टीकापुर घटनापछिका आयाम

अरु सहरजस्तै मर्निङ वाक र चियाको चुस्कीमा रमाउँदै सुरु हुन्छ, टीकापुरको दैनिकी। आ–आफ्नै उमेर समूह र कुरा मिल्ने, मन मिल्नेहरूको जमात चिया पसलमा राजनीतिदेखि विकास निर्माणको विश्लेषणमा व्यस्त हुन्छ, बिहानभरि टीकापुर। टीकापुर घटनापछि भने चिया पसलको रंग पनि बदलिएको छ। विशेषगरी थारु समुदायका मान्छेहरूको उपस्थिति चिया पसलहरूमा शून्यप्राय नै बनेको छ। रंगीविरंगी इन्द्रेणीझैं लाग्ने टीकापुरको चिया पसल रंग खुइलिएको घरको भित्ताजस्तै लाग्छ, आजभोलि। टीकापुर घटनापछि अर्को अप्रिय घटना भने भएको छैन। यहाँ शान्ति त छ, तर सद्भाव कायम हुनसकेको छैन। टीकापुर घटनापछि एक समुदाय अर्को समुदायबाट त्रसित अवस्थामै छ, अहिले पनि। खलबलिएको सद्भाव कायम गर्न कोही पनि अघि सरेको छैन। सद्भाव कायम हुन नसक्दा एक समुदायले अर्को समुदायलाई फेरि पनि आक्रमण गर्ने, व्यक्तिगत सम्पत्ति आगजनी, तोडफोड गर्नसक्ने स्थिति फेरि पनि नहोला भनेर भन्न सक्ने स्थिति छैन। राजनीतिक शून्यता छ। दल दिशाविहीन बनेका छन्। मुर्दा शान्ति कतिखेर विस्फोट हुन्छ, भन्न सकिन्न।

