सीमा सर्वेक्षणपछि नेपाली भूभाग भारतीय क्षेत्रमा

धनगढी । कञ्चनपुरको बेलौरी नगरपालिका वडा नम्बर १० भुडागाउ“का तोपबहादुर चन्दले पा“च दशकभन्दा अघिदेखि भोगचलन गरिरहेको जग्गामध्ये छ कठ्ठा अहिले भारतीय भूभागमा परेको छ । सीमा सर्वेक्षण टोली नम्बर ४ ले पछिल्लो पटक सीमास्तम्भ निर्माणका क्रममा तोपबहादुरको छ कठ्ठा जग्गा भारतीय भूभागमा पारेको छ । उनले बिक्रम सम्बत २०२२ सालदेखि सो जग्गा उपभोग गर्दै आएका छन् ।
‘भुडामा मेरो जम्मा ११ कठ्ठा जग्गा छ’ उनले भने– अहिलेको सर्वेक्षणले मेरो छ कठ्ठा जग्गा भारतीय क्षेत्रमा देखाएको छ । उनले बिक्रम सम्वत २०२२ सालदेखि सो जग्गा उपभोग गर्दै आएकोमा २०५५ सालमा जग्गाधनी (लालपुर्जा) प्राप्त गरेका थिए ।
त्यस्तै, भुडाकै नारायणबहादुर चन्दको पौने चार कठ्ठा जग्गा पनि अहिलेको सीमा सर्वेक्षणपछि भारतीय भूभागमा परेको छ ।
पछिल्लो सीमा सर्वेक्षणपछि तोपबहादुर र नारायणबहादुरको जग्गाा मात्रै भारतीय क्षेत्रमा परेको होइन, उनीहरू झैं अरुको जग्गा पनि भारतीय क्षेत्रमा सरेको छ ।
भुडाकी सीता चौधरीको पुरै जग्गा नै अहिले भारतीय क्षेत्रमा परेको छ । सीतालाई २०५७ सालमा सुकुम्बासी समस्या समाधान आयोगले सात कठ्ठा जग्गा प्रदान गरेको थियो । ‘मेरो परिवारले लामो समयदेखि सो जग्गा भोगचलन वर्षौदेखि गर्दै आएको थियो, तर २०५७ सालमा मात्र हामीले जग्गाधनी पुर्जा प्राप्त गरेका थियौं’ सीताले भनिन्– खेतीको नाममा त्यही जग्गा थियोे, अब त्यो पनि भारतमा परेको छ । उनको प्रश्न छ– सरकारले मलाई कसरी भारतीय जग्गा प्रदान गर्यो ?’
त्यस्तै, भुडाकै चन्द्रसिंह थापाको जग्गा भारतीय क्षेत्रमा परेको छ । उनले वर्षौदेखि उपभोग गर्दै आएको तीन बिघा जमिनमध्ये १५ कठ्ठा जग्गा भारतीय क्षेत्रमा परेपछि उनी निकै आक्रोसित भएका छन् ।
उनले भने– अहिलेको सीमा सर्वेक्षणमा मेरो १५ कठ्ठा जग्गा भारतीय क्षेत्रमा परेको छ । केही जग्गा दशगजा क्षेत्रमा पर्ने देखिन्छ । उनले प्रश्न गरे– मैले लामो समयदेखि भोगचलन गर्दै आएको जग्गा अहिले कसरी भारतीय क्षेत्रमा पुग्यो ?
कञ्चनपुरको बेलौरी नगरपालिका वडा नम्बर १० का वडाध्यक्ष हरिलाल चौधरीले सीमा सर्वेक्षण टोलीले सहायक पिल्लर नम्बर ३३ र ३४ का बीचमा सांकेतिक (रिफरेन्स) पिल्लर राख्ने तयारी भइरहेको बताए । वडाध्यक्ष चौधरीले भने– सांकेतिक पिल्लर निर्माण गर्ने प्रयास गर्दा ४० नेपाली परिवारको जग्गा भारतमा परेको छ ।
उनले नेपालीहरुको जग्गा भारतमा परेपछि सीमास्तम्भ निर्माण कार्यमा अवरोध आएको बताए । वडाध्यक्ष चौधरीका अनुसार पछिल्लो सीमा सर्वेक्षणबाट नेपालीहरुको ४० बिघा जग्गा भारतीय भूभागमा परेको छ ।
भुडा गाउँबासीले उपभोग गर्दै आएको जग्गामात्रै होइन, महाकाली सिंचाईं आयोजनाको दोस्रो चरणको नहर समेत दशगाजा क्षेत्रमा पर्ने भएको छ । भुडाका नारायण चन्दले भने– महाकाली सिंचाईं आयोजनाको नहर दशगजा क्षेत्रमा परेको छ भने ट्रसरी (सानो कुलो) भारत क्षेत्रमा परेको छ ।
महाकाली सिंचाईं आयोजना विश्व बैंकको आर्थिक सहयोगमा निर्माण भएको थियो । नारायण चन्दको प्रश्न छ– विश्व बैंक वा एसियन विकास बैंकले दशगजा क्षेत्रमा लगानी गर्दैन भने अहिले सर्वेक्षण टोलीले कसरी महाकाली सिंचाईं आयोजनाको नहरलाई दशगजा क्षेत्रमा पा¥यो त ?’

