आशावादी हौ : कोरोनामाथि विजय पाएर अझ उन्नत हुनेछौं

पहिलेदेखि नै आधारभूत कुराहरुबाट बञ्चित अधिकांश गरिव तथा अभावमा बाँचिरहेका नेपालीहरुलाई यो महामारीले थप सास्ती र कठिनाई बढाउने छ । सरकारले यी वर्गका लागि जतिसक्दो राहतको व्यवस्था गरेर दीर्घकालिन समस्या समाधानको लागि स्पष्ट नीति तथा कार्यक्रम ल्याउन जरुरी छ ।

(समयानुकुल ठानेर यो विचार फेरि प्रकाशित गरिएको छ।) कोरोना भाइरस संक्रमणबाट सिर्जित विश्वव्यापी महामारी र संकट चाँडै समाप्त हुने अझैं कुनै संकेत देखिएको छैन । दिनप्रतिदिन यो भाइरसबाट संक्रमित र मर्नेको संख्या बढिरहेको छ । विश्व आर्थिक मन्दीको नजिक पुगिरहेको छ र विश्व अर्थव्यवस्थामा निकै ठूलो क्षती भैरहेको छ । एकातिर मानव जगत यो संकटलाई पार लगाउन हरसम्भव प्रयास गरिरहेको छ, भने अर्कोतिर देश र जनताको सुख र समृद्धिको लागि दीर्घकालिन रुममा अपनाउनु पर्ने उपायबारे घनिभूत छलफल गरेर अगाडि बढ्नु पर्ने आवश्यकता छ ।
विशेष गरी नेपाल जस्तो गरिव मुलुकहरुले विकसित देशहरुबाट प्राप्त गरिरहेको आर्थिक तथा प्राविधिक अनुदान र ऋण सहयोग बन्द हुन सक्ने अथवा कम हुने निश्चितप्रायः छ । त्यसैले हामीजस्ता अल्पविकशित देशले कसरी आफ्ना नागरिकहरुलाई भविष्यमा उज्यालो दिशातिर डो¥याउने भन्ने चुनौति र समस्या देखा परिरहेको छ । विश्व अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा ओगटने र गरिब मुलुकहरुलाई विभिन्न किसिमले सहायता गरिरहेका ती देशहरु आफै संकटग्रस्त भएपछि उनीहरुबाट नेपाल जस्ता अल्पविकशित मुलुकहरुले अझै आशा गरिरहे र आन्तरिक कमजोरीको व्यवस्थापन, स्रोतको समुचित परिचालन, आत्मनिर्भरतामा बृद्धि र सुशासनको अनुभुति दिने गरी तत्कालिन र दीर्घकालिन ठोस योजना र कार्यक्रमहरु ल्याउन सकेनन् भने निके दूरावस्था र दीर्घकालिन संकट तथा विपत्ति भोग्नुपर्ने अवस्था आउन सक्नेछ ।
नेपाल सरकारले कोरोना भाइरसको रोकथाम, नियन्त्रण र संक्रमितहरुको उपचारमा हालसम्म गरिरहेको प्रयासहरु हेर्दा महामारीले आर्थिक क्षति गराए पनि मानवीय क्षति भने हुन दिएको छैन । पर्याप्त तयारी र आवश्यक स्वास्थ्य सामग्रीको उपलब्धतामा कमी, उपचारको भरपर्दो व्यवस्थापन र उपलब्ध स्रोतको परिचालनमा कमीका वावजुद महामारी रोकथाम र नियन्त्रणका लागि थालिएका प्रयासहरु सफल भइरहेको हो कि भन्ने महसुस भइरहेको छ । यद्दपि, यो निष्कर्षमा पुग्न तत्काल सकिने अवस्था भने छैन । सरकारले मानिसहरुमा गरिरहेको रोगको परिक्षण ज्यादै न्युन संख्यामा भएकोले महामारी के कति फैलिसकेको छ भन्न सकिने अवस्था छैन । यदि हामी यो महामारीको रोकथाम र नियन्त्रणमा सफल हँुदै गयौं र कम क्षतिमा देशलाई केही महिनाभित्र सामान्य अवस्थामा फर्काउन नेपाल सफल भयौं भने नेपालको लागि सुख र समृद्धिका दिनहरु ल्याउन गतिलो आधार तयार हुन सक्छ ।
