द्वन्द्वकालका पीडा : ‘सम्झिदा अहिले पनि मन व्याकुल हुन्छ’

धनगढी । ‘मलाई दिनभरी गाउँका कार्यक्रममा हिडाइन्थ्यो । रातभरी अध्याँरो कोठामा राखेर सामुहिक रुपमा ममाथि शारीरिक शोषण गरिन्थ्यो । मैले धेरै पटक चिच्याए । कराए । सहायता मागे तर, उनीहरूले उल्टै पिट्ने र नराम्रो शब्दले गाली गर्ने तथा जोरजुलुम गर्ने गर्दथे’ १० वर्षे माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा २१ वर्षको उमेरमा बलात्कारमा परेकी एक महिलाले आफूले भोगेको पीडा यसरी स्मरण गरिन् ।
“मलाई १७ दिनसम्म हदैसम्म्को पीडा दिइयो । म न राम्रोसँग उभिन सक्थे, न हिड्न सक्थे” उनले त्यतिबेला भोगेका पीडा सुनाइन्– “१७ औं दिनमा उनीहरूले मलाई अध्यारो गोठमा बेहोस अवस्थामा छोडेर हिडेछन् । त्यो घर मालिकले गाई फुकाउन आउँदा मलाई देखेर उद्दार गरेछन् र उनैले मलाई घरसम्म फर्किने व्यवस्था गरे ।” उनले घर फर्केपछि आमालाई आफूले भोगेका पीडा सुनाउँदा दुवै जना भक्कानिएर रोएको सम्झिइन् । आँखाभरी आँसु सहित उनले भनिन्– “आमाले मलाई जे भयो, भयो, छोरी अब बाच्नुपर्छ भनेर साहस दिइन । मैले आमाले दिएको साहसबाट नै पुनर्जन्म पाए ।”
उनी भन्छिन्– ‘माओवादी जनयुद्व त सकियो, तर त्यस बेला पाएको पीडाले अझै पनि बेलाबेला पोल्ने गरेको छ ।”
शनिबार धनगढीमा द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी, इक्वेल एक्सेस र द स्टोरी किचेनको संयुक्त आयोजना तथा धनगढी उपमहानगरपालिकाको सहआयोजनामा डिजिटल कथाकथन, चित्रकला प्रदर्शनी, नाट्य प्रस्तुति कार्यक्रममा द्वन्द्वकालका पीडितहरूका पीडा तथा अवस्थाबारे जानकारी गराइएको थियो ।
द्वन्द्वकालकी पीडित ती महिनलाले त्यतिबेला पाएको शारीरिक शोष, पीडा तथा कष्टका कारण आफ्नो स्वास्थ्य अवस्था बिग्रिएको बताइन् । “सधैं ढाड दुखिरहन्छ, पाठेघरको समस्या भएको छ” उनले भनिन्– “त्यो बेलाका घटना सम्झिदा दिमाग भन्नाउँछ, रिंगटा लाग्छ ।” उनी ती पीडा भुल्न आफूजस्तै पीडा पाएका दिदीबहिनीहरूलाई भेट्ने, कुरा सुन्ने र सुनाउने गरेर मन हल्का पार्ने गरेको बताउँछिन् ।
उनी जस्तै माओवादी द्वन्द्वकालमा सामुहिक बलात्कारमा परेकी अर्की महिलाले त्यतिबेलाको घटना स्मरण गरिन्– “मलाई बेहोस बनाएर घरबाट जंगल लगे । खाल्डोमा उभ्याएर गोली हान्न लागेका थिए, तर खाल्डोबाट बाहिर निकालेर बलात्कार गर्न शुरु गरे ।” उनीहरू कतिजना थिए भन्ने नै हेक्का छैन । लगातारको सामुहिक बलात्कारपछि म बेहोस भइसकेकी थिए । मेरो शरीरभरि जहातही दाँतले नटोकेको ठाउ“ थिएन । उनीहरूले मेरो शरीरमा पेसाब समेत गर्दथे । मलाई असह्य भए पनि न केही भन्न सक्थे, न केही गर्न नै ।
उनी प्रहरीबाट पीडित भएकी थिइन् । त्यतिबेला उनको उमेर १२ वर्ष थियो । उनले भनिन्– “मलाई थुप्रै प्रहरी चौकीमा सारियो । तर, कही पनि राम्रो व्यवहार गरिएन ।” उनी करिब तीन महिनासम्म पीडामा परेकी थिइन् । एक वर्ष थुनामा रहेपछि उनको परिवारले हारगुहार गरेर रिहा गराएको थियो ।
त्यतिबेलाको पीडाका कारण अहिले आफ्नो छाती, कम्मर दुख्ने, पाठेघरबाट पानी र रगत बग्ने तथा पेट दुख्ने समस्या रहेको बताइन् ।
माओवादी द्वन्द्वकालमा राज्य र विद्रोही माओवादी पक्षबाट भएका पीडितमध्ये यौनहिंसा तथा शोषणमा परेकाहरूले खुलेर आफ्ना पीडा पोख्न सक्दैनन् । त्यतिबेला यौनशोषणमा परेका पीडितले भने– “द्वन्द्वकालमा मारिएका व्यक्ति तथा बेपत्ता पारिएका व्यक्तिका परिवार सबैले सार्वजनिक रूपमा खुलेर आफ्ना पीडा पोख्छन्, तर हामीमाथि भएको यस्तो यौन हिंसा र बलात्कारको घटनाबारे कसले बोलिदिन्छ ?” पीडित महिलाले भनिन्– “मैले यति चरम यातना पाउनुमा मेरो के दोष थियो ? मेरो मनमा धेरै प्रश्न छन्, तर कोसँग जवाफ पाउने ?”
द्वन्द्वकालमा शारीरिक शोषण, यौनहिंसामा परेका पीडित महिलाप्रति समाजमा अझैं पनि घृणाका दृष्टिले हेर्ने गरेको अधिकांश पीडितको गुनासो छ । उनीहरू भन्छन्– “हामी पनि समाजमा सम्मानपूर्वक बाँच्न चाहन्छौं । सरकार तथा समाजले हाम्रो पीडाको मानवीय ढंगले सम्बोधन गर्नु पर्दछ ।”
सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा राज्य पक्ष तथा विद्रोही नेकपा (माओवादी) बाट महिलाहरूमाथि भएको शारीरिक तथा मानसिक यौन दुव्र्यवहारको अझै सम्बोधन हुन नसकेको द्वन्द्वपीडित साझा चौतारीका सुदूरपश्चिम प्रदेश समिति सदस्य हिरा भण्डारीले बताइन् । “त्यस क्रममा हत्या गरिएका व्यक्तिका पीडित परिवार तथा वेपत्ता पारिएका व्यक्तिका परिवारहरूलाई सरकारले राहतका कार्यक्रम ल्यायो” उनले भनिन्– “तर त्यस बेला यौन हिंसामा परेका महिलाहरू न आफैं खुलेर आउन सकेका छन्, न न्यायका लागि कसैलाई गुहार्न नै सक्छन् भने न त सरकारले नै कुनै राहत तथा न्याय दिएको छ ?”
“कलिलै उमेरमा द्वन्द्वमा बलात्कारको पीडा भोगेका महिलाको पीडा दर्दनाक छ । त्यो पीडा पोख्ने ठाउँ उनीहरूले पाएका थिएनन् । राहत र सहयोगका नाममा एक रुपैयाँ पाएका छैनन् । विस्तृत शान्ति सम्झौता भएको पनि १२ वर्ष बित्यो तर, उनीहरूको पीडामा मल्हम लगाउने काम भएन” उनले भनिन् ।

