जनताको वहुदलीय जनवाद नेकपा एमालेको मात्र कार्यक्रम होईन

क्रान्तिको कार्यक्रम भनेको क्रान्ति सम्पन्न गर्नु अघि क्रान्ति सम्पन्न गर्ने कार्यक्रम र क्रान्ति सम्पन्न भएपछि त्यसको विकास र सुदृढीकरण गर्ने समग्र कार्यक्रम हो । यसरी क्रान्ति केवल एउटा घट्ना मात्र होइन यो त्यस क्रान्तिकारी घटना (जसलाई आम बुझाईमा क्रान्ति भनिन्छ) पूर्वको क्रान्तिकारी संघर्ष, स्वयं त्यो घटना र त्यस पश्चात् क्रान्तिले चाहेको निर्माण र विकासको समग्र हो । यसरी क्रान्तिले ल्याउने परिवर्तन र विकासको व्यवस्थापन सम्मको कार्यक्रम क्रान्तिको कार्यक्रम हो । यही समग्र कालखण्डलाई क्रान्तिको कालखण्ड भनिन्छ । जनवादी क्रान्तिका सन्दर्भमा यसैलाई जनताको जनवादी क्रान्तिको कालखण्ड भनिन्छ । जनताको जनवादी क्रान्तिले ल्याउने परिवर्तनको विकास र व्यवस्थापन पछि समाजवाद तर्फको संक्रमण शुरु हुन्छ अर्थात् समाजवादी क्रान्तिको काल शुरु हुन्छ । त्यस नयाँ कालका लागि नयाँ रणनीति, नयाँ कार्यक्रम बन्दछ, बनाउनु पर्दछ ।

यसरी क्रान्तिको कार्यक्रम कहिल्यै परिवर्तन नहुने विषय होइन । तर एउटा क्रान्तिको कालखण्डमा एउटा कार्यक्रम लागु हुन्छ । त्यस कार्यक्रमले वैज्ञानिकता गुमायो, परिस्थितिले त्यसलाई गलत सावित गरिदियो र त्यसले क्रान्तिलाई हाँक्न सकेन भने जुन मात्रामा त्यो खराबी देखियो त्यही मात्रामा त्यसमा आवश्यक सुधारको गुञ्जायस रहन्छ । यसो भन्नुको मतलब हो यदि सम्पूर्ण रुप मै त्यसमा खराबी देखिएमा सम्पूर्ण रुपमै पनि त्यसलाई बदल्न सकिन्छ । अर्कोतर्फ हिजो उपस्थीत परिस्थितिमा त्यो कार्यक्रम सही र सफल देखिए पनि विकसित नयाँ परिवेशलाई सम्बोधन गर्न सकेन भने पनि सम्बोधन गर्न नसकेको हदसम्म त्यस कार्यक्रमलाई पुनः संयोजन, व्याख्या, परिमार्जन वा आवश्यकता परे प्रतिस्थापन पनि गर्नुपर्ने हुन जान्छ । यसरी एउटा कार्यक्रम सदाकाल जस्ताको तस्तै रहने नभई परिस्थितिमा आउने गुणात्मक परिवर्तनसँगै परिवर्तन हुने हुन्छ ।

प्रस्तुत सन्दर्भमा जनताको बहुदलीय जनवाद क्रान्तिको कार्यक्रम हो । यो अपरिवर्तनीय र सदाकाल कायम रहने विषय होइन । हाम्रो क्रान्तिको काल जनताको जनवादी क्रान्तिको काल हो र अहिले जनताको बहुदलीय जनवाद नै यस कालमा क्रान्तिको कार्यक्रम हो । यस कार्यक्रमले वैज्ञानिकता गुमायो, यो समयको आवस्यकता भन्दा पछि पर्यो, परिस्थितिले यसलाई गलत सावित गरिदियो र यसले क्रान्तिलाई हाँक्न सकेन भने जुन मात्रामा त्यो खराबी देखिन्छ त्यही मात्रामा यसमा पनि आवश्यक सुधारको गुञ्जाईस रहन्छ । त्यसो भन्नुको मतलब हो यदि जनताको बहुदलीय जनवादमा सम्पूर्ण रुपमै खराबी देखापरेको हो भने यसलाई सम्पूर्ण रुप मै पनि बदल्नु पर्ने हुन्छ । अर्कोतिर, विकसित नयाँ परिवेशलाई यसले सम्बोधन गर्न नसकेको हो भने त्यस हदसम्म यसलाई पुनः संयोजन, व्याख्या, परिमार्जन वा आवश्यकता परे प्रतिस्थापन गर्नुपर्ने हुनजान्छ । होईन, यदि यसले समयको आवस्यकतालाई वस्तुगत ढंगले सम्वोधन गरिरहेको छ भने यसलाई त्यहि हद सम्म रक्षा र विकास गर्नु पर्दछ । यसरी जनताको बहुदलीय जनवाद पनि परिस्थितिमा आउने गुणात्मक परिवर्तनसँगै परिवर्तनीय छ ।