विदेशमाभन्दा नेपालमा नै केही गरेर जीविकोपार्जन गर्नेहरुको संख्यामा बृद्धि हुन सक्छ । कृषियोग्य जमीनको भरपुर उपयोग भएर कृषि उत्पादनमा आत्मनिर्भरता बढ्न सक्छ । भ्रष्टाचारमा कमी आउन सक्छ । युवाहरुको परिचालनबाट देशको समग्र विकासमा टेवा पुग्न सक्छ । विदेशमा रहेका नेपाली दाजुभाई, दिदीबहिनीहरु आफ्नो घर फर्किन सक्नेछन र उनीहरुले आफ्नो साथमा जोस, जाँगर, ज्ञान र सीप ल्याउने छन् । यो कल्पना पुरा गर्न नेपाल सरकारको अहम्े भूमिका हुनेछ । सरकारले नेपाली जनताको साथ र सहयोग कसरी लिएर अगाडि बढ्छ भन्ने कुराले नै विदेशमा रहेका र स्वदेशमा केही गर्न खोज्नेहरुका लागि ठूलो आधार निर्माण गर्नेछ । सरकार र नागरिकबीचको सम्बन्ध असल, दिगो र बलियो भइरहनु पर्ने हुन्छ । तथापि, सरकार र नागरिकबीचको दूरी कुन हदसम्म नजिक र टाढा जान्छ भन्ने कुरा अहिलेको संकट र विपत्तिको व्यवस्थापन, राहत सहयोग र आगामी दिनका लागि तय गरिने नीति, निर्णय र कामकारबाहीले नै तय गर्ने छ ।
पुरा देश बन्द गरेर नेपाल पनि एकढिक्का भएर कोरोना कहर विरुद्धमा लडिरहेको छ । यो लडाईमा सम्पूर्ण नेपाली जनताले सरकारलाई साथ र सहयोग दिइरहेका छन् । यद्दपि, गरिव, मजदूर, श्रमिक, न्युन आय भएका र अभावमा जीवन गुजारा गरिरहेका मानिसहरुको जीवन यो महामारीको लडाईमा पनि कमजोर भएको छ । सबभन्दा उनीहरु नै बढी पीडित र निराश भएका छन र वर्तमानको अध्यारो पक्षले भविष्यको गन्तव्यलाई अनिश्चित दिशातिर धकेलिदिएको छ । यो समस्यालाई पनि सम्पूर्ण नेपालीहरु एकजुट भई हल गर्नु पर्ने अवस्था आएको छ । यस सन्दर्भमा पहिले महामारीमाथि विजय प्राप्त गर्न र दीर्घकालिन रुपमा फाइदा पु¥याउन सुखी, २२२ कार्यपद्धति अपनाउन जरुरी छ ।
सुखी– २२२ कार्यपद्धति भनेको नेपाल सरकार र सम्पूर्ण नेपाली जनताको दीर्घकालिन, एकीकृत, गतिशिल र समग्र प्रयासबाट यो संकट र विपत्तिको सामना गर्ने र प्रत्येक नागरिकको कम्तीमा दैनिक सात लिटर शुद्ध पिउने पानी, दुई हजार क्यालोरी पोषक खाद्य र दुई सय क्यूविक फिट आवासको आधारभूत कुराहरुलाई पुरा गर्नुपर्छ भन्ने हो । यो कोरोना कहरले विशेष गरी गरिव र श्रमिक वर्गहरुको विचल्ली बनाएको सन्दर्भमा उनीहरुलाई कसरी शुद्ध पिउने पानी प्रदान गर्ने, खाद्यान्न र आवासको व्यवस्थापन कसरी गर्ने भन्ने कुरामा सरकारलाई थप चुनौती दिएको छ । जुनसुकै मानवीय र प्राकृतिक विपत्तिमा सबभन्दा बढी मार गरिव, मजदुर र अभावमा जीवन जीउन बाध्य नागरिकमाथि नै पर्ने गर्दछ । यो संकटको बेला उनीहरुको सहाराका लागि ठोस कार्य गर्न सकिएन भने यसले तत्कालिन र दीर्घकालिन रुपमा राज्यलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा ठूलो परिवर्तन आउन सक्छ ।
दीर्घकालिन योजना
यो विपत्तिमाथि विजय प्राप्त गर्न अख्तियार गरिने रणनीति र कार्यहरु दीर्घकालिन महत्व राख्ने खालका हुनु पर्दछ । हामीलाई कोरोना रोकथाम र नियन्त्रण गर्नको लागि हाल तयार पार्ने संरचनाहरु दीर्घकालिन रुपमा जनतालाई सेवा प्रदान गर्ने किसिमको बनाउने अवसर प्राप्त भएको छ । आगलागी हुने र वर्षा सिजन नजिक आउदै छन् । यस्ता अवस्थामा आउने संकटलाई पनि हालको संकट व्यवस्थापनले अझ आधार दिन सक्छ । एउटा संकटको पार लगाउँदै गर्दा अर्को आसन्न संकटलाई पनि ध्यानमा राख्नै पर्ने हुन्छ । हामी यो संकटबाट धैरै कुराहरु सिक्दैछौ जुन दीर्घकालिन रुपमा उपयोगी हुनेछन् । यो महामारीले विश्व ज्ञान प्रदान गर्दै छ र हाम्रो भविष्यको बाटो निर्धारण गर्न सहयोग गर्दैछ ।
एकीकृत प्रयास
