अर्को निर्वाचनसम्म गाउँपालिकामा आधारभुत भौतिक पुर्वाधार निर्माणको नारा नै हुने छैन

• एक वर्षभित्र तुर्माखाद गाउँपालिका पुरैलाई सडक सञ्जालमा जोड्छौं

• विद्यालय सुधार परियोजना लागू भएको छ

• ५ सैय्याको अस्पताल निर्माण प्रक्रिया अघि बढेको छ ।

• कर्णाली कोरिडोरलाई कालीकोट हुँदै हिल्सासम्म जोड्ने सडकको परिकल्पना

• कर तिर्ने भनेको अधिकार हो कि दायित्व भन्ने नागरिकले बोध गर्नुपर्छ

तीनतिरबाट एक सय ५० किलोमिटर कर्णाली नदीले घेरेको अछामको तुर्माखाद गाउँपालिका । लामो आकारकोठूलो (२३२ वर्गकिलोमिटर) तथा विकट भूगोल । आर्थिक, शैक्षिक तथा सामाजिक तथा भौतिक पूर्वाधार संरचनाका दृष्टिले कमजोर । प्रशस्त मात्रामा घना बनजंगल छ, तर गाउ“पालिकाको आर्थिक समृद्धिमा खासै योगदान पुग्न सकेको देखिदैन । सञ्चार माध्यमको दृष्टिमा खासै नपर्ने तुर्माखाद गाउ“पालिकाले पहिलो चोटी २०७६ सालको जेठमा छ कक्षादेखि १२ कक्षासम्मका विद्यार्थीलाई सहभागी बनाएर आधारभूत भित्ते पत्रकारिता तालिम सञ्चालन ग¥यो । उद्देश्य थियो– गाउँपालिकामा पत्रकारहरू उत्पादन गर्ने ।
विकासका लागि निकै चुनौति देखिन्छन्, संगसंगै अवसरहरू पनि । साविकका आठ गाविस गाभेर बनाइएको तुर्माखाद गाउ“पालिकाका सबै वडालाई जोड्नका लागि यतिवेला जोडतोडकासाथ सडक सञ्जाल विस्तार कार्य भइरहेको देखिन्छ । डोजरहरूले सडक खन्ने काम गरिरहेका छन् । “सडक निर्माणमा डोजर संस्कृति” को चारैतिर आलोचना भइरहेकोप्रति तुर्माखादका जनप्रतिनिधिहरूको उत्तर हुने गरेको छ– तुर्माखादमा अहिलेसम्म सडक नभएपछि स्वाभाविक रुपमा सबैभन्दा पहिले त सडक नै बनाउने हो । सडक बनेपछि न शिक्षा, स्वास्थ्य लगायतका सेवा प्रवाहमा सहज होला । विकासका अन्य संरचना बनाउन पनि सम्भव होला ।
जेठ महिनाको दोस्रो साता म (मनमोहन स्वार), पत्रकार महासंघका पूर्व केन्द्रीय अध्यक्ष धर्मेन्द्र झा, कैलालीका पत्रकार गणेश चौधरी तुर्माखाद पुग्यौं । २४ सैं घन्टाजसो सरसर हावा चलिराख्ने तुर्माखादमा भाडाको घरमा रहेको पालिका कार्यालयको एक सा“घुरो कोठामा गाउ“पालिका अध्यक्ष पुष्पराज शर्मां मन्द मुस्कानसहित स्वागत गरे । मैले कुराकानी शुरु गरे– अध्यक्षज्यू, दुई वर्षको अनुभव कस्तो रह्यो ?
उनले गाउ“पालिका अध्यक्षका रुपमा आफ्नो अनुभव सुनाए ।
संविधानले परिकल्पना गरेको “गाउ“मा सिंहदरबार” सहितहामी निर्वाचित भएको दुई वर्ष पुगेको छ । यो अवधिको मुख्य अनुभव, चुनौति र सवाल भनेको सेवा प्रवाह नै रह्यो । जनतालाई छिटोछरितो तथा सहज र सुलभ ढंगले सेवा प्रवाह प्रवाह गर्ने मुख्य संयन्त्र भनेको कर्मचारीतन्त्र नै हो । जनताको घरदैलोसम्म सेवा पु¥याउन चुस्त कर्मचारी संयन्त्र आवश्यक हुन्छ, तर अहिलेसम्म पनि कर्मचारी व्यवस्थापन हुन सकेको छैन । यसले गर्दा सामाजिक सुरक्षादेखि आर्थिक, सामाजिक, भौतिक, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा प्रभाव हुन्छ नै । हाम्रो आफ्नो कार्यालयका लागि भवन छैन । जनप्रतिनिधि कहा“ बस्ने भने टुंगो छैन् । पहिलो वर्ष हाम्रा लागि सिकाइको वर्ष रह्यो । मेरो भोगाइ भनेको जनताको आकाक्षासंग जोडिएको कुरा हो । विशेषगरि विकास निर्माणबारेका जनआकांक्षा । २०६२÷६३ को जनआन्दोलनको सफलतादेखि २०७२ सालमा संविधान जारी भएपछिको अवधिसम्म जनताको आशा आकांक्षा धेरै बढे । जनताको नजिकको सरकार, घरदैलोको सरकार भएकाले गाउँपालिकाप्रति जनताको आशा र भरोशा छ नै । तर, कर्मचारी समायोजनदेखि नीति, ऐनकानुन निर्माणसम्म चुनौति रहे । यी सबै कारणले विकास निर्माणदेखि सेवा प्रवाह कार्य प्रभावित रहेको अनुभव छ ।
“अन्य पालिकाहरूमा पनि कर्मचारी अभावको गुनासो हुने गरेको छ” मैले प्रसंग अघि बढाए– तुर्माखाद गाउ“पालिकाको अवस्था चाही के हो नि ?
तुर्माखाद गाउ“पालिकामा आठ वडा छन् । सबै वडामा सचिव भएर व्यवस्थापन गर्न नसकेको भए वा उहा“हरूलाई हामीले टिकाउन नसकेको भए हामीमाथि पनि आरोप लाग्थ्यो होला, तर सबै वडामा सचिव समेत नभएको अवस्थामा कसरी काम गर्ने ? हामीलाई आवश्यक भएअनुसारका कर्मचारीको अभाव छ । एक जना वडा सचिवले तीन÷चार वडा हेर्नुपर्ने अवस्था छ । साविकमा कतिपय गाविस त कार्यालय सहयोगीका भरमा चलेका थिए ।

