सुदूरपश्चिमको जलस्रोतमा निजी क्षेत्र आकर्षित

मुकेश टेंर्रा/धनगढी । नेपाल संघीय प्रणालीमा प्रवेश गरेसंगै सुदूरपश्चिम प्रदेशको जलस्रोतमा निजि क्षेत्रको आकर्षण बढ्दै गएको छ । खासगरी २०७२ सालयता सुदूरपश्चिमका नदी तथा खोलामा जलविद्युत योजना (उत्पादन तथा सर्भे) को अनुमति लिन निजी उर्जा उत्पादक कम्पनीहरूको संख्यामा बृद्धि भएको छ ।

संघीय उर्जा, जलस्रोत तथा सिंचाई मन्त्रालय अन्तरगतको विद्युत विकास विभागका अनुसार सुदूरपश्चिम प्रदेशका एक मेगावाट भन्दा बढी विद्युत उत्पादन क्षमताका २४ वटा नदी तथा खोलामा विद्युत उत्पादन तथा सर्भे गर्ने लाइसेन्स वितरण गरेको छ ।
विभागबाट १३ वटा जलविद्युत आयोजना निर्माणका लागि निजि क्षेत्रले लाइसेन्स लिएका छन् । त्यस्तै, विभागले ११ वटा जलविद्युत आयोजनाको सर्भेका लागि लाइसेन्स वितरण गरेको छ भने जलविद्युत उत्पादन र सर्भे लाइसेन्सका लागि थप एक÷एक वटा आवेदन विभागमा दर्ता भएको जनाइएको छ ।
उत्पादन अनुमति पत्र (लाइसेन्स) दिइएका १३ वटा जलविद्युत आयोजनाबाट एक सय ७३ मेगावाट विद्युत उत्पादन हुने अनुमान गरिएको छ । त्यसैगरी सर्भे लाइसेन्स दिइएका ११ वटा आयोजनाहरूको क्षमता छ सय १२ मेगावाट रहेको बताइएको छ ।
सुदूरपश्चिम प्रदेशको भौतिक पुर्वाधार विकास मन्त्रालयले गत आर्थिक वर्ष २०७५÷०७६ मा गरेको उर्जा सम्बन्धी अध्ययन अनुसार दार्चुलाको पा“च मेगावाटको रुग्रुगाड, बाजुराको पा“च मेगावाटको बुढीगंगा र अछामको साढे चार मेगावाटको बड्डीगाड परियोजना समेत अनुमति लिएर निर्माणको चरणमा रहेको छ ।
भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालयका जलस्रोत तथा उर्जा महाशाखाका इन्जिनियर लोजाङ डेण्डुप शेर्पाले सुदूरपश्चिम प्रदेशमा जलविद्युतको सम्भावना रहेका अधिकांश खोलाहरू “प्याक” भएको बताए । उनले जलविद्युत उत्पादन तथा सर्भे लाइसेन्स लिन बा“की रहेका नदी खोला पहिल्याउन मुस्किल भएको बताए ।
विद्युत विकास विभागले २०७६ साउन ६ गते प्रकाशन गरेको सूचि अनुसार दार्चुलाको लटिनाथमा ४० मेगावाट क्षमताको अपर चमेलिया जलविद्युत आयोजना निर्माणको लागि २०७५ माघ १६ गते अपि पावर कम्पनीले आवेदन पेश गरेको छ ।
त्यस्तै, दार्चुलाको लटिनाथमा रहेको दुई मेगावाटको तल्लो नौगाड परियोजना सर्भेका लागि २०७२ साल भदौमा भिजन हाइड्रोपावर कम्पनीले आवेदन दिएको छ ।
त्यस्तै, बझाङको रिठापाठामा रहेको नौ सय ९६ किलोवाट क्षमताको जिउली गाड परियोजना निर्माणका लागि रंगुखोला हाइड्रोपावर लिमिटेडले २०७२ असार २२ गते विभागबाट अनुमति लिएको छ । बझाङकै बा“झमा १५ दशमलव ३३ मेगावाटको कलंगा जलविद्युत परियोजना निर्माणका लागि कलंगा हाइड्रोपावर प्रालिले २०७२ चैत १४ गते अनुमति लिएको छ ।
त्यस्तै, बझाङकै खिर्तडीमा ३८ दशमलव ४६ मेगावाटको अपर कलंगाड परियोजना निर्माणका लागि सानीगाड हाइड्रो प्रालिले २०७२ चैत १४ गते अनुमति लिएको छ । सानीगाड हाइड्रो प्रालिले सोही मितिमा बझाङको पिपलकोटमा १० मेगावाट क्षमताको सानीगाड परियोजना निर्माणका अनुमति लिएको छ ।
त्यस्तै, दार्चुलाको खण्डेश्वरीमा १० मेगावाटको मकारीगाड परियोजना निर्माणका लागि २०७३ साल भदौ २७ गते मकारीगाड हाइड्रोपावर प्रालिले अनुमति लिएको छ ।
अपि पावर कम्पनीले दार्चुलाको धुलिगाड, शिखरको आठ मेगावाट जलविद्युत आयोजनाका लागि २०७३ साल पुस १४ गते अनुमति लिएको छ । त्यस्तै, दार्चुलाको लटिनाथ, गुल्जारको एक मेगावाट क्षमताको नौगाड जलविद्युत परियोजना निर्माणका लागि २०७४ साल माघ ८ गते जल उर्जा प्रालिले अनुमति पाएको जनाइएको छ ।
त्यस्तै, डोटीको काडामाण्डौंमा रहेको एक दशमलव ५५ मेगावाट क्षमताको अपर गड्डीगाड परियोजना निर्माणका लागि २०७४ फागुन ३० गते शैलेश्वरी पावर नेपालले अनुमति लिएको छ ।
बाजुराको कोटिलामा साढे चार मेगावाटको बडीगाड परियोजना निर्माणका लागि पायोनियर हाइड्रो प्रालिले २०७५ मंसिर १६ गते अनुमति लिएको जनाइएको छ ।
त्यस्तै, बझाङको सुवेडामा एक मेगावाटको जडारीगाड जलविद्युत परियोजना निर्माणका लागि खेचारेश्वर हाइड्रोपावर प्रोजेक्टले २०७५ साल मंसिर २३ गते अनुमति लिएको छ । खेचारेश्वर हाइड्रोपावर प्रोजेक्टले बझाङकै माझीगाउ“मा दुई दशमलव ३३ किलोवाटको सलुब्यानीगाड परियोजना निर्माणका लागि पनि सोही मितिमा अनुमति लिएको जनाइएको छ ।
त्यस्तै, दार्चुलाको खण्डेश्वरीमा ८५ मेगावाटको चमेलिया (छोटीगाड) परियोजना निर्माणका लागि ग्रिड नेपाल कम्पनीले २०७५ साल पुस २० गते अनुमति लिएको छ । भने, बैतडीको कोटपेटारामा एक मेगावाट क्षमताको गण्डीगाड परियोजना निर्माणका लागि २०७५ फागुन १५ गते कञ्चन उर्जा प्रालिले अनुमति लिएको छ । यीमध्ये तीन वटा जलविद्युत परियोजनाको अवधि तोकिएको छैन भने विभागले बाँकी सबै परियोजना निर्माणका लागि ३५ वर्षको अनुमति पत्र दिएको जनाइएको छ ।
विद्युत विकास विभागले बझाङका सात वटा, दार्चुलाका तीन वटा र डोटीको एउटा जलविद्युत परियोजना सर्भेका लागि नीजि कम्पनीलाई अनुमति दिएको छ ।
बझाङको सुनकुडामा आठ मेगावाटको तल्लो कलंगागाड जलविद्युत परियोजना सर्भे गर्ने अनुमति पाएको वागथला हाइड्रोपावरको अवधि २०७६ मंसिर ७ गतेसम्म रहेको छ । त्यस्तै, दार्चुलाको खण्डेश्वरीमा १४ मेगावाटको आयु छोटीगाड परियोजनाको सर्भे अनुमति पाएको पुवा खोला–१ हाइड्रोपावर प्रालि र बझाङको सुनीकोटमा रहेको ११ मेगावाट क्षमताको सुनीगाड परियोजना सर्भेको अनुमति पाएको सुर्माभगवती डेभलपर्स प्रालिको म्याद पनि चालु आर्थिक वर्षमा सकिदैछ । विभागले निजी कम्पनीहरूलाई तीन वर्षको सर्भे अनुमति पत्र दिएको छ ।
नेपाल सरकारले सुदूरपश्चिम प्रदेशको एक सय ४८ मेगावाट क्षमताका १३ वटा परियोजनाहरूलाई बास्केट परियोजनाको सूचिमा राखेको छ । भने डडेल्धुराको बगरकोटमा रहेको साढे दुई मेगावाट क्षमताको डोटीगाड परियोजनाको अध्ययन गरेको छ । विभागले सुदूरपश्चिमको एक सय ९५ मेगावाट क्षमताका पा“च वटा परियोजनाहरू अध्ययन भइरहेको जनाएको छ ।

