समुन्द्रको देश, अनि म

यो देशले मलाइ एउटा अवसर दिएको छ । मलाई म हुनुको लागि स्पेस दिएको छ । भुपरिवेष्ठित देशमा हुर्किएको वा अझ महिला भएकोले मलाई आफ्नो परिवेशभन्दा टाढाको अनुभव संगाल्नु थियो । समुद्र हेर्नु थियो । त्यो रहर यो देशले त्यो रहर पुरा गरिदिएको छ । धेरै समयदेखि छुटेको लेखनलाई फेरि झक्झक्याइदिएको छ । सुदूरपश्चिम प्रदेशको डोटीको सिलगढीमा जन्मिएर, धनगढीमा हुर्कि, काठमाडौंमा उच्च शिक्षा हासिल गरेर, भिभूवन विश्वविद्यालयमा प्राध्यापनको अवसरका साथ अहिले अस्ट्रेलियामा अध्ययन गर्ने सुअवसरको निम्ति म अस्तित्वप्रति कृतज्ञ छु । यो यात्रा थुप्रै आरोहअवरोहका साथ रोमाञ्चक छ । यस्तै जीवनका धेरै भोगाई सँगाल्ने पर्खाइमा छु । यो लेखनमा चाहिँ म अस्ट्रेलिया आएपछि मैले भोगेको र अरुलाई पनि जानकारीमुलक हुने केही कुरा लेख्ने प्रयास गरेकी छ् । म यहाँ छात्रवृत्तिमा आएकोले मसंग यहाँ आउने आम नेपाली जस्तो संघर्षको अनुभव छैन । विश्वविद्यालय भर्ना भएपछि मैले के के नसिकेको रहेछु, एमफिलसम्मको पढाइ सकिनै लाग्दा समेत कति धेरै सामान्य अनुसन्धानको ज्ञानको कमी महसुस भयो ? त्यो अश्र कुनै बेला लेखौंला, तर रिसोर्शकोे अभावमा समेत हामी शिक्षक अनि विद्यार्थीले गर्नसकेको र गरेको कामप्रति मलाई गर्व अनुभव भयो । यहाँ म दुःखको कथाभन्दा नेपालभन्दा फरक तर साना–साना ज्ञानवर्धक भोगाई साट्न चाहन्छु ।

अस्ट्रेलियाको साक्षात्कार मेरो लागि लगभग त्रिविविको अंग्रेजी विषयमा पढेका शब्दहरुसंगको साक्षात्कार झैं लाग्यो । अथवा पश्चाताप सहित्य संगको साक्षात्कार थियो । मैले पढेका सिगल्सहरु मेरा अगाडी उडिराखेको थिए । ब्रोडवे, वेस्टफिल्ड, क्यान्टरबरी, वाटरलु, इत्यादि लेखेको देख्दा म छक्क पर्थे र परिरहन्छु । सडकमा हिँड्दा भिडभाडमा नेपाली बोलेको सुन्दा मलाई बेला–बेला नेपालमै छु कि जस्तो लाग्दछ । अझ सिटि छेउ जाँदा नेपाली मै रेस्टुराँका नाम “यहाँ खसीको मासु पाईन्छ” लेखेको देख्दा आफ्नै देशमा छु कि जस्तो लाग्दछ । भारतीय, चीन अथवा अरु एसियन मुलुकका मानिस देख्दा खुशी लाग्छ, तर हामी नेपालीहरुले यहाँ आएर पनि नि यिनीहरुलाई “भेले”, “धोती”, “चेपे” आदि भनेको सुन्दा दुःख लाग्छ ।

