आज अटवारी पर्व

धनगढी । आज (आइतबार) पश्चिम नेपालका थारू समुदायको प्रमुख सांस्कृतिक तथा सामाजिक पर्व मध्येको एक अटवारी पर्व । हरेक वर्ष कृष्ण जन्माष्टमीपछिको दोस्रो साताको आइतबार तथा कुशेऔंसी पछिको पहिलो आइतबारका दिन अटवारी पर्व मनाइन्छ । अटवारी मुलत: थारू समुदायका पुरुषले मनाउने पर्व हो । तर, थारू समुदायका महिला पनि अटवारी ब्रत बस्ने गर्दछन् ।
पश्चिम नेपालको कैलाली, कञ्चनपुर, बाँके, बर्दिया, दाङ र सुर्खेत जिल्लाका थारू समुदायले अटवारी पर्व मनाउने गरेका छन् । थारू समुदायको यो माघीपछिको दोस्रो प्रमुख सांस्कृतिक, सामाजिक पर्व हो ।

अटवारीको अघिल्लो दिन अर्थात् शनिबार मध्य रातिमा दर खाएर यो पर्व शुरु हुन्छ । आइतबार ब्रत बस्ने गरिन्छ । र, साँझ प्रत्येकले आफ्नो घरको छुट्टै कोठा लिपपोत गरेर चोखो रूपमा रोटी, पूरी पकाएर अटवारी पूजा गर्ने गर्दछन् । अटवारी पूजामा रोटी, काक्रो, दही, केरा, बेलौटीलगायतका अग्रासन झिकेर पूजा गरिन्छ । त्यसको भोलिपल्ट बिहान पाँच अथवा सात प्रकारका गेडागुडीयुक्त तरकारी र भातको फरहार गरिन्छ । फरहारपछि आफ्ना विवाहित चेलीबेटीलाई अग्रासन दिन जाने चलन रहेको छ ।
अटवारी माइतीले आफ्ना चेलीबेटीलाई सम्मान दिने तथा दाजुभाइ र दिदीबहिनीबीच मायाप्रेम साट्ने पर्वका रूपमा स्थापित छ ।
त्यस्तै, अटवारीलाई एकता, विजय तथा भातृत्व प्रेमको प्रतीकका साथै बल र सुरक्षाको प्रतीकका रूपमा मनाइने गरेको छ ।
यसैबीच, प्रदेश सात सरकारले अटवारी पर्वमा सार्वजनिक बिदा दिने निर्णय गरेको छ ।

अटवारीसम्बन्धी केही किम्बदन्ती
अटवारी पर्व कसरी मनाउन शुरु भयो भन्नेमा विभिन्न किम्बदन्ती रहेका छन् । तर, कुनै पनि किम्बदन्तीमा पाण्डवका माहिला भाइ भीम वा भीवाँको प्रमुख रूपमा उल्लेख हुने गरेको छ ।
माहिला पाण्डव ‘भीवाँ’ अथात् भीम आइतबारका दिन एक दानवको आहार बन्न गएको र उनले त्यो दानवलाई मारेर गाउलेलाई दानवको आतंकबाट मुक्त गराएका थिए रे । त्यसैगरी वनबासमा रहेका बेला भीमले नै कैयौं विपत्तिबाट आफ्ना भाइहरूलाई बचाएका थिए । उनले हात्तीलाई मारेको तथा दुस्मनले पाण्डवलाई लाखको घरमा जलाएर मार्ने षड्यन्त्र गर्दा भीमले नै मणिकको खम्बा उखेलेर सबैलाई बचाएका थिए भन्ने किम्बदन्ती रहेको छ ।
त्यस्तै, उर्वशी, मेनकासहितका अप्सरा पाउन स्वर्गका राजा ईन्द्र र थारू राजा दंगीशरणबीच युद्ध भएको बेला राजा दंगीशरणले पाँच पाण्डवसँग सहयोग मागेकोमा भीमले नै सहयोग गरेका थिए रे । सोहीबेला भीवाँले रोटी पकाउँदै गरेका बेला तत्काल लडाईमा जानु परेकाले रोटी एकातिर मात्र पाकेको थियो । यसकै स्मरण स्वरूप अटवारीमा पनि पहिलो रोटी नपल्टाईकन एकातिरबाट मात्र पकाएर भीवाँका लागि छुट्याउने चलन रहेको छ ।
थारू समुदायको महाकाव्य बर्किमार (महाभारत) मा भीमसेनलाई नै मुख्य पात्रको रूपमा उल्लेख गरिएको छ ।

अटवारी कसरी मनाइन्छ ?
अटवारीको अघिल्लो दिन भिन्सर्या (अघिल्लो मध्यराति) मा दर खाने गरिन्छ । भने आइतबार दिउँसो रोटी पकाउने गरिन्छ । रोटी पकाउन शुद्ध आगो (गन्यारी भन्ने काठ एकापसमा रगडेर आगो निकालिन्छ) को प्रयोग गरिन्छ । यो आगो नफुकेरै सकेसम्म माघी पर्वसम्म जोगाएर राख्ने चलन छ । आइतबार दिनभरि व्रत बसेपछि साँझ अटवारी परिकार खानुअघि आफ्ना दिदीबहिनीहरूका लागि केही भाग निकाल्ने र आगोको पूजा गरिन्छ । अटवारी परिकारमा रोटी, केरा, अम्बा, काक्रो, फलफूल र दही राखिने गरिन्छ ।
अटवारीको भोलिपल्ट बिहान नुहाएर खाना पकाउन शुरु गरिन्छ । खानाको परिकारमा पोंईको साग, सिल्टुंगको गेडा, केराऊ, तोरैं, कर्कलाको साग, रायोको साग सहित तीन, पाँच वा सात किसिमका तरकारी पकाइन्छ । खाना तयार भएपछि दाइभाइले दिदीबहिनीका लागि आफ्नो खानाबाट अग्रासन वा केही भाग छुट्याउँछन् । सोही दिन अथवा सोमबार आफ्ना विवाहित दिदीबहिनीको घरमा अग्रासन दिन जाने परम्परा रहेको छ ।