सुदूरपश्चिममा ४२ मेगावाट विद्युत उत्पादन

जलविद्युत विकास विभागका अनुसार सुदूरपश्चिम प्रदेशमा हाल ४२ मेगावाट जलविद्युत उत्पादन भइरहेको छ ।
विभागको तथ्यांक अनुसार नेपाल सरकारको लगानीमा एउटा तथा दुई वटा निजी कम्पनीले निर्माण गरेको परियोजनाबाट ४१ दशमलव ८३ मेगावाट जलविद्युत उत्पादन भइरहेको छ ।
दाचुर्लाको शैल्यशिखर नगरपालिकामा रहेको चमेलिया जलविद्युत आयोजनाबाट २०७४ साल माघ २७ गतेबाट ३० मेगावाट विद्युत उत्पादन भइरहेको छ । दार्चुलाकै नौगाड जलविद्युत परियाजनाबाट २०७२ भदौ २ गतेदेखि अपी पावर कम्पनीले साढे आठ मेगावाट जलविद्युत उत्पादन गरिरहेको छ ।
त्यस्तै, सल्मानीदेवी हाइड्रोपावर प्रालिले २०७६ जेठ २५ गतेदेखि डोटीको बर्छेनमा रहेको कापडीगाड जलविद्युत परियोजनाबाट तीन दशमलव ३३ मेगावाट विद्युत उत्पादन गरिरहेको विभागले जनाएको छ ।