“तपाईंले समस्या र चुनौतिको कुरा गर्नुभयो” मैले जिज्ञासा राखे– यी सबैका बीचमा पनि दुई वर्षको अवधिमा के गर्नुभयो त ? उनले सहजतापूर्वक दुई वर्षको अवधिमा भएगरेका काम र प्रयासको बर्णन गरे ।

यहा“को मुख्य समस्या र चुनौति भौगोलिक विकटता हो । दु्रतगतिमा आर्थिक समृद्धि जनताको आकांक्षा र चाहना हो । यो विकास निर्माणदेखि शिक्षा, स्वास्थ्य, महिला र बालस्वास्थ्यको विषयसंग जोडिएको छ । हामीकहाँ विद्यमान सामाजिक कुसंस्कार, विकृति कसरी अन्त्य गर्ने भन्ने अर्को ठूलो चुनौति छ । यी सामाजिक कुसंस्कारका कारण प्रत्यक्ष रुपमा महिला, बालबालिक, दलित समुदाय प्रभावित, पीडित भइरहेका छन् । त्यस्तै, बहुविवाह, बालविवाह, घरेलु हिंसाका समस्या छन् ।हामीले यो दुई वर्षको अवधिमा बालबालिकाका लागि बहुक्षेत्रीय पोषण योजना अन्तर्गत विद्यालयमा स्वास्थ्य र सरसफाई कार्यक्रम लागू गरेका छौं । गाउ“पालिकामा टोलबस्तीमा कृषि तथा पशुपालन सम्बन्धी कार्यक्रम छन । सुनौलो हजारदिन कार्यक्रम छन ।
“यी सबैका लागि पूर्वाधार निर्माण महत्वपूर्ण पक्ष हो” उनले तुर्माखाद गाउ“पालिकामा भौतिक संरचना निर्माणका प्रयासबारे सुनाए– मुख्य गरेर परै गाउ“पालिकाभरी सडक सञ्जाल विस्तार हाम्रो प्राथमिकता थियो र हो । अहिले सडक बारे नकारात्मक टिप्पणी हुने गरेका छैनन् । मान्छेहरूले सजिलै टिप्पणी गर्छन्– सडकमात्रै खन्ने, डोजर मात्रै चलाउने । तर, अब तपाईं नै भन्नुस्– तुर्माखाद गाउ“पालिकामा अहिलेसम्म सडक नै छैन भने के बनाउने त ? सडक बनाउन थाल्यो, टिप्पणी सुनिन्छ– मेसिन (डोजर) को दुरुपयोग भयो । तर, हामीकहा“ अहिले सबैभन्दा आवश्यकता सजक आवागमन नै हो र त्यसका लागि सबै वडामा सडक विस्तार गर्नै पर्छ । मैले आफैले घोषणा गरेको छु– सबै आठ वडामासडक सञ्जाल नपुगेसम्म जीपकारको सुविधा लिन्न । सम्भवतः यो आर्थिक वर्षभित्र सबै वडालाई सडक सञ्जालमा जोड्छौ ।

