विश्व आकाशमा नेपाल साहित्यको खोजी

धनगढी । विश्व आकाशमा नेपाली साहित्यको स्थान खोजी भएको छ । सुदूरपश्चिम साहित्य समाजको आयोजना तथा प्रदेश सरकारको मुख्य प्रबद्र्धनमा जारी विश्व नेपाली साहित्य महोत्सवमा विश्व आकाशमा नेपाली साहित्यको स्थान खोजी भएको हो ।
‘विश्व आकाशमा कहानेर छ नेपाली साहित्य ?’ शिर्षकमा बसह गर्दै प्राध्यापक डाक्टरद्वय अभि सुवेदी र गोविन्दराज भट्टराईले नेपाली साहित्यको स्थान विश्व आकाशमा यही हो भन्न कठिन रहेको बताए । उनीहरुले विश्व आकाशमा नेपाली साहित्यको स्थान खोजी गर्न ठूलो अनुसन्धान, सोध र लेखन चाहिने बताए ।
‘जहाँ तिमी लेखिरहेको छौ, विश्व आकाशमा त्यहीनेर छ नेपाली साहित्य,’ प्राध्यापक डाक्टर सुवेदीले टुक्का लगाउँदै भन्छन्, ‘जो जहाँ लेख्न त्यहीनेर नेपाली साहित्य पुगेको छ । साहित्यको विश्व जो लेख्छ, उसैको हो ।’
उनले विश्व आकाशमा नेपाली साहित्यको स्थान तोक्न ठूलो अनुसन्धान, खोज, सोध र लेखन आवश्यक रहेको बताए । उनले यसको निर्धारण नेपालमा स्तरीय साहित्य लेखिएको छ कि छैन भन्ने कुरा महत्वपूर्ण रहेको बताए । ‘त्यो स्तरीय साहित्य अनुवाद भएर अरु भाषीले पनि पढे भने त्यो साहित्य विश्व साहित्य बन्छ,’ प्राध्यापक डाक्टर सुवेदीले भने, ‘अहिले भन्न सकिने एक मात्र यही आधारमा विश्व साहित्यको मापन गर्ने माध्यम हो ।’
तर प्राध्यापक डाक्टर भट्टराईले विश्व आकाशमा नेपाली साहित्यको स्थान पत्ता लगाउन अध्ययन शुरु भइसकेको बताउँछन् । उनले विश्वका आठ मुलुकमा पुगेर अध्ययन गरेर १२ सय पेजको ग्रन्थ तयार भइरहेको बताए । उनले विश्व साहित्यको तीन अवधारणा रहेको बताए । उनले विश्व साहित्य, अन्तराष्ट्रिय साहित्य र डायस्पोरिक साहित्य गरी विश्व साहित्यलाई तीन अवधारणबाट व्याख्या गरिएको बताए । उनले यि तीन अवधारणमा समालोचक गेटेले अगाडि सारेको बताउँदै पछि गएर साहित्य र भाषामा भेद गर्नु हुँदैन भन्ने अवधारणा समेत आइसकेको बताए । ‘सबै साहित्य विश्व साहित्य नै हुन् र सबै भाषा पनि विश्व भाषा हो,’ उनले भने, ‘त्यो कतिले पढ्छन्, कतिले बोल्छन् भन्ने अगल विषय हो ।’
शनिबार सो शिर्षकको साहित्यक बहस अर्चना थापाले सहजीकरण गरेकी थिइन् ।
शनिबार नै साहित्य र राजनीतिक भेदमा समेत बसह भएको छ । अनुपम रोशीले सहजीकरण गरेको ‘संगठनले धानेको साहित्य’ शिर्षकमा बसह गर्दै साहित्यकार मोमिला र विवश पोखरेलले साहित्य पनि राजनीतिबाट अछुत नरहेको बताए । उनीहरुले साहित्यलाई व्यवस्थित गर्न संगठन सञ्चालन गर्दा पनि राजनीति हुने गरेको बताए । उनीहरुले मानवको हरेक गतिविधि राजनीतिसंग जोडिएको तर्क गर्दै संगठन निर्माणमा राजनीति भएपनि लेखनमा राजनीतिक पुर्वाग्रह हुन नहुने धारणा राखे ।
त्यसैगरी, पत्रकार दिलबहादुर छत्यालले सहजीकरण गरेको ‘सांसद्का कुरा ः कति पुरा, कति अधुरा ?’ शिर्षकको बहस पनि रोमाञ्चित रह्यो । प्रतिनिधि सभा सदस्यद्वय नारदमुनी राना र प्रेम आले तथा प्रदेश सभा सदस्य तथा प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेपाली कांग्रेस प्रदेश संसदीय दलका नेता डाक्टर रणबहादुर रावल बहसमा सहभागी थिए । सांसद् आले र रावलको चर्का चर्की बसहले दर्शकहरुलाई रोमाञ्चित बनायो । साथै तीनै जना सांसद्ले प्रदेशको विकासका लागि सबै जना कतिबद्ध रहेको धारणा राखे ।
त्यसैगरी, अश्विनी कोइरालाको सहजीकरणमा ‘बर्माको बोली ः माइती देशको कौवा पनि प्यारो’ शिर्षकमा म्यान्माका ज्ञानबहादुर थापा, भीम पाण्डेय र भागवत बस्नेतले बहस गरेका थिए । भूपिनको सहजीकरणमा ‘आख्यानको नयाँ लोक’ शिर्षकमा डा. सञ्जीव उप्रेती र गनेश पौडेलले बहस गरे । उनकै सहजीकरणमा ‘नेपाली आख्यानको परिभ्रमण’ शिर्षकमा डा. तुलसीप्रसाद भट्टराई र महेश पौड्यालले बहस गरे ।