसम्म वास्तविक तथ्य तथा दोषि पत्ता लाग्न सकेको छैन । यो घटनाले सरकार, प्रहरी प्रशासन, अनुसन्धान निकाय सबैलाई गिज्याइरहेको अवस्था छ । निकै चर्चामा रहेको निर्मला बलात्कार तथा हत्या घटना वास्तवमा महिलामाथि हुने गरेका हिंसा अन्त्यका राज्य तथा गैरराज्य पक्षका प्रयास तथा कार्यक्रममाथि ठूलो चुनौति हो भन्नेमा विमति रहदैन । संयुक्त राष्ट्रसंघले आगामी सन् २०३० सम्म महिलामाथि हुने सबै प्रकारका हिंसा अन्त्यको लक्ष्य राखेको छ । यस सन्दर्भमा नेपालमा महिलामाथि सामाजिक, सांस्कृतिक तथा धार्मिक रुपमा हुने कुनै पनि प्रकारका हिंसा तथा विभेदको अन्त्यको सवाल कति चु्नौतिपूर्ण छ भन्ने सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ । राजधानी वा शहरबजारमा औपचारिकता पुरा गर्न आयोजना गरिने कार्यक्रमले दूरदराजका गाउ“वस्तीका महिलाको जीवनमा के कस्तो प्रभाव गर्छ भन्ने पनि आ“कलन गरिनु पर्दछ ।
लैंगिक हिंसा, विभेद सभ्य समाजका लागि कलंक हो भन्नेमा कोही पनि अलग मत राख्दैनन् । नेपाल समाज र त्यसमा पनि सुदूरपश्चिम प्रदेशमा अहिले पनि सामाजिक तथा सांस्कृतिक परम्परा तथा संस्कारका नाममा महिलामाथि विभेद तथा हिंसाका घटना दोहोरिने गरेका छन् । छाउपडी कुसंस्कारका कारण अकालमै मृत्यु वरण गरेका महिला, युवतिका कथाव्यथा दोहारिदै आएका छन् । वास्तवमा महिलाको आत्मसम्मान तथा आफ्नो बारेमा आफैंले निर्णय गर्न पाउने अधिकारको व्यवहारमै सुनिश्चिता महिलामाथि हुने विभेद तथा हिंसा अन्त्यको बलियो आधार हो । संविधानतः वा कानूनी रुपमा लैंगिक समानताको सुनिश्चिता गर्दैमा महिलामाथि हुने विभेद तथा हिंसाको अन्त्य सम्भव हुदो रहेनछ भन्ने बोध गरेर व्यक्ति, परिवार, समुदाय, सरकार, प्रशासन तथा अधिकारकर्मी सबैले लैंगिक हिंसा विरुद्धको अभियानमा इमान्दारिपूर्वक ऐक्यवद्धता जनाउनु जरुरी छ ।