दैवीप्रकोप उद्धारबाट विपद पूर्वतयारी र व्यवस्थापनतर्फ कहिले जाने ?

अविरल वर्षाका वावजुद धनगढीमा उल्लेख्य क्षति नभएको कुराले राहत त भएको छ तर जति भएको छ यसले जोखिमपूर्ण भविष्यको भरपुर सूचना दिएको छ ।

वाढी आउन थालेपछि वा आएपछि तात्ने र फेरि सेलाउने समुदाय, जनप्रतिनिधीहरु, तह तहका सरकारहरु, विपद पूर्वतयारी तथा व्यवस्थापन सम्वन्धि निकायहरु, मानवीय संघसंस्थाहरु र सहयोगी दाताहरुले यो कहिल्यै महुसस गरेको पाइदैन कि वर्षाको सम्भावित जोखिमका वारेमा हिउँदमा र हिउँदको जोखिमको वारेमा वर्षा मै छलफल हुनु आवश्यक छ ।

मध्य साउनमा जव अविरल वर्षाले हाम्रो ढोका धकेल्न थाल्छ, अनि हामी छलफल सुरु गर्छौं, कता नाली वनाउने, कता निकास निकाल्ने, कता ह्युमपाईप हाल्ने, अनि जेसिभि लाएर कता कता सडक, नहर भत्काउदैं निकास खोल्ने आदि ।

मिलनचोकमा जलामय छ तर मोहनाको जलस्तर उल्लेख्य रुपमा वढेको छैन । सन्तोषीटोलमा डुवान देखिदैछ, तर सुकुटी नालामा उल्लेख्य पानी छैन । हसनपुरमा जलामय छ, कैलाली नाला उग्र भएको देखिएन । अर्थात, कुनै खोलाले वाढी ल्याएको छैन । हुलाकी सडक उत्तर र छ लेन सडक पश्चिम देखिएको डुवानको कारण खोज्न कुनै अनुसंधान गर्न पर्दैन ।

पोहर हुरी चल्यो, रुख ढलेर विजुलीका पोलहरु भाँचिए । कैयौं दिन वत्ति आएन । अहिले कतिपय खोलामा रुख ढलेर पुलमा ठोक्दै वसेका छन् । उदाहरणका लागि भेटेरीनरी पछाडि कैलाली नाला पुल हेर्न जानुस् । तत्काल त पुल केहि हुन्न । रुखले हानेको हान्यै गर्यो भने केहि त होला । तत्काल हटाउन पाए हुने ।

कलवरी चर्च नेर वनेको व्राण्ड न्यू पुलको पश्चिमपट्टी पुरुवा माटो भत्किदै छ । तत्काल केहि वोरा माटो भर्न पाए ठूलो क्षति हुने थिएन । तर यो सबै गर्न न सूचना संयन्त्र सकृय छ, न ¥यापिड एक्सन टीम नै । भने कसरी इमरजेन्सी काम हुन्छ ? खवर सुन्यो, १० जना उद्धारकहरु झ्याप्प झोला वोक्यो, गाडी कुदायो, फटाफट रुख हटायो, पुल जोगायो । नहुने काम हो र ? नगर प्रहरीलाई नै तालिम दिएर पनि वनाउन सकिन्छ टीम । अव त्यसका लागि वन्चरो किन्न पनि रुख ढलेपछि टेण्डर खोल्यो भने, टिओ स्विकृत गर्ने हाकिम विदामा भएकोले काम भएन भन्न थाल्यो भने केहि हुन्न ।

यस पटकको झरीले गर्छु भन्नेहरुका लागि चार पाँच कुरा महत्वपूर्ण देखाइदिएको छ । १) गलत इन्जिनीयरिङ, २) अव्यवस्थित वसोवास, ३) सडक निर्माणमा लापरवाही, ४) नाली तथा ढल निकासको अस्त व्यस्तता । एउटा थप्नै पर्ने कुरा के हो भने नगरमा वसेपछि नागरिक चेतना (सिभिक सेन्स) र व्यवहार हुनैपर्छ भन्ने ज्ञानको कमी । यसको कुरा पहिले गरौं । घरपर्खाल निर्माण गर्दा निर्माण सामग्री जम्मा गर्ने ठाउँ नाली हो ?

धनगढी मुख्य वजार हुलाक अफिसदेखि चौराहासम्म, अझ त्रिनगर स्कुलसम्म हेर्नुहोला । कतिपय पसलेहरुलाई सडकका दुवैतिर भएका नालीको माथि राखिएका ढक्कनमा देखिने प्वालहरु प्लाष्टिक छिराउन राखिएका हुन् भन्ने लाग्दो रहेछ । सडकवाट आफ्नो गेटमा स्ल्याव हाल्दा गरिएको सटरिङको इटा २ \ ३ वर्षसम्म पनि नहटाई नाली थुनिएको दुर्गन्ध र आँगनमा थुनिएको पानीका लागि वडाध्यक्षलाई गाली गर्ने ?