यो गाउ“पालिकामा बागेश्वरी, शिवपुरा, तितौडा आदि पर्यटकीय स्थल छन । यिनको पौराणिक, धार्मिक, सांस्कृतिक तथा ऐतिहासिक महत्व छ ।त्यस्तै, हामीकहा“ घना बनजंगल छ । यी सबैलाई आधार बनाएर हामीले योजना निर्माण गरेका छौं । ‘भिलेज प्रोफाईल’ बनाएका छौं । गाउ“को समग्र अवस्था, कृषि, व्यवसाय, पशुपालन, शिक्षा, स्वास्थ्य, महिला, बालबालिका, गैरसरकारी संस्था आदिको समष्टिगत रुपमा विवरण तयार गरेका छौं । गाउ“पालिकाको पञ्चवर्षीय योजना तयार भएको छ ं ।पा“च वर्षमा भौतिक पुर्वाधार, सामाजिक विकास, कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवाको अवस्था के हुने भन्ने लक्ष्य निर्धारण गरेका छौं । पा“च वर्षभित्र सबै स्वास्थ्य चौकीको स्तरोन्नती, सामुदायिक विद्यालयहरूको सुधार, बालविकास केन्द्र, उच्च मावि तथा प्राविधिक शिक्षा सुधारका लागि योजना बनाएका छौं । गाउ“पालिकामा दुई वटा प्राविधिक शिक्षालय सञ्चालन गरेका छौं । केही विद्यालयमा ‘विद्यालय शिक्षा सुधार परियोजना’ लागू गरेका छौं । यसअन्तर्गत शिक्षक व्यवस्थापन,तालिम, अभिभावकको दायित्व, व्यवस्थापन समितिको प्रभावकारीथता, पठनपाठन तथा सिकाई उपलब्धी सुधारका विषय समेटिएका छन् । त्यस्तै, विपन्न, असहाय, अनाथ, अपाङ्गता भएका बालबालिकालाई सामाजिक सुरक्षाको मुल प्रवाहमा ल्याएका छौं । हामीले अपाङ्गताभएका तथा फरक क्षमता भएका बालबालिकालाई विद्यार्थी भर्ना अभियानअन्तर्गत बाहिर पनि पठाएका छौं ।े असहाय, अनाथ, टुहुरा बालबालिकालाई छात्रवृत्ति प्रदान गरेका छौं । विद्यालय पोशाक र पाठ्यपुस्तक उपलब्ध गराएका छौं । हामीकहा“ भएका सामुदायिक विद्यालयका प्रायः भवन जीर्ण अवस्थामा छन । हामीले प्रत्येक वडामा विद्यालय भवन निर्माणका लागि मापदण्ड निर्धारण गरेर काम शुरु गरेका छौं ।
त्यस्तै, स्वास्थ्य चौकी भवन निर्माण कार्य द्रुत गतिमा अघि बढाएका छौं । एक नम्बर वडामा स्वास्थ्य चौकीलाई निर्माण भइसक्यो । दुई र चार नम्बरमा बन्दै छ । १५ सैयाको अस्पताल निर्माणका लागि प्रक्रिया अघि बढाएका छांै ।
कैलालीको चिसापानीदेखि अछामको सदरमुकाम मंगलसेनसम्मको निर्माणाधीन सडकको यो गाउ“पालिको प्रवेशद्वार हो । अहिले हामीलाई कर्णाली चिसापानी पुग्न १२÷१५ घण्टा हिड्नुपर्ने हुन्छ । यो चिसापानी–मंगलसेन सडक बन्यो भने आर्थिक, भौतिक, सामाजिक विकासमा ठुलो फड्को लिने छ । यो सडक निर्माणका लागि हामीले सुर्खेत, कैलाली र अछामका जनप्रतिनिधीहरूसंग समन्वय गरेका छौं । कर्णालीकोरिडोरलाई कालीकोट हु“दै हिल्सासम्म जोड्ने सडकको परिकल्पना गरेका छौं ।
अध्यक्ष शर्माको धाराप्रवाह रोकिएन । उनी दुई वर्षको अवधिमा भएका उपलब्धीको बर्णनमा केन्द्रीत भए । भने–
पा“च महिनाअघि म आफैले गाउ“पालिकामानागरिकताको कस्तो अवस्था छ भनेर बुझ्न खोजे । एउटा वडामा छ सय जना नागरिकता पाउनबाट बञ्चित रहेको पाए । त्यस्तै, २ नम्बर वडामा दुई सय भन्दा बढीले नागरिकता बनाएका रहेनछन ।
त्यस्तै, हामीले गाउ“पालिकाको लगानीमा बालबालिका, महिला तथा ज्येष्ठ नागरिकलाई लक्षित गरी काठमाडौं र धरानबाट भिडियो एक्सरे सहितको स्वास्थ्यकर्मीको टोली ल्याएर स्वास्थ्य शिविर सञ्चालन ग¥यौं । सो शिविरमा दुई हजार तीन सय बढी महिलाको चेकअप भयो । अधिकांस महिलामा पाठेघर तथा आङ खस्ने समस्या देखियो । बालबालिकामा कुपोषणको समस्या देखियो ।
