विकराल बन्दै आत्महत्या

धनगढी । कैलाली जिल्लामा आत्महत्याको घटना दिनानुदिन विकराल समस्याको रूपमा बढ्दै गएको पाइएको छ । गत वर्ष कैलालीमा दुई सय दुई जनाले आत्महत्या गरेको जिल्ला प्रहरी कार्यालय कैलालीको तथ्यांकमा उल्लेख छ । यस वर्ष साउन महिनासम्म १२ जनाले आत्महत्या गरेको प्रहरीको तथ्यांकमा रहेको छ ।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय, कैलालीको पछिल्लो तीन वर्षको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७२/०७३ मा एक सय ९३ जना, २०७३/०७४ मा एक सय ६५ जना र आर्थिक वर्ष २०७४/०७५ मा दुई सय दुई जनाले आत्महत्या गरेको घटना प्रहरीमा दर्ता भएको थियो ।
कैलाली जिल्ला प्रहरी कार्यालयका प्रहरी नायव उपरीक्षक हरिबहादुर वलीको निष्कर्षमा “आत्महत्याका घटनामा बृद्धि हुनुमा पारिवारिक किचलो, घरेलु हिंसा, वैदेशिक रोजगारी, प्रेममा धोखा जस्ता प्रमुख कारण” हुन् । प्रहरी नायव उपरीक्षक वली भन्छन्– “अहिले कैलाली जिल्लामा हेर्ने हो भने युवादेखि वयस्क उमेर समूहका व्यक्तिहरूले आत्महत्या गरेको पाइएको छ । यसमा किशोर अवस्थाका केटाकेटी पनि रहेका छन् । केटाकेटीमा आत्महत्या गर्नुको कारणमा प्रेममा धोखा र परिवारवाट हुने तनावको कारण हो भने वयस्क उमेरका समूहका व्यक्तिहरूले पारिवारिक सम्बन्ध, वैदेशिक रोजगारी, घरेलु हिंसा प्रमुख रूपमा पाइएको छ ।” प्रनाउ वली आत्महत्याका घटना न्यूनीकरणका लागि जनचेतनामूलक कार्यक्रम व्यापक रूपमा विस्तार गर्नुपर्ने बताउँछन् ।

स्वास्थ्यकर्मी भन्छन्– समयमा चिन्न सके आत्महत्या गर्नबाट रोक्न सकिन्छ
मानसिक स्वास्थ्य तथा परामर्श केन्द्र (सीएमसी) नेपालमा कार्यरत मनोविद् राजेशकुमार झा आत्महत्याको गर्नु पछाडिको कारण शारीरिक, मनोवैज्ञानिक तथा सामाजिक रहेको बताउँछन् । उनले “आत्महत्याको प्रयास गरेका मानिसलाई एक्लै नछोडने, धारिलो हातहतियार, डोरी, औषधिको पोका, बिषादी चिजविजहरू उसको पहुँचमा नराख्ने, आत्महत्या गर्ने सकेंत पाएका व्यक्तिलाई सकेसम्म छिटो अस्पताल पुर्‍याउने र यसको उपचार तथा मनोपरामर्श सेवा लिन” सुझाव दिए । उनले शुरुको अवस्थामा यस्ता सोच आउन थालेका मानिसहरूले आफै पनि यस्ता सोचलाई कम गराउन आफनो दैनिक काम काजलाई निरन्तरता दिने, समुदायमा सामुहिक क्रियाकलाप भई राख्दा त्यसमा सहभागी हुने, योग तथा ध्यान गर्ने, साथी मित्रसँग समय बिताउने गर्‍यो भने पनि रोकथाम गर्न सकिने बताए ।
त्यस्तै, कोहलपुर मेडिकल कलेजमा कार्यरत मनोरोग विशेषज्ञ डाक्टर मोहन बेल्बासेका अनुसार “आत्महत्या गर्नेमध्ये ९० प्रतिशत मानिसमा कुनै न कुनै प्रकारको मानसिक रोग लागेर आत्महत्या गर्ने गरेका छन् । साथै ७०/८० प्रतिशत मान्छे डिप्रेशन भन्ने मानसिक रोगका कारण आत्महत्या गर्ने गर्दछन् । कडा खालको मानसिक रोग, मद्यपान, विभिन्न खालका भ्रम, गरीबी, नसालु पदार्थको सेवन लगायतका कारणले पनि मान्छेले आत्महत्या गर्ने पाइएको छ ।
डाक्टर बेल्बासेले आत्महत्याको विषयमा आत्महत्या गर्नुको वास्तविक कारणको बारेमा बाहिर नल्याउँदा र सरकारले पनि यो विषयमा गम्भीरता नदेखाउँदा अहिले यो समस्या विकराल बन्दै गएको धारणा व्यक्त गरे । उनले आत्महत्याको रोकथामका लागि सरकारी निकायबाट व्यापक जनचेतनामूलक कार्यक्रम, सर्वसुलभ रूपमा सेवा औषधिको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने बताए ।