अहिले परिस्थितिमा गुणात्मक परिवर्तन आएको हो वा होइन ? जनताको बहुदलीय जनवाद यस अवस्थालाई सम्बोधन गर्न सक्षम छ कि छैन ? जस्ता प्रश्नहरुको समाधान मनोगत आग्रहहरुमा होइन सिद्धान्तको कसीमा हेर्नु पर्छ । एउटा क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट पार्टीले आफ्नो मार्गदर्शक सिद्धान्तको रुपमा माक्र्सवादलाई मानेको हुन्छ । माक्र्सवादका सार्वभौम सच्चाईहरुले उसलाई सिद्धान्तको तहमा विकसित गरेको हो । यसै सिद्धान्तको कसीमा हामीले वर्तमान अवस्था र जनताको बहुदलीय जनवादको कार्यक्रमलाई दाँजेर निक्र्यौल गर्नुपर्छ । त्यो एकपटक गरेर हुँदैन, निरन्तर गरिरहनु पर्छ । वर्तमान परिवेश र जनताको बहुदलीय जनवादलाई माक्र्सवादका आधारमा जाँचपडताल नगरी मनोगत आधारमा व्याख्या गर्दै परिवेश परिवर्तन भईसकेको घोषणा गर्नु र त्यसका आधारमा जनताको बहुदलीय जनवादमा परिवर्तन वा त्यसको प्रतिस्थापनको आवश्यकता देख्नु एकप्रकारको दृष्टिदोष हो भने परिवर्तित परिस्थितीमा पनि कुनै परिवर्तन नै नआएको वा आए पनि त्यसस्तरको नआएको घोषणा गर्नु र त्यसका आधारमा जनताको बहुदलीय जनवादमा अल्प विराम र पूर्ण विराम पनि परिवर्तन गर्नु हुन्न भन्नु अर्को प्रकारको दृष्टिदोष हो । दुवै दृष्टिदोषको जग भनेको मनोगतवाद हो । सिद्धान्तहीनता हो । माक्र्सवादको कसीमा पारिस्थिति र कार्यक्रमलाई जाँचपड्ताल नगर्नुको भ्रामक परिणाम हो । माक्र्सवादलाई मार्गदर्शक सिद्धान्त मान्दा र त्यसै बमोजिम व्यवहार गर्दा यस्तो भ्रम रहने थिएन, रहने छैन ।

सामान्य अर्थमा जवज र यसको दिशा माक्र्सवाद संगत छ । माक्र्सवादको आलोकमा चम्किएको छ । यसलाई विकसित नयाँ नयाँ परिवेश अनुसार जहाँ–जहाँ आवश्यकता पर्दैजान्छ त्यहाँ त्यहाँ माक्र्सवादको आलोकमा निर्मम उपचार (परिमार्जन गर्ने, सुधार गर्ने, हटाउने, नयाँ ल्याउने आदि) गर्दै जानुपर्छ । समाजमा रणनीतिक परिवर्तन आएमा रणनीतिमा, कार्यनीतिक फरक आए कार्यनीतिमा परिवर्तन गर्नुपर्छ । उपचारको झण्झटले रोग पाल्नु ठिक होइन, रोगमा रमाउनु झनै ठिक होइन । त्यसले अन्ततः रोगलाई नै स्वस्थता ठान्ने तिर धकेल्नेछ । जुन गल्ति यस अघि समाजवादका नाममा भईसकेका छन् ।