यी सबै चुनौति र समस्या छन्, तर हामी कठिनाई र चुनौतिलाई अवसरमा परिणत गर्नुपर्छ भनेर कम्मर कसेर लागेका छौ । हाम्रो क्षमताले भ्याएसम्म नीतिगत व्यवस्था गर्र्दै यी चुनौतिलाई विकासका अवसरमा बदल्ने प्रयासमा छौं । हामीलाई संघ र प्रदेशसंग नबाझिने गरि कानुन, कार्यविधी, नियमावली बनाउनुपर्ने बाध्यता छ ।
हामीले फिनल्याण्ड सरकारको आर्थिक सहयोगमा बृहत खानेपानी योजना निर्माण गरेका छौं । चार वटा वडामा एक करोड रुपैया बढीका ठुला योजना सञ्चालनमा छन् । ग्रामीण जलश्रोत व्यवस्थापन कार्यक्रममार्फत वडा नम्बर ८ मा तुर्माखाद बजारमा विजुली पुयाउने र क्रमशः ५ र ७ नम्बर वडामा कार्यक्रम शुरु भएको छ । गाउ“पालिका सबै वडामा लिफ्टमार्फत पानी पु¥याउने योजना छ । हामीले संघ र प्रदेश सरकारसम्म तुर्माखाद गाउ“पालिकाका समस्याबारे अवगत गराएका छौं ।
गाउ“पालिकामा सहकारी संस्थाहरूमार्फत प्रत्येक घरमा सुधारिएको चुलो पु¥याउने प्रयास भइरहेको छ । गत वर्ष चार वटा वडामा ‘सुधारिएको चुलो’सुरुवात ग¥यौं । हामीले यहाका जनताको जीवनस्तर उठाउन केही ठोस कार्यक्रम लागु गरेका छौं । करेसाबारी खेती, फलफूल, तरकारी, पशुपालनलाई प्राथमिकताका साथ अघि बढाएका छौं । अहिले पनि यो गाउपालिका कृषिमा आत्मनिर्भर छ । यहा“को मुख्य उत्पादनसुन्तला हो । यहा“को सुन्तला अछाम, जुम्ला, सुर्खेत, धनगढीसम्म पुग्छ ।
अहिले गाउ“पालिकामा दुई वटा एम्बुलेन्स छन, तर सबै वडामा सडक नभएकाले समस्या छ । भीडपाखाबाट कोही खसेर घाइते हुदा, वा सुत्केरी व्यथा लाग्दा, वा अन्य विरामी हुदा स्टे«चरमा ल्याउनु पर्ने भएकाले गाउ“पालिकाबाट एक सय आठ वटा स्ट्रेचर खरिद गरिएको छ । औषधी अभाव हुन नदिने व्यवस्था मिलाएका छौं ।
हामीले ‘शिक्षा, कृषि र जलाधार’ समृद्धिको मुल आधार भनेर कार्ययोजना तयार गरेका छौं ।
मैले अध्यक्ष शर्मालाई सोधे– स्थानीय तहहरूले जथाभावी कर लगायो भन्ने गुनासो बारे चाही के भन्नुहुन्छ नि ? उनले अलिकति खिन्न भावमा भने–
केहीे सञ्चारमाध्यममा “बाख्रामा कर लगायो, कृषि उपजमा कर लगायो” जस्ता समाचार आउछन । हरेक नागरिकले भन्छ– मैले कर तिरेको छु । कर तिर्ने भनेको कर्तव्य हो कि अधिकार?नागरिकले राज्यसंग जे अपेक्षा र आशा गर्छ, त्यस अनुसारको योेगदान पनि त गर्नुपर्छ । लोककल्याणकारी राज्यको उद्देश्य पनि हुनेबाट लिने र नहुनेलाई वितरण गर्ने हो । हामीले जनताको ढाडै सेक्ने गरी कर लगाएका छैनौ । हामीले गाउ“पालिकाको आन्तरिक स्रोतको पहिचान गरिसकेका छौं । वनजंगललाई उद्यमतथा व्यवसायसंग जोड्ने योवजना छ । हामीसंग गिट्टी, ढुङ्गा र बालुवाको अपार स्रोत छ । यस वर्षदेखि हामी आन्तरिक स्रोतको उच्च परिचालन गर्दैछौ ।
“यो गाउँपालिका कैलाली जिल्ला तथा कर्णाली प्रदेशको सुर्खेतसंग जोडिएको छ” मैले जान्न चाहे– यसरी धेरै जिल्ला र पालिकासंग सिमा जोडिदाका फाइदा, बेफाइदा के हुँदो रहेछ ?
“हो, यो गाउँपालिका अर्को प्रदेश र जिल्लासंग जोडिएको छ” उनले आफ्नो विश्लेषण सुनाए–

