बौद्धिक, प्रखर वक्ता तथा कर्मठ

धनगढी उपमहानगरपालिकाको वडा नम्बर १२ को चुनावी आमसभा । मञ्चको सामुन्य बनाएको टेन्टमुनि महिलाहरू बसिरहेका छन् । संगैको अर्को टेन्टमा महिला र चारैतिर ठूलो संख्यामा मानिस बसिरहेका छन् । सरर गाडी आइपुग्यो । हसिलो अनुहारसहित फुर्तिलो चालसहित एक जना महिला गाडीबाट ओर्लिइन् । सरासर महिलाको बीचमा पुगिन । हसिलो अनुहारसहित सबैलाई नमस्कार गर्दै उनी अरूतिर रहेका मानिसलाई अभिवादन गर्न थालिन् । उपस्थित महिला तथा वरपर ठूलो संख्यामा रहेका मानिसले जोसका साथ अभिवादन फर्काए ।
सुशीला मिश्र भट्ट, धनगढी उपमहानगरपालिकामा नेपाली कांग्रेसका तर्फबाट उपमेयरका उम्मेदवार । शिक्षित परिवारमा जन्मिएकी र राजनीतिक परिवेशमा हुर्किएकी उपमेयरका उम्मेदवार भट्टले बाल्यकालदेखि अहिलेसम्मको स्मरण गरिन्– जतिबेला मेरो होस खुल्यो, म जान्नेबुझ्ने भए, घरमा राजनीति मात्र देखे । राजनीति पनि पञ्चायती व्यवस्थासंग लड्नुपर्ने खालको थियो । मलाई पहिले अचम्म लाग्थ्यो । घरमा प्रहरी आउथे । धेरै गोप्य कुरा बाहिर भन्न पनि पाईदैनथ्यो । मेरो दाजु (नारायणदत्त मिश्र) काठमाडौंमा पढ्दै गर्दा हामी साना थियौ । दाजुलाई पुलिसले थुन्यौ भन्ने सुन्यौं । धेरै आफन्त जेल परे भनेर सुन्यौं । मेरो आमा हक्की स्वभावको हुनुहुन्थ्यो । आमाले भन्नुभयो– जेल भनेको गाईगोरु थुन्ने ठाउँ होइन गोसी, जेल भनेको मान्छे राख्ने ठाउँ हो । हामी राजनीतिक वातावरणमै हुक्र्यौं ।
२०२५ साल जेठ ८ गते डोटीको खत्याडीमा बुबा नन्दराम मिश्र र आमा जमुनादेवी मिश्रको कोखबाट जन्मिएकी सुशीला सानै उमेर देखि नै नेपाली कांग्रेसको राजनीतिमा होमिएकी थिइन् । उनकै शब्दमा ः २०३६ सालमा निर्दल बहुदलको प्रचारप्रसार थियो । म सानै थिए । विद्यालयमा पनि राजनीतिकै कुरा सुन्थ्यौं । हामी पञ्चायती व्यवस्थाको विरुद्धमा कुरा गथ्र्यो । पञ्चायत समर्थक साथीहरू पनि थिए, उनीहरूसंग वादविवाद हुन्थ्यो । त्यो बेला पनि हामी निलो रंगमा छाप लगाउ भन्थ्यौं ।
त्यो बेला राजनीति गर्न गाह्रो थियो । घरका मान्छेलाई कतिवेला सरकारले थुन्छ, छेक्छ भन्ने डर हुन्थ्यो । अहिले जस्तो सबै कुरा बोल्न पाईदैनथ्यो । सबैकुरा गोप्य राख्नु पर्दथ्यो ।
यस्तै परिवेशबाट हुर्कदाहुकैदै म नेपाली कांग्रेस भए । नेपाली कांग्रेसलाई चिने । त्यसपछि मात्र नेविसंघ चिने । मैले स्नातक उत्तीर्ण गरे । त्यसपछि समाजशास्त्रमा एमए गरे । महिला अध्ययन कोर्श पनि गरे । यसले मलाई महिलाबारे बुझ्न सहयोग ग¥यो ।
२०४६ सालमा विवाह बन्धनमा बाँधिएकी सुशीला त्यतिवेला क्याम्पसमा पढ्दै थिइन । उनका श्रीमान् सरकारी जागिरे हुनुहुन्छ । ०४६ सालमा जनआन्दोलन भयो । उनको विहे भइसकेका कारण प्रहरीले उनलाई पक्राउ गर्न सकेन । उनले आन्दोलनमा सशक्त भूमिका निर्वाह गरिन् ।