तीनै तहमा रहेका सरकार, सम्पूर्ण राजनीतिक दलहरु, गैरसरकारी संस्थाहरु, निजी तथा सार्वजनिक क्षेत्र, राज्यका सम्पूर्ण अंगहरु, नागरिक समाज, पत्रकार, विद्यार्थी लगायत सम्पूर्ण आम नेपाली जनता कोरोना भाइरसमाथि विजय प्राप्त गरी समृद्ध नेपाल र सुखी नेपालीको लक्ष्य र परिकल्पना पुरा गर्न लामो समयसम्म एकीकृत रुपमा सँगेै जानुपर्ने अवस्था सिर्जना भएको छ । एकीकृत प्रयास विना न त यो संकटलाई टुंगोमा लैजान सकिन्छ नत दीर्घकालिन प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
उर्जा तथा गतिशिलता
यो महासंकटलाई पार लगाउन पूरा शक्ति र सामथ्र्यकासाथ निरन्तर अगाडि बढ्नु पर्ने अवस्था हाम्रो बीचमा छ भने यसले पारेको असरलाई कम गरी संविधानले परिकल्पना गरेको दीर्घकालिन शान्ति, विकास, सुशासन र समृद्धिलाई प्राप्त गर्न हाल संकटको बेला कायम रहेको गतिशिलता, उर्जा, धैर्य, सिर्जनशीलता र अनुशासनलाई निरन्तरता दिन जरुरी छ । यो अभियानमा सबैको साथ र सहयोग खाँचो सधैभरी रहन्छ ।
पवित्र तथा समग्र प्रयास
जे जस्ता योजना र कार्यहरु हुन्छन् ती सबै विशुद्ध मनासयबाट प्रेरित हुन जरुरी छ । उपचार, राहत तथा सहयोग प्रदान गर्ने कुरामा कहीं कतैबाट पनि भेदभाव र अन्याय हुन नदिन सबैको ध्यान जान जरुरी छ । कालोबजारी, तस्करी, भ्रष्टाचार र वेथिति यो संकटको बेला अझ बढी हुने भएकोले यसतर्फ विशेष चनाखो र होसियारी अपनाउन आवश्यक छ । सरकार सहितको नागरिकको पवित्र र समग्र पहरेदारीले मात्र यस्ता विकृति र पापकर्मलाई रोक्न तथा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । एकले अर्कोलाई मानवीय रुपमा सहयोग गर्ने, एकले अर्कोको सम्मानमा चोट पुग्ने किसिमका क्रियाकलापहरु कुनै पनि हालतमा हुनुहुदैन र भविष्यका लागि पनि असल मानवीय कार्यका लागि आधार तयार पार्ने काम हामीबाट हुन जरुरी छ ।
२२२ को सुनिश्चितता
देश विदेशमा रहेका सम्पूर्ण नेपालीहरुका लागि नभई नहुने आधारभूत कुराहरु– शुद्ध पिउने पानी, खाना र आवासको लागि व्यवस्था हुन जरुरी छ । पहिलेदेखि नै यी आधारभूत कुराहरुबाट बञ्चित अधिकांश गरिव तथा अभावमा बाँचिरहेका नेपालीहरुलाई यो महामारीले थप सास्ती र कठिनाई बढाउने छ । सरकारले यी वर्गका लागि जतिसक्दो राहतको व्यवस्था गरेर दीर्घकालिन समस्या समाधानको लागि स्पष्ट नीति तथा कार्यक्रम ल्याउन जरुरी छ ।
मानिस आफनो उत्पत्तिदेखि नै प्राकृतिक रुपमा आइपरेका संकट र विपत्तिको सामना गर्दै विजय प्राप्त गरी यो अवस्थामा आइपुगेको छ । प्रत्येक संकट र विपत्ति मानिसका लागि नयाँ सिकाई नै बन्दै आएको मानव इतिहास हो । हरेक विपत्तीमा उचित सिकाई र विपत्तीको सामना गर्नका लागि गरेका प्रयासबाट मानिस निरन्तर विकास र समृद्धिको पथमा अगाडि बढिरहेको छ । मानवजातीले विनास, विपत्ति र महामारीलाई निरन्तर रुपमा विजय प्राप्त गरेर अझ पहिलेको भन्दा उन्नत हुने निश्चित छ । यो महामारीमाथिको विजय पश्चात संसार नयाँ हुने छ । आशा गरौ नेपाल पनि शान्ति, समृद्धिको बाटोमा अघि बढ्ने छ । समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली, समृद्ध विश्व, सुखी विश्व मानव समुदाय हुनेछ भन्ने आशा गरौ । अहिलेको लागि आ‐आफनो तर्फबाट सकेजति यो महामारी विरुद्धको लडाईमा योगदान गरौ ।
(हाल काठमाडौमा रहेका खड्काले डेढ दशकमा राष्ट्रिय र अन्तर्राािष्ट्रय संस्थामा काम गरेको अनुभव सगाल्नु भएको छ) प्रतिक्रियाका लागि ः[email protected]