सन्दर्भ- अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस : प्रदेश सातमा युवाको अवस्था

अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस साउन २७ गते आदर्श वाक्य : ‘युवालाई सुरक्षित वातावरण’ नाराका साथ मनाइदै छ ।
युवालाई सवल, प्रतिस्पर्धी र आत्मनिर्भर बनाउँदै राज्यका हरेक अंगमा सार्थक सहभागिता सुनिश्चित गरी नेपाललाई आधुनिक, न्यायपूर्ण र समृद्ध राष्ट्र बनाउन सकिन्छ ।
युवा शक्ति कुनै पनि देशको राजनीतिक, आर्थिक र सामाजिक परिवर्तनको संवाहक हो । युवा जनशक्तिको संख्यात्मक तथा गुणात्मक विकासका माध्यमबाट अहिलेका विकसित तथा विकासशील राष्ट्रले विकास निर्माणमा प्रगति हासिल गरेको देखिन्छ । हरेक देशको विकास र प्रगतिमा युवाको योगदान नै प्रमुख हुने गरेको छ ।
युवा अवस्थालाई विभिन्न मुलुकले फरक फरक तरिकाले परिभाषित गरेको पाइन्छ । अधिकांश देशमा युवाको उमेर १५–३५ वर्ष कायम गरिएको पाइन्छ । संयुक्त राष्ट्र्रसंघ र विश्व बैंक जस्ता अन्तर्राष्ट्रि्रय संस्थाले १५ देखि २४ वर्षको उमेर समूहलाई युवा मानेका छन् । बंगलादेश र फिलिपिन्सले १५–३० वर्ष, भारतले १६–२९, चीनले १८–३५, जर्मनीले १४–२६ तथा दक्षिण अफ्रिकाले १५ देखि २९ वर्षको उमेर अवधिलाई युवा भनेर मानेका छन् ।
नेपालको सन्दर्भमा राष्ट्रिय युवा परिषद् ऐन, २०७२ तथा राष्ट्रिय युवा नीति, २०७२ ले १६ देखि ४० वर्षलाई युवा उमेर समूह निर्धारण गरेको छ । यो कुल जनसंख्याको ४०.३५ प्रतिशत हो । आउँदो दशकमा १६ देखि २४ वर्ष र २५ देखि ४० वर्षको उमेर समूहमा विभाजन गरी समूहगत प्राथमिकता निर्धारण गरिएको छ ।

नेपालमा युवाको वर्तमान अवस्था

संस्थागत विकासको इतिहास
नेपालमा युवा विकास तथा परिचालनका लागि २०६५ सालमा नेपाल सरकारले युवा तथा खेलकुद मन्त्रालय स्थापना गर्‍यो । मन्त्रालय गठनसँगै राष्ट्रिय युवा नीति तर्जुमा गरी युवा विकास र परिचालनका विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन हुँदै आएका छन् । नेपाल सरकारको १३ औं योजनाको आधारपत्र (२०७०/०७१—२०७२/०७३) मा युवामा उद्यमशीलता र क्षमता अभिवृद्धि गर्ने, स्वरोजगार र आयआर्जन कार्यक्रममा सक्रिय बनाउने तथा राष्ट्रिय विकासको नेतृत्व गर्नसक्ने गरी सशक्तीकरण गर्ने रणनीति तय गरिएको छ । यसैअनुसार युवासँग सम्बन्धित शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषि, पर्यटन, श्रम तथा रोजगार, खेलकुद लगायतका क्षेत्रमा नेपाल सरकारका विभिन्न मन्त्रालयले क्षेत्रगत नीति तर्जुमा गरी कार्यक्रमहरू कार्यान्वयन गर्दै आएका छन् ।

• राष्ट्रिय युवा परिषद् गठन
• युवा परिषद् ऐन २०७२ जारी भइसकेको छ ।
• राष्ट्रिय युवा नीति २०७२ मा युवा विकासका व्यापक विषयवस्तुलाई नीतिगत रूपमा समावेश गरिएको छ ।
• राष्ट्रिय युवा नीति, २०७२
• राष्ट्रिय युवा नीति, २०७२ लाई प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन गर्न ‘युथ भिजन– २०२५’ सहितको दशवर्षे रणनीतिक योजना
• प्रदेशमा सामाजिक विकास मन्त्रालयमा युवा तथा खेलकुद महाशाखाको स्थापना
• जिल्ला युवा समितिको गठन र जिल्ला युवा समितिको कार्यालय स्थापना

‘युथ भिजन– २०२५’ को मूख्य निर्देशक सिद्धान्त चार ‘अ’ र चार ‘स’
चार ‘अ’
१) अधिकारको सुनिश्चितता र दायित्वबोध
२) आम समृद्धि, दिगो विकास र शान्ति
३) अनेकतामा राष्ट्रिय एकता र सह–अस्तित्व
४) अनुभव र तथ्यबाट सत्यको खोजी
चार ‘स’
१) सामाजिक न्याय र समानता
२) समावेशिता र समविकास
३) संरक्षण र संवद्र्धन
४) सहभागिता र सहकार्य
‘युथ भिजन– २०२५’ ले आत्मसात गरेका दूरदृष्टि, दीर्घकालीन लक्ष्य, उद्देश्य प्राप्तिका लागि युवा विकासका पाँच आधारस्तम्भहरूको स्थिति विश्लेषण सहित दशवर्षे क्षेत्रगत रणनीति एवं योजना तथा कार्यक्रम तय गरिएको छ ।
आधारस्तम्भ १ : गुणस्तरीय र व्यावसायिक शिक्षा
आधार स्तम्भ २ : रोजगारी, उद्यमशीलता र सीप विकास
आधारस्तम्भ ३ : युवा स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षा
आधारस्तम्भ ४ : परिचालन, सहभागिता र नेतृत्व विकास