उनले ग्रामीण विकास बैकमा नोकरी पनि गरिन् । संगसंगै धेरै संघसंस्थामा आवद्ध पनि भइन् । ‘एकातिर जागिर, अर्काेतिर साना बालबच्चा हुर्काउनु पर्ने दायित्व, त्यसैमा राजनीति’ उनले भनिन्– यी सबैतिर जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्दा म खारिए ।
उनको अनुभवमा ः राजनीति भनेको चुनौती हो । कसैका लागि पनि सजिलो विषय होईन । राजनीतिमा धैर्य चाहिन्छ, निरन्तरता चाहिन्छ, प्रतिवद्धता चाहिन्छ । अझ महिलाका लागि राजनीतिक क्षेत्र बढी चुनौतिपूर्ण छ । हामीले पञ्चायती कालबाट राजनीति ग¥यौं । त्यतिवेला युनियनको चुनावमा पनि निगरानी हुन्थ्यो । कुनै विशेष अवसरमा बृक्षारोपण पनि गर्न पाईदैनथ्यो ।
राजनीति महिलाका लागि किन बढि चुनौतीपूर्ण छ भने महिला सामाजिक रूपले संवेदनशिल हुन्छन् । विवाहित महिलालाई अझ गाह्रो हुन्छ । छोराछोरीलाई हुर्काउनेदेखि घर परिवारको दायित्व निर्वाह गर्नुपर्ने हुन्छ । घरभित्रको व्यवस्थापनसंगै बाहिरको दायित्व निर्वाह गर्नु कठिन हुन्छ ।
२०६२/६३ को आन्दोलनताका उनी काठमाडौंमा थिइन् । ‘श्रीमानको जागिर काठमाडौंमा थियो । छोराछोरी हुर्काउनु थियो । आन्दोलन शुरु भयो । मैले आफूलाई थाम्न सकिन र आन्दोलनमा होमिए । हरेक दिन आन्दोलनमा सहभागी भइरहदा उनले धेरै पटक प्रहरीको लाठी सहनु प¥यो । अश्रुग्यास खप्नु प¥यो ।
रँजनीतिक परिवारमा जन्मिएकी राजनीतिक परिवेशमै हुुर्किएकी उपमयेरका उम्मेदवार सुशीलाले पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्धको संघर्ष र २०६२/०६३ को आन्दोलनको तुलना गरिन् । ‘त्यतिवेला पञ्चायती व्यवस्था बिरुद्ध लडाई थियो । हामी आफूलाई पञ्चायतको विरोधी ठान्थ्यौं । त्यतिबेला पञ्चायतबाट चुनौति थियो । पञ्चहरूले हामीलाई देशलाई भाड्ने मान्छे र अराष्ट्रिय तत्व भन्थे । तर अहिले अहिले सजिलो छ । वहुदलीय सिस्टमभित्र रहेर विचारको लडाई गर्नुपर्छ ।
‘धनगढी उपमहानगरपालिकाको उपमेयर पदमा जितेपछि तपाईंका कस्ता कार्यक्रम छन्, के गर्न चाहनुहुन्छ’ उनले सहज ढंगले भनिन्– म धनगढी उपमहानगरपालिकाको उपमेयरको उम्मेदवार छु । नेपाली कांग्रेसले धनगढी उपमहानगरपालिकाको आर्थिक, भौतिक, शैक्षिक लगायतका विकासका लागि आफ्ना कार्यक्रम प्रस्तुत गरिसकेको छ । तर व्यक्तिगत रूपमा मेरा पनि केही कार्यक्रम छन् । व्यवस्थित तथा बैकल्पीक सडक, ढल निकास, आर्सेनिकमुक्त खानेपानी तथा सार्वजनिक शौचालय मेरो प्राथमिकता हुने छ ।
त्यस्तै महिला, युवा, जेष्ठ नागरिक जस्ता विषेश वर्गका लागि विशेष योजना र नीति ल्याउनु पर्दछ । यिनीहरूका लागि कल्याणकारी कार्यक्रम ल्याउनु पर्दछ । सामाजिक न्याय स्थापनाका लागि छुट्टै योजना ल्याउनु आवश्यक हुन्छ ।