अव कुरा गरौं, इन्जिनयिरीङको । सडकको दुवैतर्फ वनाइने नालीको गहिराई सडकको सतहवाट नापेर समान वनाइन्छ की नालीको पिंधको वाटर लेवल अनुसार ? धेरै कुरा यहाँ गरिन । परम्परागत पानी ढलो, धाप र डोल क्षेत्रमा आवासीय भवनहरुको अनुमति किन दिइन्छ, किन लिइन्छ, किन घर वनाइन्छ ? अनि त्यस्तो अव्यवस्थित वस्तिमा पानी पस्यो भनेर किन राहत मागिन्छ, किन वाँडिन्छ ?

अव कुरो आयो सडक निर्माणमा देखिएको लापरवाहीको । सडक निर्माण गर्दा ठिक ठिक ठाउँमा पानी निकास राख्ने गरेर तयारी गरिएको भए अहिले जेसिभि लगाएर भत्काउदै हिड्न पथ्र्याे र ? यो कुरा इन्जिनियरिङसंगै जोडिन्छ भन्नुहोला, तर त्यति मात्रै नभएकोले छुट्टै लेखेको ।

डिजाइनमा छ तर ठेकेदारले वनाइदिएन । अनुगमनमा यस्तै उस्तै भैगो । समुदायले थाहै पाएनछ विचरा नभन्नुहोला, उपभोक्ता समितिले वनाएको सडकमा के देखिदैन र ? त्यसैले यो केवल इन्जिनियरिङ समस्या होइन । अनि सडक कतिवर्षमा वनिसक्नु पर्ने ? कति वर्ष लाग्यो ? एडिविको चर्चा छ । सडक विस्तार गर्दा विग्रिहाल्छ भनेर मर्मत नगरिएका सडक र त्यस ओरपरका नालीहरुको अवस्थाले हैन डामाडोल देखिएको ?

ग्रामीण वस्तिहरुमा अहिले पनि ठूलो समस्या देखिएको छैन । (छँदैछैन भनेको होइन) कतै घरहरुमा पानी पसेका छन् र कतै खोलाले कटान गर्दैछ । कतै तटवन्धन नभएको समस्या छ भने कतै कतै वनाएको तटवन्धन छोडेर पानी भित्रपट्टीवाट वग्दैछ । वाढीको टाइमलाईन र फ्लड लेवल रिभ्यु नगरी वनाइने यस्ता तटवन्धनहरु स्रोत साधनको वरवादी मात्र हो ।

शहरी वस्तिमा तत्काल देखिएको सवैभन्दा महत्वपूर्ण समस्या हो डुवान । अझ स्पष्ट भन्ने हो भने निकास । ढलको कुरा छोडौं, नाली त छैनन, भएका सफा र खुलस्त छैनन् । खोला कता हो र उचाई कता हो ? प्राकृतिक वहाव एकापट्टी हुन्छ र इन्जिनियरिंग, मिस्त्री, उपभोक्तालाई आफूले चाहेतिर लैजानु पर्नेछ ? कुरै मिलेका छैनन् । यो एक हप्तामा यत्ति एउटा काम गर्न सक्यो भने हिजो, अस्ति र आजका जति पानीले कुनै ठूलो नोक्सानी गर्न सक्दैन ।

पानी पर्छ, वग्छ, जान्छ । तर यत्ति पनि नगर्ने हो भने कुरा गरौं खुवसंग कुरा गरौं । समुदायका जनता वडाध्यक्षलाई गाली गरौं, वडाध्यक्ष कर्मचारीलाई गाली गरौं, कर्मचारी अनेकौं राजनीतिक दलका महासयहरु मेयर, उपमेयरलाई गाली गरौं, मेयर,उपमेयर वयान र वक्तव्य लेखि वसौं । विपद पूर्व तयारी र व्यवस्थापनका निकाय, मानवीय संस्थाहरु क्षति कहिले हुन्छ अनि डाटा संकलन गरौला, राहत वाँडौला भनेर पर्खि वसौं ।

सालाना समुदाय स्तरमा विपद व्यवस्थापनका अनेकौ तालिम भएकै छन्, समुह, समिति वनेकै छन् । स्थानीय स्तरमा ससाना उद्धार सामग्री गोदाममा सामान पनि पठाइएकै हुन्छ ? तर जहिल्यै हामी पानी आयो की वाल्टी, त्रिपाल, चिउरा र कम्मल गन्न थाल्छौं ? सोध्नेले पनि त्यही सोध्ने, भन्नेले पनि त्यही भन्ने । दैविप्रकोप उद्धारवाट विपद व्यवस्थापनतर्फ कानून गएर के गर्नु आनीवानी, व्यवहार नगएपछि ?