सम्पादकीयः मानव बेचबिखन नियन्त्रणको सवाल

कैलालीको सिमानाका प्रयोग गरि हुने गरेको मानव बेचविखनका घटना नियन्त्रण कार्य चुनौतिपूर्ण रहेको देखिएको छ । कैलालीको सिमानाका प्रयोग गरि महिला तथा बालबालिका बेचविखनको घटनामा निरन्तर बृद्धि भइरहेको तथ्यांकले देखाएको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्षमा नेपाल भारतको सिमाबाट बेचबिखनका लागि लैजादै गरेको अवस्थामा महिला र बालबालिका गरी एक सय उन्नाइस जनाको उद्दार गरिएकोमा चालू आर्थिक वर्षको हालसम्म एक सय ३५ जनाको उद्दार गरिएको पाइएको छ । कैलालीको सिमानाका प्रयोग गरि बढी जसो महिला भारत तथा तेस्रो मुलुकमा लैजाने गरिएको छ । बेचबिखनका लागि कलिला बालबालिका समेत लैजाने गरिएको पाइएको छ । विभिन्न प्रलोभनमा पारेर नेपालका विभिन्न स्थानबाट भारत तथा भारतको बाटो हुदै तेस्रो मु्लुक लगिएका महिला तथा बालबालिकालाई प्रायः देहव्यापार, सर्कस, मसाज सेन्टर, घरेलु कामदार, डान्सबार, होटलरेस्टुरेन्टमा काम गर्न लगाउनेदेखि मानव अंग बेचबिखन तथा प्रत्यारोपणमा प्रयोग गर्ने गरिएको तथ्यांकले देखाएका छन् ।
राम्रो जागिर, विवाहको प्रलोभन, राम्रो शिक्षादिक्षा सहित विभिन्न प्रलोभनमा पारेर महिला तथा बालबालिकालाई भारतका विभिन्न शहरमा पु¥याउने क्रम लगातार बृद्धि हुनुले नियन्त्रणका लागि अहिलेसम्म भइरहेका प्रयास पूर्ण प्रभावकारी बन्न नसकेको देखिन्छ । महिला, चेलीबेटी, बालबालिका बेचबिखन कार्य नियन्त्रणका लागि माइती नेपालले लामो समयदेखि प्रयास गर्दै आएको छ । भारतसंग सिमाना जोडिएका प्रायः जिल्लाका मुख्य सिमानाकामा इकाई राखेर नियन्त्रणका प्रयास गरिरहेको छ । त्यस्तै, भारतका विभिन्न स्थानमा बेचिएका नेपाली चेलीबेटी, बालबालिकाको उद्दारका प्रयास पनि जारी रहेको अवस्था छ । नेपाल भारतबीचको खुला सिमानाका कारण मुख्य सिमानाकाबाट भन्दा पनि अन्य नाकाबाट महिला तथा बालबालिकालाई भारततर्फ लैजाने गरिएको पछिल्ला थुप्रै घटनाले देखाएको छ । हरेक वर्ष महिला तथा बालबालिका बेचबिखनका घटनामा लगातार बृद्धि भइरहेको सन्दर्भमा अब नियन्त्रणका लागि अझ सशक्त ढंगले प्रयास अघि बढाइनु आवश्यक भइसकेको छ ।
मानव बेचबिखन नियन्त्रण कार्य कुनै संघसंस्थाको एकल प्रयासबाट मात्रै सम्भव हुदैन भन्ने देखिएको परिप्रेक्ष्यमा अब प्रदेश तथा स्थानीय सरकारले समेत हरेक सिमानाकामा बलियो संयन्त्र स्थापना गर्ने तथा नियन्त्रण कार्यमा प्रयासरत संघसंस्थासंगको समन्वयमा प्रभावकारी सञ्जाल बनाउने तथा ठोस योजना बनाएर काम गर्नेतर्फ अग्रसर हुनु आवश्यक छ । त्यसका लागि नेपालबाट कुनै पनि कामका लागि भारततर्फ जाने नेपालीहरूको अभिलेख राख्ने कार्यलाई प्रभावकारी ढंगले व्यवस्थित गर्नु पर्दछ । कैलाली र कञ्चनपुरका विभिन्न सिमानाकाबाट पछिल्ला वर्षहरूमा महिला तथा बालबालिका भारततर्फ लैजाने गरिएको विभिन्न घटनाक्रमले देखाइरहेको सन्दर्भमा हरेक सानाठूला सिमानाकामा निगरानीको बलियो संयन्त्र बनाउनु पर्दछ । त्यसैगरी प्रदेश सरकार तथा भारतसंग सिमाना जोडिएका स्थानीय तहबीचको समन्वय र सहकार्यमा ठोस संयन्त्र बनाउनु जरुरी छ । प्रायः आर्थिक अवस्था कमजोर भएका तथा सामाजिक रुपमा कमजोर परिवारका बालबालिकालाई राम्रो शिक्षाको प्रलोभनमा पारेका विभिन्न संस्थाले भारतर्फ लैजाने गरेको पाइएको छ । त्यसैले मानव बेचबिखनका कुनै पनि घटनाको गहन अनुसन्धान तथा विश्लेषण गरेर आगामी दिनका लागि प्रभावकारी योजना बनाएर लागू गर्नेतर्फ प्रदेश तथा स्थानीय सरकारहरुबाट पहल हुनु आवश्यक भइसकेको छ ।