नाटकबाट महिलाको पीडा
द्वन्द्वकालिन समयमा महिलाहरूले भोग्नु परेको यौन हिंसा र विस्तृत शान्ति सम्झौतापछिको वर्तमान अवस्थाबारे नाटकका माध्यमबाट प्रर्दशन गरिएको थियो ।
द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी, इक्वेल एक्सेस, द स्टोरी किचेनको आयोजना तथा धनगढी उपमहानगरपालिकाको सहआयोजनामा शनिबार भएको डिजिटल कथाकथन, चित्रकला प्रदर्शनी, नाट्य प्रस्तुति कार्यक्रममा उनीहरूको पीडा, अवस्थाबारे जानकारी गराइएको थियो ।
नाटक, चित्रकलाले यौनहिंसामा परेका महिलाहरूले अझै सम्म न्याय पाउन नसकेको र राज्यले त्यस कुरामा ध्यान दिन नसकेको सन्देश दिइएको थियो ।

सबैले न्याय पाउनुपर्छ– मन्त्री शाह
सुदूरपश्चिम प्रदेशका आन्तरिक मामिला तथा कानून मन्त्री प्रकाशबहादुर शाहले जनयुद्वमा विभिन्न बहानमा पीडित भएका सबै व्यक्तिले न्याय पाउनुपर्ने बताएका छन् ।
“संघीय गणतन्त्र शासन स्थापनाका लागि धेरै मानिसले ज्यान गुमाए । थुप्रै घाइते भए । कतिपय अहिलेसम्म पनि वेपत्ता भएका छन्” शनिबार धनगढीमा आयोजित ‘तोडौ मौनता ः अन्त्य गरौं दण्डहिनता’ कार्यक्रममा मन्त्री शाहले भने– “सबैले सम्मानजनक न्याय पाउनुपर्ने वातावरण सरकारले बनाउने छ ।”
मन्त्री शाहले द्वन्द्व पीडितलाई न्याय दिन प्रदेश सरकार तथा स्थानीय तहले सहयोग गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गरे ।
“विगतका घटनामा अल्मलिएर होइन, अब भुलेर अघि बढ्न जरुरी छ” उनले भने– “माफी गरेर वा भुलेर अघि बढे नयाँ युगको स्थापना गर्न सकिन्छ ।” उनले घरेलु तथा यौन हिंसामा परेका पीडित महिलाहरूको घाउँमा मलम लगाएर न्याय दिनुपर्ने बताए ।
कार्यक्रममा प्रदेश सभा सदस्य दुर्गा विकले द्वन्द्वपीडित महिलाहरूको न्यायका लागि प्रदेश सरकारसँग पहल गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गरिन् ।
द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी सुदूरपश्चिम प्रदेश सदस्य आशाकुमारी चौधरीको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा धनगढी उपमहानगरपालिका उपप्रमुख सुशीला मिश्र भट्ट, राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोग सुदूरपश्चिम प्रदेशका प्रमुख झंकरबहादुर रावल लगायतले पीडित महिलालाई न्यायका लागि पहल गर्ने प्रतिवद्धता व्यक्त गरेका थिए ।
द्वन्द्वपीडित साझा चौतारीकी प्रदेश सदस्य हिरा भण्डारीले स्वागत गरेको कार्यक्रमको सञ्चालन द स्टोरी किचेनका सचिव राजन पराजुलीले गरेका थिए ।