यो गाउ“पालिकाको सिमाना११÷१२ वटा गाउँपालिका÷नगरपालिकासंग जोडिएको छ । कर्णाली प्रदेशको सुर्खेतको चौकुने, बन्चापुरी, डुल्लु, आठविस लगायतका क्षेत्रसंग जोडिएको छ । तर अहिलेसम्म प्राकृतिक स्रोत साधनको परिचालन तथा उपगोगका विषयमा कुनै विवाद भएको छैन ।तर, निकै सम्भावना छन् । चुनौतिहरू पनि छन् । हामी स्वयं अन्तर गाउ“पालिका, अन्तर प्रदेशसंग सिमा जोडिदा साझा रुपमा के कस्ता फाइदा लिन सकिन्छ भन्नेमा चिन्तनमननमा छौं ।
कुराकानी जारी थियो । मैले छोट्याउन खोजे । “अध्यक्ष ज्यू, दुई वर्षको कार्यकाल पुरा भइसक्यो, तीन वर्ष बाकी छ । तपाईले आफनो कार्यकाल पुरा गरेर विदाई लिइरहदा कस्तो तुर्माखाद बनाएर बिदा लिन्छु भन्ने कल्पना गर्नु भएको छ ?
“मैले आफनो कार्यकाल पुरा गरिरहदा अर्को निर्वाचनमा अध्यक्षका लागि उम्मेदवार बन्ने व्यक्तिले सडक, स्वास्थ्य भवन, विद्यालय भवन, खानेपानी, कृषि सहितका विकासका आधारभुत संरचना बनाउने नारा नै दिन नपर्ने खालको गाउ“पालिका बनाएर विदा लिन्छु भन्ने अठोट गरेको छु” अध्यक्ष शर्माले आफ्नो कल्पना र सपनाको चर्चा गरे–
हाम्रो स्रोत साधनले पिच रोड बनाउन सक्दैनौ होला, तर सबै वडामा सडक सञ्जाल पुगेको हुने छ। सबै वडामा खानेपानी तथा विद्युत सुविधा पुगेकै हुने छ । हामीले वितेको दु्ई वर्षमा ढकारी गाउ“पालिकासम्म सडक सञ्जाल पु¥याएका छौं । पाँच वर्षमा सबै खोला, नदीमा पुल निर्माण हुनेछन ।