यहाँको व्यवस्था देखेर म दंग छु । यहाँका सडकहरु मलाई अत्यन्तै मन पर्यो । हुन त मैले एकजना साथीले यहाँका सडकभन्दा जापानका सडकहरु अझ व्यवस्थित भएको सुनाएकी थिइन् । तर पनि यो समृद्घ मुलुकको पहिलो अनुभव भएकाले मलाई यहाँबाट हामीले थुप्रै कुराहरु सिक्न सक्छौं जस्तो लाग्छ । सडकमा बटुवा र चालकहरु निकै अनुशासित हुन्छन् । ट्राफिक लाइटको अनुसरण गर्छन् । जेब्रा क्रसिङ्गमा ढुक्क बाटो काट्न सकिन्छ । नेपालको अनुभवले गाडी आएको देखेर वर नै अडियो भने पनि सवारी साधनले जेब्राक्रसिङ्ग पारी नै रोकेर बटुवालाई हातको इशाराले जाउ भन्ने संकेत दिएर बटुवालाई प्राथमिकता दिन्छन् । यति मात्र होइन चालकप्रति पनि सवारीसाधन प्रयोगकर्ताले निकै सम्मान देखाउँछन् । बटुवाहरुलाई थाहा हुन्छ यहाँ ट्राफिक नियम उल्लंघन गरेर बाटो काट्यो भने प्रति व्यक्ति दुई सय अष्टे«लियन डलर फाईन लाग्छ भनेर । त्यसैले प्रायः कसैले पनि ट्«ाफिक नियम उल्लघंन गर्दैनन् । यहाँ नियम उल्लघंन गर्नेभन्दा नियम पालन गर्नेको जमात बढी छ । त्यसैले नियम उल्लघंन गर्नेहरु अनौठा देखिन्छन्– जसरी नियम पालन गर्नेहरु नेपालमा अनौठा देखिन्छन् । त्यसैले हाम्रो देशमा नियम पालन गर्नेहरु निराश हुन्छन् र यसो गरिरहन उनीहरुलाई उत्प्रेरणा छैन । अस्ट्रेलियाका सडकले यहाँको राज्य व्यवस्थाको परिचय दिन्छ । सडकहरु जस्तै यहाँको विश्वविद्यालय, संघसंस्था अनि मानिसहरु प्रायः व्यवस्थित छन् ।

अर्को रमाईलो पक्ष मैले नोटिस गरेको यहाँको “थ्यान्क्यू ” र “सरी” भन्ने चलन हो । यति सानो चलनले कति धेरै विनम्रताको संकेत दिन्छ । यहाँ तपाईले हिड्दै गर्दा पछाडिबाट साइकल आयो र अलिक छेउ लाग्नु प¥यो भने साइकल चालकले “सरी” अथवा “थ्यान्क्यू” भन्छन् । यहाँ सवारीसाधन प्रयोगकर्ताहरुले सवारीसाधन प्रयोग गरीसकेपछि हरेक पटक सवारी चालकलाई थ्यान्क्यू भन्छन् । हामीकहाँ सवारी चालकप्रति गरिने व्यवहारको झल्कोले मलाई खेद प्रकट भयो । हामीकहाँ श्रममा विभेद गरिन्छ, तर यहाँ हरेक श्रमको सम्मान छ । त्यसैले होला नेपालमा सानोतिनो काम गर्न हिच्किचाउने व्यक्ति यहाँ जे गर्न पनि पछि पर्दैन । मलाई पनि यहाँको मानिसहरुजस्तै चालकलाई “थ्यान्क्यू ” भन्ने मन छ, चाँडै भन्ने बानी पार्नेछु । हुन त “थ्यान्क्यू” नभने पनि उनिहरुप्रति म सधैं कृतज्ञ छु । यो कुरा मलाई हरेक पटक काठमाडौबाट धनगढीको १८–२२ घण्टाको यात्रामा अझ जीवन्त हुन्छ । मलाई थाहा छ, हामीले सम्मान गर्न नजानेको चालकको हातमा उनीहरुसंग यात्रा गरिरहेका मजस्ताको जीवन हुन्छ । हामीलाई लाग्छ हामी आत्मनिर्भर छौं, तर वास्तवमा हामी अन्तनिर्भर छौँ । हामीले लगाएको लुगा, खाने खाना, बस्ने घर, पढ्ने किताब र प्रायः हरेक कुरामा अरुको श्रम छ, तर हामी महशुस गर्दैनौं ।