यस कार्यक्रमले निधारण गरेको कार्यदिशाको अधारमा नेपाली समाजले अलोकतान्त्रिक (गैरजनवादी – Non democratic) व्यवस्था समाप्त पार्नमा सफलता हासिल गरेको छ । नेपाली समाज २० औं वर्षको लामो मेहनत पछि अलोकतान्त्रिक व्यवस्थालाई त्यसका अवशेषहरु सहित समुल नष्ट गर्ने अवस्थामा आईपुगेको छ । सम्विधानसभावाट नयाँ सम्विधानको घोषणा सगै पहिलो चरण पार भएको छ र लोकतान्त्रिकरणको प्रकृयाको दोस्रो चरण अर्थात जनताको वहुदलीय जनवादको कार्यान्वयनको चरणमा प्रवेश गरेको छ । जहाँ संयुक्त सत्ता अन्तरगत लोकतन्त्र (जनवाद) को सृदढीकरण हुनेछ जुन कालखण्ड व्यापक भौतिक तथा साँस्कृतिक निर्माणको कालखण्ड हुनेछ । यस कालखण्डमा गरिने व्यापक भौतिक र साँस्कृतिक निर्माण संगै समाजको आर्थिक गतिले समाजवादको आवश्यकता महशुस गर्दै जानेछ भने पूँजीवाद यथास्थितिवादमा परिणत हुँदै जानेछ । अन्ततः संयुक्त सत्ता भित्रै पूँजीवादी जनवाद पक्षधर र समाजवादोन्मुख क्रान्तिकारी जनवादका पक्षधरहरु बीच चर्को संघर्ष सुरु हुनेछ । यही संघर्षमा विजय हासिल गरेर मात्र नेपाली समाज समाजवाद तर्फ संक्रमण गर्न सक्नेछ । यसरी एउटा अस्वाभाविक परिवर्तनबाट प्राप्त हुने पुँजीवादबाट स्वाभाविक समाजवादतर्फको यात्रा तय हुनेछ । हतार गरेर होईन । अतः हिजोको अलोकतान्त्रिक सत्ता माथि नयाँ सत्ताको अधिनायकत्वको सुदृढीकरण गर्दै त्यसका अवशेषहरु समेत नष्ट गर्नु र जनताको लोकतान्त्रिक (जनवादी) संयुक्त सत्ता अन्तरगत व्यापक रुपमा भौतिक तथा सांस्कृतिक विकासमा समर्पित हुनु अहिले क्रान्तिकारीहरुको दायित्व हो ।

नेपाली लोकतान्त्रिक क्रान्तिको कार्यक्रम जनताको वहुदलीय जनवादका वारेको समझदारीमा पनि क्रान्तिकारीहरु विच भ्रमहरु छन् र त्यसले पनि कतिपय गल्तिहरुलाई प्रश्रय दिईरहेको पाईन्छ । यहाँ उल्लेख गर्न खोजेको भ्रम के हो भने यो कार्यक्रमलाई अमुक एउटा पार्टीको कार्यक्रमका रुपमा वुझ्नु र वुझाईनु । जनताको वहुदलीय जनवाद का. मदन भण्डारीको नेतृत्वमा नेकपा एमालेले विकसित गरेको कुरा सत्य हो तर यो नेकपा एमालेको मात्र कार्यक्रम होईन । तर नेकपा एमाले भित्रै केहि र वाहिर ठुलो पंक्ति यसलाई उस्को मात्र कार्यक्रम देख्दछ । नेकपा एमाले भित्र रहेको त्यो पंक्ति अरु पनि त्यहि वाटोमा आएको गर्व त गर्दछ तर त्यसरी आउनेहरुको खिसि टिउरी पनि गर्दछ । गर्व गर्नु ठिकै होला तर खिसि गर्नु सामन्ति अहंकार हो । वाहिर रहेको पंक्ति भने आफु यहि वाटोमा आईसक्दा पनि त्यसको जस एमालेलाई जान्छ भन्ने मानसिकताले त्यसको आलोचना मात्र गरिरहने र विभिन्न वहानावाजी गर्दै यस कार्यक्रमको कार्यान्वयनमा उदासिनता देखाउने गल्ति गरिरहेका छन् । वास्तवमा जनताको बहुदलीय जनवाद संयुक्त मोर्चाको साझा कार्यक्रम हो । अलोकतान्त्रिक व्यवस्थाको अन्त्य गरेर जनताको लोकतन्त्र कायम गर्ने साझा उद्देश्य भएका सवैको कार्यक्रम हो । यतिवेला संयुक्त संघर्षमा समेल सवै वर्ग, तह र तप्का अनि उनिहरुका प्रतिनिधी राजनीतिक पार्टीहरु समाजवादी क्रान्तिको नाममा दिग्भ्रमित हुने भन्दा वरु पूँजीवादी जनवादी राजनीतिक क्रान्ति गर्नमा देखाएको अभूतपूर्व जनएकता, नेतृत्व र पहलकदमी कायम राख्दै अव क्रान्तिको कार्यक्रम जनताको वहुदलीय जनवादको कार्यान्वयनमा लाग्नु पर्दछ ।