सर्भेमै त्रृटी

‘माओवादी जनयुद्वको समय थियो । २०५९ सालमा यस क्षेत्रमा पातलो बसोबास थियो । वर्षायाममा मधुकर मास्के नेतृत्वको टोलीले सीमा सर्वेक्षण गरेको थियो’ वडा सदस्य रामनाथ चौधरीले भने– वर्षाको समय चौघर खोलाका कारण सर्वेक्षण टोलीले सजिलो स्थानबाट सर्वेक्षण गर्दै अघि बढ्यो । वडा सदस्य रामनाथका अनुसार मधुकर मास्के नेतृत्वको टोलीले गरेको सर्वेक्षणका आधारमा टोली नम्बर ४ ले अहिले ‘रिफरेन्स’ पिल्लर निर्माण गर्न लागेको बताए ।
वडा सदस्य रामनाथले आफ्ना हजुरबुबाले भनेको कुरालाई स्मरण गर्दै भने– चौघर खोलामा सीमा स्तम्भ थियो । नेपाल भारतको सीमा पनि त्यही नदीलाई आधार मानिएको थियो ।
वडा सदस्य रामनाथका अनुसार २०५९ सालकै सर्भेको त्रृटीका कारण अहिले नेपालीको ४० बिघा जमिन भारतमा परेको छ ।
सर्भे टोलीले सहायक पिल्लर ३३ र ३४ को बीचमा तीन स्थानमा खनिसकेको छ । स्थानीयले पिल्लर निर्माण गर्ने क्रममा रोकेको छ । ‘हामी एक इन्च भूमि पनि छोड्दैनौं’ स्थानीय मानबहादुर चन्दले भने– टोलीले यथार्थ रुपमा सीमाको सर्भे गरेर पिल्लर निर्माण गर्नुपर्छ ।

नदी मास्दै भारत

२०१८ सालदेखि नै चौघर नदीलाई भारत र नेपालको सीमाना मानिएको थियो । २०५९ सालको सर्भे र अहिले निर्माण हुन लागेको पिल्लरपछि भारतीयहरुले चौघर नदी अतिक्रमण गर्ने क्रम बढाएका छन् । उनीहरुले नदीमा माटो पटान गर्दै केही भागमा खेती पनि सुरु गरेका छन् । अनुमोदन दैनिक को टोली त्यस क्षेत्रमा पुग्दा भारतीयहरुले नदी किनारामा तरकारी सहितको खेती लगाएका थिए । भने केही भागमा माटो पटान गरिरहेका थिए ।
स्थानीय चन्द्रले भने– अहिले भारतको हतियारधारी सेना नहर क्षेत्रमा आउ“छन् । भोली हामीलाई त्यस क्षेत्रमा कसरी खेती गर्न देलान् ?’
कञ्चनपुरको बेलौरी नगरपालिकामात्र नभई महाकाली, पुनर्बास र बेल्डा“डी नगरपालिकाका क्षेत्रका स्थानीयले वर्षौदेखि उपभोग गर्दै आएको थुपै्र जग्गा भारतीय क्षेत्रमा परेको छ ।