यहाँको बस्तीहरुमाझ नेपालमा जस्तो घर ठूलो पार्ने चटारो छैन । अस्ट्रेलियाको ठूलो सहर भए पनि आवासीय स्थलका घरहरु साना चिटिक्क परेका कुनै तस्विरमा देखिएका घरहरुजस्तै चिटिक्क छन् । सबै घरहरुमा प्रकाश पस्छ । प्रायः एकतले छन् । म घरहरु देख्दा मख्ख पर्छु । किचनमा आउने निर्वाध पानी देख्दा छक्क पर्छु । यी सामान्य लाग्ने कुराहरुप्रति पनि यस्तो मोह भएको देख्दा आफ्नो देशको अवस्था याद आउँछ । मेरो देशलाई यस्तो पार्न के गर्नुपर्ला ? भन्ने कुरा सोच्छु । अनि जब साँझ पर्छ “मोर पार्कमा” टहलिन जान्छु, त्यो हरियो दुबो, ठूला–ठूला रबर र कपूरका रुखहरु, समुद्रबाट आएको चिसो बतास, धर्तिमा अँध्यारो भए पनि निलो देखिने आकाश हेर्दा म हराउँछु । म जुनसुकै बेला पनि त्यहाँ जान सकेको कुरा, त्यो चउरमा पल्टिदा पनि कसैले केहि कमेन्ट पास नगरेको अनुभवले मलाई स्वतन्त्र भएको महशुस हुन्छ । यस्तो अनुभवको पछाडि म नेपालमा एक्लै चहार्दाका कमेन्टहरु, अझ भनौ एकपटक झण्डै प्रहरीहरुले लिएको अन्तर्वार्ताको भूमिका छ । लाग्छ, नेपालमा अझै व्यक्तिगत स्पेसको अवधारणा विकास भएको छैन । अझ महिलाहरुको निम्ति त यो झनै “आकाशको फल” छ । यहाँ मलाई मेरो लवाईबाट मूल्यांकन गरिदैन । म को हुँ, के गर्छु भन्ने कुराको खासै वास्ता हुँदैन र यसवापत मलाई खुलापनको अनुभव हुन्छ ।

पहिलो सुपरभाईजर मिटिङ्गमा मेरो सुपरभाइजरले “सिड्नी इज अ भेरी बिजी सिटि” भनेकी थिइन्, र मैले “इट इज भेरी पिसफुल” भनेको थिए र उनी छक्क परेकी थिइन् । उनले यो आफ्नो अस्ट्रेलियाको अनुभवका आधारमा भनेकी थिइन्, तर मलाई शान्त लाग्नुको पछाडी मेरो काठमाडौको अनुभव छ । किनकि काठमाडौंको जनघनत्वभन्दा यहाँ निकै कम मानिस छन् । सडकमा कम ट्राफिक छ । आवाज छैन । सार्वजनिक सवारीसाधन अफिस टाइमको समयमा समेत त्यस्तो भिड हुँदैन । यहाँ मूख्य सहरमा समेत भवन र रुखहरु प्राय उस्तै–उस्तै छन् । पार्कहरु छन् । सहर बाहिर त हरियाली जताततै देखिन्छ । त्यसैगरी उनीले “नेप्लीज आर अनसिभिलाइज्ड” पनि भनिन्, मैले किन भनेर सोधिन । एउटा आफुलाई समाजशास्त्री भन्न रुचाउनेले यसो भन्दा “यु आर इथ्नोसेन्ट्रिक एण्ड रेसिस्त” भनिदिन मन थियो, तर म चुप रहे । कुनै बेला सहि भन्ने अवसरको पर्खाइमा छु, तर त्यतिबेला भने संगै नेपाल घुम्न जाऔँ न चाहिँ भने । मलाई थाहा छ– हामी असभ्य छैनौ । सायद कल्चर फरक पर्नाले गलत बुझाई भएको हुनुपर्छ भन्ने कुरामा म विश्वस्त छु । यस बाहेक अस्ट्रेलियाको आकाश सफा छ । यस्तो आकाश हाम्रो नेपालको हिमालमा देखिएको सम्झना छ– निलो, स्वच्छ आकाश । म यहाँ आएदेखि घ्याम्पो भएको छु । मलाई अनेक प्रयोग गर्न मन छ, तर आफै प्रयोग चै हुनु छैन । धेरै कुरा सिक्नु छ, धेरै अनुभव संगाल्नु छ । अझ विस्तरीत हुनु छ, तर यहाँ नै हराउनु छैन । अस्ट्रेलियामा आफ्नै भूमरीहरु पनि छन्, त्यो अन्य प्रसंगमा लेखौँला, आजलाई यति नै ।

उप–प्राध्यापक,
नेपाल कमर्स क्याम्पस, काठमाडौ
हाल सिड्नी, अस्ट्रेलिया