रन्तोलाः फागुनमा पनि बारीभरी सुन्तला

फल्टुडे (चुरे)  । कैलालीको पहाडी गाउँपालिका चुरेको फल्टुडेबाट झण्डै ३५ किलोमिटरमा रहेको रन्तोला गाउ । रन्तोला गाउँमा आधुनिक प्रविधिबाट सुन्तला खेती गरिरहेका छन्, भागिप्रसाद भुसालले । अन्यत्र प्रायः सुन्तलाको उत्पादन सकिए पनि रन्तोलामा फागुन महिनामा पनि सुन्तला उत्पादन हुने गर्दछ । भागिप्रसादको बारीमा लटरम्म सुन्तला पाकेका छन् । तर, उनले अपेक्षा गरेअनुसार सुन्तलाबाट प्रतिफल पाउन सकेका छैनन् ।

गाउँमा सडक यातायात नपुगेका कारण आफ्नो उत्पादन बजारसम्म पुर्याउन त्यस क्षेत्रका किसानहरुले निकै सास्ती भोग्नु परिरहेको छ । ‘बोकेरै बजार पु¥याउनु पर्छ’ भागिप्रसादले भने– यसले गर्दा हरेक वर्ष ठूलो परिमाणमा बारीमै सुन्तला कुहिने गरेको छ ।
रन्तोला गाउ“को मुख्य उत्पादन नै सुन्तला हो । रन्तोला भित्रि मधेस हो । त्यो गाउ“मा अहिलेसम्म सडक यातायात पुगेको छैन । फल्टुडेबाट रन्तोला पुग्न पैदल तीनचार घन्टा लाग्छ । अन्यत्र प्रायः माघको मध्यसम्म सुन्तला उत्पादन सकिने गरे पनि रन्तोलामा भने फागुन, चैत्रसम्मै रुखमा सुन्तला रहन्छन् । सहजपुरमा जन्मेहुर्केका पत्रकार घनबहादुर शाहका अनुसार रन्तोलाका सुन्तला किसानले प्रायः फागुनको अन्त्य अथवा चैत्रको पहिलो साता सुन्तला टिप्छन् र प्राकृतिक रुपमा चिस्यानमा राखेर बैशाखमा बिक्री गर्ने गर्दछन् ।
सडक यातायातको अभावमा किसानहरुले घन्टौ भारी बोकेर बजारसम्म सुन्तला पु¥याउनु पर्ने बाध्यता छ । ‘गाउ“मा भर्खर सडक त पुग्यो, तर यातायात सञ्चालन भएको छैन’ भूसालले भने– बजारसम्म बोकेर लैजान छ घण्टा भन्दा बढी समय लाग्छ । भारी बोकेर फलेको जती सबै सुन्तला बजारसम्म पुर्याउन पनि सम्भव छैन । रन्तोलाका किसानको सबैभन्दा नजिकको बजार फल्टुडे नै हो ।
किसानहरुका अनुसार नजिक बजार नहुदा पाकेका सुन्तला ठूलो परिमाणमा बारीमै झर्ने गरेका छन् । ‘सुन्तला खेती गर्न थालेको २० वर्ष भन्दा बढी भइसक्यो’ भूसालले भने– सुन्तला बजारमा लगेर बिक्री गरी आम्दानी गरौ“ला भन्ने नै छैन । बारीमा अन्य खेती गरौं भने पनि खासै फल्दैन । बरु बजार पायो भने सुन्तला नै ठीक थियो ।
आफूले उत्पादन गरेको सबै सुन्तला छ घण्टा डोकोमा बोकेर बजारसम्म बेच्न लैजान निकै कठिनाई हुने गरेको उनको भनाई छ । ‘गाउँमा बल्ल सडक पुगेको छ, तर गाडी चल्दैन । हिंडेरै बजारसम्म ल्याउन सहज छैन’ उनि भन्छन्– किसानले सुन्तला बिक्री गरेर कमाई गर्छु भन्ने खासै आशा पनि गर्नसक्दैनन् । तर, हाम्रा लागि सुन्ताल खेतीको विकल्प पनि छैन ।
सुन्तलाका पा“च बोट रोपेर सुन्तला खेती सुरु गरेका भुसालको दैनिक गुजाराको माध्यम नै सुन्तला खेती नै हो । गाउ“मा यति ठूलो सुन्तला बारी भए पनि बजार अभावमा यसले गुजारा र छोरा छोरीलाई पढाउनसम्म धानेको उनले बताए ।
‘पाखामा खासै खाद्यान्न उत्पादन नहुने भएकाले अन्य बालीले वर्षभरी खान पुग्दैन । बारीमा लगाएको सुन्तलाको बोट पनि पछिल्लो समय जलवायु परिवर्तनका कारण वर्षेनी सुक्न थालेका छन्’ उनले अहिले गाउँमा मोटरबाटो पुगेको भए पनि गाडी नचल्ने भएका कारण टिपेका सुन्तला पनि ओइलाएर जाने गरेको बताए । उनले सुन्तला खेतीबारे कुनै प्राविधिक ज्ञानसमेत पाएका छैनन् । न त अहिलेसम्म कही“ कतैबाट अनुदान तथा सहयोग नै पाएका छन् ।
अघिल्लो वर्ष डोकोमा बोकेरै सुन्तला बिक्रीबाट उनले एक लाख रुपैया“ कमाई गरेको बताए । तर, यसपाली भने अहिलेसम्म खासै विक्री गर्न सकेको छैन । उनले बैशाखसम्म सुन्तला राख्न सकिने भएकाले विस्तारै विक्री गर्ने बताए ।
विगतमा जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले किसानलाई विरुवामा सहुलीयत, औषधी र मलहरुमा अनुदान समेत दि“दै आएको थियो । स्थानीय संरचना निर्माण भएसँगै स्थानीय तहहरूले पनि बीउ तथा मलहरु उपलब्ध गराउँदै आइरहेको छ । तर, उनले भने आफूले अहिलेसम्म केही सहयोग नपाएको बताए । उनले यसबारे आफूलाई केही थाहासमेत नभएको बताए ।