सद्भावका लागि कोही पनि अघि नसरेपछि टीकापुर घटनालगत्तै जिल्ला प्रशासन कार्यालय कैलालीले शान्ति तथा सद्भाव समिति बनाएर सद्भावको पहल सुरु गरेको हो। घटनाका बेला समितिले टीकापुर क्षेत्रका गाउँघरमा अनुगमन पनि गर्‍यो। तर त्यो केही दिनमै सेलायो। जुलुस गएकै कारण थारु समुदायका मान्छेहरू सेना, पुलिसले समात्छ कि भन्ने त्रासमा थिए। यो स्थितिको अन्त्य गर्न जुलुसमा जाँदैमा कारबाही हुँदैन, जसले मान्छे मारेको हो, त्यसलाई कारबाही हुन्छ भन्ने सन्देश दिन स्थानीय शान्ति समिति परिचालन गरिएको थियो। तर यसले आपसी सद्भाव कायम गराउन भूमिका खेल्न सकेन। टीकापुर घटनापछि यो क्षेत्रमा राजनीतिक दल समूहजस्तो भएको छ। राजनीतिक दलका गाविस, वडा स्तरका इकाइहरू त छन्, तर ती इकाइहरू सद्भावका लागि भूमिकाविहीन बनेका छन्। दलका नेताले सद्भावका लागि निर्देशन दिनुपर्ने हो, त्यो हुनसकेको छैन।
तीनथरी मान्छेहरू देखियो, टीकापुर घटनापछि। एकथरीलाई शान्ति भएको चित्त बुझेको छैन। शान्ति बिथोलिएको भए हुन्थ्यो भन्नेहरू अथवा सोच भएकाहरू पनि छन्। तर त्यस्ता मान्छे थोरै छन्। अर्को एकथरी स्तव्ध छन्। वाक्यविहीन छन्। र तेस्रो कामकाजी वर्ग छन्। उनीहरू वाक्कदिक्क छन्। शान्ति नबिथोलियोस् भनेर जिल्ला सुरक्षा समितिले थारु आन्दोलनका कुनै पनि कार्यक्रम टीकापुरमा गर्न नदिने भन्दै आएको छ भने सुरक्षा संयन्त्र ‘एलर्ट’ अवस्थामा छ। टीकापुरमा थारुले आन्दोलनका कुनै पनि कार्यक्रम गर्न नपाउने भएपछि अरूलाई लोकतन्त्र आए पनि थारुलाई नआएको उनीहरूको गुनासो रहँदै आएको छ। लोकतन्त्रमा पनि आमसभा, जुलुस गर्न नपाउनु लोकतन्त्रको खिल्ली उडाएसरह भएको छ। थारु सोझो, शान्त र मिलनसार जाति हो भन्ने कुरा इतिहासले प्रमाणित गरेको र सबैले मान्दै/स्वीकार्दै आएकोमा टीकापुर घटना थारुहरूले गराए भन्ने कुराले थारुलाई पिरोलेको छ। उकुस—मुकुसमा छन्, उनीहरू। घटनाको छानबिनका लागि सरकारी तथा गैरसरकारी थुप्रै टोलीहरू टीकापुर आए। घटनामा संलग्न दोषी पत्ता लगाएर कारबाही होला र निर्दोषले सास्ती पाउने छैनन् भन्ने धेरैको आशा थियो। तर घटनाको प्रतिवेदन सार्वजनिक नहुनुले सर्वसाधारणमा आशंका र आक्रोश दुवै बढ्दै गएको छ।
भदौ ७ गतेको हिंसात्मक घटनामा संलग्न आरोपमा धमाधम थारुहरू पक्राउ पर्नु तर भदौ ८ गतेको आगजनी गर्ने एकजना पनि पक्राउ नगरिनुले राज्यले थारुहरूप्रति गरेको व्यवहार समान छैन भन्ने उनीहरूलाई लागेको छ। राज्यको एकोहोरो पेलानको अनुभव थारुहरूले गरिरहेका छन्। वर्षदिन पुग्न लाग्दा पनि आगजनी गर्ने एकजना अपराधी पत्ता नलाग्नु/पक्राउ नपर्नुले राज्यले उनीहरूलाई बचाउ गरिरहेको दाबी गर्छन्, उनीहरू। आगजनी गर्नेलाई राज्यले कारबाही गर्न नचाहेको हो या आगजनी गर्नेलाई अपराधी नमानेको हो। यदि आगजनी गर्नेलाई राज्यले अपराधी नठान्ने हो र पक्राउ नगर्ने हो भोलिका दिनमा फेरि कसैले यस्तो आगजनी गरे भने उनीहरूलाई कारबाही हुने कि नहुने भन्ने प्रश्न उनीहरूले गरिरहेका छन्। अज्ञात समूह भन्दै जिम्मेवारीबाट राज्य पन्छिँदै गरेको अवस्था छ।
आगजनी गर्नेहरू विरुद्ध उजुरी नआएकोले आगजनी गर्नेहरू पक्राउ नपरेको सजिलो जवाफ प्रहरी प्रशासनले दिँदै आएको छ। भदौ ८ गते आगजनी गरेको आरोप लगाएर हुलाकमार्फत प्रहरी कार्यालयमा उजुरी आयो। प्रहरीले उजुरी प्रमाणित गर्ने कोही नआएसम्म प्रक्रिया अघि बढाउन नसक्ने भन्यो। किटानी जाहेरीका लागि प्रहरीसमक्ष जाँदा आफू ‘टार्गेट’ पर्ने डरले कोही पनि प्रहरीसमक्ष जान नसकेको स्थिति छ। जसका घर जलाइएका छन्, उनीहरूकै नाममा ज्यान मुद्दा छ। उनीहरू प्रहरीसमक्ष आउन सक्ने कुरै भएन। आफ्नो तर्फबाट प्रहरी प्रशासनले कुनै कानुनी कारबाही प्रक्रिया अघि बढाएन। आगजनी गर्ने कोही पनि पक्राउ नपर्दा आगजनी पीडित झन् पीडामा छन्। थरुहट/थारुवान आन्दोलनको ‘हव’का रूपमा रहेको टीकापुरमा घटनापछि आन्दोलन पुरै सेलाएको छ। टीकापुर घटनापश्चात मधेसी जनअधिकार फोरम लोकतान्त्रिक सरकारमा सामेल भएपछि थारु आन्दोलनमा लागेका नेता पनि विभाजित छन्। सर्वसाधारण थारुले नेताले आफूहरूलाई सत्तामा जाने भर्‍याङ बनाएको अनुभूति गरेका छन्। नेताका लागि आन्दोलन किन गर्ने भन्ने भावना उनीहरूमा छ जसका कारण थारु आन्दोलन उठ्न सकिरहेको छैन।
यहाँका कतिपयले सद्भाव कायम गर्नुपर्ने व्यक्तिगत रूपमा भने पनि त्यो सम्भव भइरहेको छैन। टीकापुरका सचेतमात्र होइन, यहाँका सबै राजनीतिक दल र राज्य गम्भीर बन्न आवश्यक छ। द्वन्द्वमा पीडक र पीडित हुन्छ। पीडकले क्षमा माग्नुपर्‍यो, पीडितले क्षमा दिनुपर्‍यो। अनि मेलमिलाप हुनसक्छ। मेलमिलापका लागि लामो प्रक्रिया हुनसक्छ। तर यसका लागि राजनीतिक दल, राज्यपक्ष र गैरराज्य पक्षले एकल र संयुक्त प्रयास गर्न जरुरी छ, सद्भावका लागि। यो ठाउँको विकास चाहने सबैले सद्भावका लागि पहल गर्न जरुरी छ। सद्भाव कायम नभएसम्म यो ठाउँको विकास असम्भवप्राय: छ।

(इकान्तिपुर)