प्रदेश ७ मा युवाको जनसांख्यिक अवस्था

प्रदेश नं. ७ मा युवा जनसंख्याको विवरण

प्रदेश नम्बर ७ मा युवाहरूका सम्भावना र अवसर
१. लोकतान्त्रिक, संघीय शासन प्रणाली र विकासमा सार्थक सहभागिताको अवसर । हाल स्थानीय, प्रदेश र संघीय तहका व्यवस्थापिका तथा कार्यपालिकामा युवाको उल्लेख्य प्रतिनिधित्व रहेको छ ।
२. तुलनात्मक लाभका कृषि, जडिबुटी, पर्यटन, जलस्रोत, वन, जडिबुटी लगायतका प्राकृतिक साधनस्रोतको प्रचुरता ।
३. बैंक, सहकारी, लघुवित्तको बढ्दो सञ्जालबाट आर्थिक साधन स्रोतमा बढ्दो पहुँच
४. गुणस्तरीय र व्यवसायिक शिक्षाको विकासले उद्दमशीलता र सेवा क्षेत्रको विकास भई सिर्जना हुने गुणस्तरीय रोजगारी ।
५. लक्षित समूह एवं भौगोलिक क्षेत्रकेन्द्रित विभिन्न कार्यक्रमको विस्तार र सचेतना विस्तारमा विकास साझेदारको बढ्दो सञ्जाल
६. राष्ट्रिय युवा परिषद् र त्यस अन्तर्गतका संरचनाको स्थापना
७. ठूलो संख्यामा वैदेशिक रोजगारीमा रहेको र गैरआवासीय नेपाली युवाबाट प्राप्त सीप, अनुभव तथा पुँजीलाई उत्पादनशील क्षेत्रमा प्रयोग गर्दै आन्तरिक रोजगारी सिर्जनाको अवसर ।
८. विश्वका दुई ठूला छिमेकी अर्थतन्त्रमाझ रहेको प्रदेशमा बढ्दो वैदेशीक लगानीको सम्भावना ।

समस्या तथा चुनौतिहरू
१. गुणस्तरीय, समयसापेक्ष र रोजगारमूलक शिक्षाको अभाव, व्यावसायिक सीप र प्रविधिको पहुँचबाट टाढा, गन्तव्यबिहीनता
२. बेरोजगारी र अर्ध बेरोजगारी,
३. युवा पलायन, राजनीतिक अस्थिरता
४. युवाको कमजोर स्वास्थ्य, पोषण र मनोबल,
५. युवामैत्री लगानी तथा उद्यम वातावरणको अभाव,
६. लैङ्गिक, क्षेत्रीय, जातीय विभेद र बहिष्करण,
७. विश्वव्यापीकरण तथा उदारीकरणको प्रभावले ल्याएका चुनौतिहरू
८. पुँजीको अभाव, गरिबी, बालविवाह,
९. पारिवारिक जिम्मेवारी

सामाजिक विकास मन्त्रालयले आर्थिक वर्ष २०७५/०७६ मा तर्जुमा गरेका युवासंग सम्बन्धित कार्यक्रमहरू
१ युवा तथा खेलकुद सम्वन्धि प्रदेशस्तरीय प्रोफाईल तयारी तथा प्रकाशन
२ फाप्ला क्रिकेट मैदान निर्माण
३ मूख्यमन्त्री अन्तर प्रदेश स्तरीय क्रिकेट तथा फूटवल प्रतियोगिता
४ युवा तथा खेलकुद सम्वन्धि ऐन नियम, कार्यविधीको निर्माण
५ युवा तथा खेलकुद सम्बन्धि प्रचारात्मक अभियान सञ्चालन
६ युवा वैज्ञानिक प्रोत्साहन कार्यक्रम
७ युवा प्रतिभाको पहिचान तथा सम्मान कार्यक्रम
८ राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय पदक प्राप्त गर्ने खेलाडीहरूको सम्मान कार्यक्रम
९ स्वस्थ्य युवा प्रदेशको खम्बा, मुख्यमन्त्री कप खेलकुद प्रतियोगिता सञ्चालन
१० एक प्रदेश सभा, एक खेलमैदान निर्माण
११ बैलौरीमा रंगशाला निर्माण
१२ धनगढी रंगशालाको थप संरचना निर्माण
१३. महेन्द्रनगर रंगशालाको स्तरोन्नति
१४ कैलाली जिल्लामा स्वीमिङ पुल निर्माणको लागि डिपीआर निर्माण
१५ विद्यालय तथा क्याम्पसमा खेलमैदानहरूको सुधार
१६ विद्यालयलाई खेलकुद सामग्रीको लागि अनुदान
१७ विद्यालयका खेलशिक्षकहरूको लागि आधारभूत तहको तीन दिने तालिम सञ्चालन
१८ युवाहरूका लागि मागमा आधारित सीप विकास तालिम
१९ डोटीको बुडरमा खेलकुद मैदान निर्माण कार्यक्रम

(सोती प्रदेश नम्बर ७, सामाजिक विकास मन्त्रालयमा शाखा अधिकृतका रुपमा कार्यरत छन्)