आरक्षपीडित पीडित दुई दशकदेखि शिविरमै

कञ्चनपुर । रामबहादुर कार्की ढक्का शिविरमा बसेको दुई दशक पुग्यो । उनी आरक्ष पीडित हुन् । तत्कालीन शुक्लाफाँटा वन्यजन्तु आरक्ष (हालको राष्ट्रिय निकुञ्ज) विस्तारको क्रममा उनको उठीबास भएको थियो । त्यसपछि उनको पुनस्र्थापना हुनसकेको छैन ।

रामबहादुर २०५८ सालदेखि ढक्का शिविरमा रुखोसुखो जीवन गुजार्दै आएका छन् । मुलुकमा व्यवस्था फेरियो, तर उनको अवस्था फेरिएको छैन ।

‘२०५८ सालयता विभिन्न समयमा सरकार फेरियो राज्य संरचना फेरियो तर हाम्रो समस्या फेरिएन’, कार्कीले भने– राज्यले हाम्रो पक्षमा कुनै निर्णय नगर्दा जीवन जिउन कठिन भएको छ ।
तत्कालीन सरकारले निकुञ्ज विस्तार गर्ने क्रममा रौतेली, पिपलाडी, बेल्डा“डी लगायत ठाउँबाट झण्डै दुई हजार ३२४ परिवारका छ सयभन्दा बढी विस्थापित भएर ढक्का शिविर क्षेत्रमा बसोबास गरिरहेका छन्् । शिविरमा बसोबास गर्दै आएका पीडित व्यवस्थापनको पर्खाइमा छन् ।

‘चुनावताका सबै्र राजनीतिक दल तथा उम्मेदवारबाट धेरै आश्वासन पाइन्छ’ आरक्षपीडित कार्कीले भने– तर, जितेर गएपछि कसैले हेर्दैनन् । पछिल्लो समय कोरोना कहरको प्रभावले आरक्ष पीडितलाई दैनिक गुजारा गर्न झनै धौ–धौ भएको छ । शिविरमा बसोबास गर्दै आएका पीडित दैनिक ज्यालादारी, मजदुरी गरेर गुजारा चलाउने गरेका छन् । थोरै रहेको जग्गामा खेतीपाती गर्दा वन्यजन्तुले सखाप पार्ने गरेको शिविरकी धनकला बोहराले बताइन् । ‘पहिले आरक्षले हामीलाई दुःख दियो’, उनले दुखोसे पोखिन्– अहिले निकुञ्जका वन्यजन्तुले खेतमा नोक्सान गरेर दुःख दिइरहेका छन् ।

निकुञ्ज किनारमै शिविर भएकाले दिउ“सै पनि वन्यजन्तु आएर खेतीपातीमा नोक्शान गर्ने गरेको उनले बताइन । ‘अन्न नै जनावरले खाएपछि परिवार कसरी पाल्ने भन्ने चिन्ताले मुटु पोल्छ’, उनले भनिन् ‘यस्तो दुःख हुँदा पनि सरकारबाट कुनै सुविधा पाइएको छैन ।’ शिक्षा, स्वास्थ्य लगायत आधारभूत आवश्यकताबाट पनि आफूहरू बञ्चित रहेको बोहराले बताइन । निकुञ्ज किनारमा रहेको ढक्का शिविरका झुपडी जंगली जनावरबाट पनि सुरक्षित छैन । हरेक वर्ष जंगली हात्ती शिविरमा पसेर उपद्रो मच्चाउने गरेका छन् । यसैगरी, चरम गरिबीबाट गुज्रिरहेका शिविरवासीले आफना नानीबाबुहरूलाई स्कुलसमेत पठाउन सकेका छैनन् ।

‘आयआर्जनको स्रोत केही छैन । ज्यालादारी गरेर कमाएपनि दुई छाक टार्न पनि पुग्दैन’, बोहराले भनिन्, ‘छोराछोरीलाई शिक्षा दिक्षा दिन गाउँ नजिक विद्यालय छैन । गाउँका अधिकाशं केटाकेटी विद्यालयको पहु“चबाट बाहिर छन् ।’ सरकारी तवरबाट आरक्ष पीडितको व्यवस्थापनको नाममा झण्डै २८ ओटा आयोग बनिसकेका छन् । विभिन्न आयोग गठन भएपनि वास्तविक पीडतको समस्या ज्यूँकोत्यूँ रहेको उनले गुनासो गरिन । कोरोना महामारीको कारणले आफूहरूको काममा पनि बाधा पुगेके उनको भनाइ थियो ।
लालझाडी गाउँपालिकाले पीडितका समस्या समाधानका लागि पहल गरिरहेको जएको छ । गाउँपालिकाका अध्यक्ष मदनसेन वडायकले समस्या समाधानका लागि पहल गरिरहेको बताए । ‘आरक्ष पीडितको समस्या पालिकास्तरबाट सामाधान हुन सक्दैन’, उनले भने–‘पालिकामार्फत केन्द्रबाटै समस्या समाधानका लागि पहल भइरहेको छ ।’ विभिन्न समयमा पनि पालिकाले केन्द्र सरकारलाई समस्या सामाधानको लागि पहल गरिरहेको अध्यक्ष वडायकले बताए ।

जैविक विविधतामा चुनौती

निकुञ्जको पूर्वी सेक्टरमा रहेको ढक्का शिविरले निकुञ्जको जैविक विविधता संरक्षणमा चुनौती थपेको छ । राष्ट्रिय निकुञ्जका अनुसार निकुञ्ज क्षेत्र नजिक मानवीय बस्ती भयो भने जैविक विविधतामा चुनौती आउने गर्दछ ।

निकुञ्जको कोर एरियामा मानव बस्ती बस्नु राम्रो होइन’, शुक्लाफा“टा राष्ट्रिय निकुञ्जका सहायक संरक्षण अधिकृत रविन चौधरीले भने, ‘कोर एरिया भएकोले जनावर सजिलै हिडडुल गर्न खोज्छ । बालीमा जान्छ । त्यसकारण कोर एरिया भित्र रहेको बस्तीका कारण निकुञ्जको जैविक विविधतामा ठूलो आँच आइरहेको छ ।’

कोर एरियामा रहेको बस्तीलाई समयमै व्यवस्थापन गर्न सकिएन भने भविष्यमा मानव वन्यजन्तुबीचको द्वन्द्व पनि बढ्ने र त्योसँगै निकुञ्जको विविधतामा पनि ठूलो असर पर्ने सहायक संरक्षण अधिकृत चौधरीले बताए । ढक्का शिविरका स्थानीय जग्गा धनी लालपूर्जा नभएर सामान्य प्रमाणको आधारमा उक्त क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएका छन् ।