गिजुभाइको दिवास्वप्ना र हाम्रा विद्यालय

सामाजिक सञ्जालमा आएको शिक्षकको कुटाईबाट एक बालकको उपचारका क्रममा भएको मृत्यु र भारतीय शिक्षाविद् गिजुभाइको दिवास्वप्ना नामक पुस्तक पढेपछि केही लेख्न हुटहुटी लाग्यो ।
सामाजिक सञ्जाल मार्फत प्राप्त खबर अनुसार गत जेठ ३१ गते चरिकोट स्थित गौरीशंकर बोर्डिङ स्कुलमा अध्ययनरत छ वर्षीय बालकको शिक्षकले निर्घात कुटपिट गरे पश्चात उपचारको क्रममा निधन भयो । यो सबैका लागि स्तब्धकारी खबर थियो । हाम्रा विद्यालय नानीहरूका लागि कति सुरक्षित छन् भन्ने बारेमा गम्भीर प्रश्न खडा गरेको छ । यो एउटा प्रतिनिधिमूलक घटना मात्र हो । देशभरमा यस्ता कैंयौ घटना दिनहुँ दोहोरिरहेका छन्, कोही जानकारीमा आउँछन्, कोही बिना जानकारी नै त्यसै लुकेर रहेका छन् ।
यसले एउटा गम्भीर प्रश्न खडा गरेको छ– के हामी हाम्रा विद्यालय बालमैत्री बनाउन सक्दैनौ ? के हामी शिक्षक बाल साथी, बाल सहजकर्ताको रूपमा उनीहरूलाई शिक्षा दिन असमर्थ छौं ?
भारतको गुजरातमा जन्मेका गिजुभाइ बधेकाले बालबालिकासंगै रहेर शिक्षमा प्रयोग गरे र के निस्कर्ष निकाले भने– बालबालिकालाई उनीहरूकै मनोभावना र बालमैत्री स्थान निर्माण गर्न सकिएमा सहज रूपमा सिकाउन सकिन्छ । जुन कुरा आफ्नो पुस्तक दिवास्वप्नामा उल्लेख गरेका छन् ।
भन्नै पर्छ, हाम्रा विद्यालयहरू बालमैत्री छैनन् । एउटा ठूलो चौरमा दुइचार घरहरू छन्, त्यहाँ विद्यालयको बोर्ड लागेको छ । त्यसभित्र बालबालिकालाई सहजताभन्दा बढी असुरक्षा, तनाव, दिनदिनैको निरसलाग्दो समयतालिका छ । घरमा पुगेपछि विद्यालय जान मन लाग्दैन, विद्यालय पुगेपछि कतिबेला स्कूलबाट छुटकारा पाउने र घरतिर जाने वा साथीसँग खुलेर मनका कुरा गर्ने हतारो छ ।
पाठ्यपुस्तकबाट दिक्क लागेको बेला अन्य पाठ्य सामग्री भएको पुस्तकालय छैन । खेल्दै सिक्ने वातावरण बनाइदिने सहजकर्ता छैन । त्यहाँ छ त केही मेच र टेबुल भएको एउटा भवन, र ‘सैनिक कवाज’ गराउने जस्ता ‘सिपाही’ शिक्षक ।
विद्यालयमा घेरबार छैन, बालबालिकालाई के कस्तो अफ्ठेरो पर्न सक्छ यसको अध्ययन छैन । कुनै सीप सिकाउने चलन छैन । विद्यालयसँग जमिन छ, तर सानो फूलवारी छैन । खेल्न मन लाग्छ खेल्ने खालका सामग्री छैनन् । छ त केवल एउटा पाठ्यपुस्तक र शिक्षकको पढाउने निरस विधि– विधि ।
घरमा खेलिरहेको बालकलाई विद्यालय सम्झाउँदा रुन शुरु गर्छ । मानौं विद्यालयमा बढेमानको दु:ख दिने कुनै त्यस्तो अद्भूत वस्तु भए झैं । भनिन्छ, विद्यालय बालबालिका लागि मामाघर जस्तो हुनुपर्छ । मामाघर नजा भन्दा जसरी बालक रुन्छ, त्यसरी नै विद्यालय नजा भन्दा बालबालिका रुने वातावरण बनोस् । बिडम्बना, हामीले त्यो वातावरण निर्माण गर्न सकेका छैनौं । आज ज्ञानी, सीपयुक्त र जस्तोसुकै कठिनाईलाई झेल्दै जीवन अगाडि बढाउन सक्ने नागरिक बन्ने भन्दा पनि दब्बु, मानसिक रोगी, चिडचिडे नागरिक र कुनैकुनै बेला त मृत्यु नै वरण गर्नु पर्ने तहको शिक्षालय हुन पुगेका छन् ।
के हामी सुधार गर्न सक्दैनौ यो अवस्था र हालतलाई ? आज गम्भीर चर्चा गर्नु पर्ने विषय बनेको छ । आऊ, हामी सबै एक पटक नमुना विद्यालय र बालमैत्री विद्यालयका बारेमा आ–आफ्नो ठाउँबाट बृहत चर्चा गरौं ।
अस्तु ।