के कारणले आत्महत्याको सोच आउँछ ?
आत्महत्या किन गर्छन् ? भन्ने विषयमा भेटिएका खोज वा अध्ययनलाई आधार मान्ने हो भने श्रीमानश्रीमती बीचको विवाद, जाँड रक्सीको सेवन, परपुरुष वा परस्त्रीसँगको शारीरिक सम्बन्धको लाञ्छना, प्रेम विवाहमा असफलता तथा बालबालिकाहरूले परीक्षामा आफू तथा बाआमाले सोचेको जस्तो परिणाम ल्याउन नसक्नु लगायत आत्महत्याको कारणका रूपमा भेटिएको पाइन्छ ।
त्यसैगरी कतिपय अध्ययन अनुसन्धानमा वैदेशिक रोजगार, हिंसा तथा दुव्र्यवहार र ठूल्ठूला इच्छा आकांक्षा राख्ने, तर पुरा नहुँदा आत्महत्या गर्ने गरिएको बेलाबेलामा सुनिन्छ । समग्रमा आत्महत्याको कारण हेर्ने हो भने शारीरिक, मनोवैज्ञानिक तथा सामाजिक कारणले गर्दा नै मानिसहरूले आत्महत्या गर्ने गर्छन् । मानसिक स्वास्थ्यको क्षेत्रमा काम गर्ने विज्ञहरूको भनाई अनुसार आत्महत्या गर्ने मानिसहरूमध्ये ८० प्रतिशत व्यक्तिहरू कुनै न कुनै प्रकारका मानसिक स्वास्थ्यमा समस्या भएको नै हुन्छन् भन्ने गरेका छन् ।
त्यसैगरी दीर्घ रोग लाग्नु, मानसिक स्वास्थ्य समस्या हुनु, रिस वा आवेगमा आउनु, अत्याधिक तनाव हुनु, जीवनमा असफल हुनु, वैवाहिक जीवन आनन्दमय नहुनु, किशोरकिशोरीहरू परीक्षामा असफल हुनु वा आफूले सोचे जस्ता परिणाम नआउनु, अचानक जागिर जानु, भावनाहरू पोख्ने ठाउँ वा व्यक्ति नहुँदा, प्राकृतिक तथा मानवसिर्जित बिपत्तिका कारणले पनि मानिसमा आत्महत्याको सोच पलाउने गर्दछ ।

यसरी गर्न सकिन्छ रोकथाम
मानसिक स्वास्थ्यको क्षेत्रमा कार्यरत मानसिक रोग विशेषज्ञ तथा मनोविद्हरूका अनुसार हाम्रो सानोतिनो प्रयासले पनि कतिपय यस्ता विचार तथा व्यवहार देखाउने मानिसलाई सजिलैसँग पहिचान गर्न सकिन्छ । भने पहिचान गरेका मानिसलाई उपचारको लागि सहयोग पनि गर्न सकिन्छ । सामान्यतया कुनै मानिसले निरासापन वा म बाँचेर केही अर्थ छैन, मलाई आफ्नै जिन्दगीदेखि दिक्दार लाग्छ, आफूले कसैको सहयोग नपाएको वा जीवनको कुनै मूल्य नभएको कुरा गर्छ भने त्यस्ता भावना वा विचार व्यक्त गर्ने मानिसहरूमा आत्महत्या गर्ने सम्भावना हुन्छ ।
आत्महत्याको प्रयास गरेर बाँचेका मानिसहरूले आक्रोसित, छटपटाहट, एक्लोपन तथा कसैसँग नबोल्ने जस्ता व्यवहार देखाएमा फेरि पनि आत्महत्या गर्न सक्ने सम्भावना बढी हुन्छ । त्यसैगरी, आत्महत्या गर्ने व्यक्तिले एक दुई हप्ता अगाडिदेखि चाजोपाजो मिलाउने जस्तै : “सम्पत्तिको भागबण्डा लगाई दिने, नातेदारहरूसँग म नरहे पनि मेरो छोराको ख्याल गरी दिनु होला भनेर भन्ने, जहाँबाट आएको थिए त्यही जानु पर्ने बेला आउँदै छ” जस्ता कुराहरू गर्ने गर्न सक्छन् । तसर्थ यस्ता संकेतहरूवाट हामीहरूले उनीहरूलाई पहिचान गर्न सक्छौं र यस्ता मानिसहरूलाई उपचार तथा मनोपरामर्शमा ल्याएर सहयोग गर्न सक्छौं र उनीहरूको जीवनवन जोगाउनमा मद्दत गर्न सकिन्छ ।