मौन जनप्रतिनिधि

कञ्चनपुरका स्थानीयहरुले वर्षौदेखि उपभोग गर्दै आएको भारतमा परे पनि यस विषयमा त्यस क्षेत्रका जनप्रतिनिधिहरु भने मौन रहेको स्थानीयहरुले आरोप लगाएका छन् ।
स्थानीय वीरबहादुर थापाले भने– आफनै देशको भूमि भारतीय क्षेत्रमा मा पर्दा समेत यस क्षेत्रबाट निर्वाचित जनप्रतिनिधिहरुले अहिलेसम्म कुनै चासो देखाएका छैनन् ।

पुनरावलोकन गरिनेछ– टोली प्रमुख

सीमा सर्वेक्षण टोली नम्बर ४ का प्रमुख सुदर्शन धामीले बेलौरी क्षेत्रको पिल्लरका बारेमा पुनरावलोकन गरिने बताएका छन् । उनले आइतबार स्थानीयहरुले कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारीमार्फत प्रधानमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र बुझाएपछि अहिले त्यस क्षेत्रमा कुनै काम अघि नबढाइने बताए ।
उनले भने– अहिले प्रमुख जिल्ला अधिकारीले बेलौरी क्षेत्रलगायतका विवादित क्षेत्रमा काम अघि नबढाउन आग्रह गरेका छन् । त्यस क्षेत्रका जनप्रतिनिधी, स्थानीयहरुसंग छलफल गरेर अघि बढ्ने छौं । उनले स्थानीयलाई सहमतिमा ल्याएरमात्र सीमाको काम गरिने बताए ।
उनले बेलौरी लगायतका विवादित क्षेत्रमा स्थानीयले वर्षौदेखि जग्गा उपभोग गरिरहेको पाइएको बताए । उनले भने– जग्गा त स्थानीयले वर्षौदेखि उपभोग गरिरहेका छन्, तर हामीले प्रविधिबाट सर्भे गर्दा जग्गा क्षेत्रभन्दा वारी नै सीमा देखिएका छन् । सीमा सर्वेक्षण टोली नम्बर ४ का प्रमुख सुदर्शनले भने– कुनै क्षेत्रमा भारतले जग्गा गुमाउनु परेको छ भने कुनै ठाउ“मा नेपालीले गुमाउनु पर्ने अवस्था आएको छ ।
सीमा सर्वेक्षण टोलीले चालू आर्थिक वर्षमा ७० वटा पिल्लर निर्माण तथा स्तरोन्नति गर्ने लक्ष्य लिएको छ । टोलीले अहिलेसम्म कञ्चनपुरमा नेपाली पक्षबाट चार र भारतीय पक्षबाट आठ पिल्लर निर्माण गरिसकेको जनाइएको छ । त्यस्तै, कैलालीमा सात पिल्लर स्तरोन्नति गरेको जनाइएको छ ।
कैलाली र कञ्चनपुर जिल्लामा एक सय १० मुख्य सहित छ सय ५९ सीमा स्तम्भ रहेका छन् । ती स्तम्भको जोर नम्बरमा भारतीय पक्षले र विजोर नम्बरमा नेपाली पक्षले काम गरिरहेको जनाइएको छ । कैलाली र कञ्चनपुरमा ७०० देखि ८११ नम्बरसम्मका सीमा स्तम्भ रहेका छन् ।
‘कैलालीका ५३ मुख्य सहित २२९ सीमा स्तम्भमध्ये धेरैको काम सीमा सर्वेक्षण टोलीले यसअघि नै पुरा गरेको छ । अझै पनि ती स्तम्भको अवस्था हेरिने छ ।’ टोलीले कैलालीको दुई सय ८२ र कञ्चनपुरको तीन सय ८० पिल्लर निर्माण तथा स्तरोन्नति गर्ने गरि कामको थालनी गरेको थियो ।