शिक्षा तथा स्वास्थ्य गुठी बन्दै विपन्न बालिकाहरूको आशा

धनगढी । कैलालीको गोदावरी नगरपालिका वडा नम्बर ८ की गौरी मगरको नौ जनाको परिवार छ । उनका सात जना दिदी बहिनी छिन् । आर्थिक रुपमा निकै विपन्न भएका कारण गौरीका दिदीहरूको सानै उमेरमा विहे भयो । उनी एक जना दिदी आफैं दैनिक मजदूरी गरेर अहिले कक्षा १२ मा पढ्दै छिन् । भने बहिनी कक्षा नौमा पढिरहेकी छिन् ।

गरिबीका कारण गौरीले पनि कक्षा आठमा विद्यालय छोड्नुपर्ने अवस्था आयो । विद्यालय छोड्नु पर्ने चिन्ताले उनी निकै व्याकुल बनिरहेकी थिइन् । त्यहिवेला उनी ग्रामीण स्वास्थ्य तथा शिक्षा सेवा गुठी (रेष्ट) को सम्पर्कमा आइन् । उनने भनिन्– मैले रेष्टको सहयोगमा पढाइलाई निरन्तरता दिए । एसएससी उत्तीर्ण गरे । र, अहिले सरस्वती प्राविधिक विद्यालयमा डिप्लोमा इन सिभिल इन्जिनियरिङ पढिरहेकी छु ।

गोदावरी नगरपालिकाका ललिता चौधरीका पाँच जना दिदी गरिबीका कारण अरुको घरमा कम्लहरी बसिन । गरिबीकै कारण उनका दिदीहरूको पढ्ने इच्छा पुरा हुनसकेन । ललितालाई पनि आफुले पढ्न पाउदिन कि भन्ने चिन्ता थियो । उनी ५ कक्षामा पढ्दै गर्दा उनले पनि विद्यालय छोड्नुपर्ने स्थिति बन्यो ।

‘म जन्मेको चार महिनामै बुवा वित्नुभयो । आमाले ज्यालामजदूरी गर्नुहुन्थ्यो । आमाको कमाईले घरखर्च चलाउन धौधौ हुन्थ्यो । बाध्य भएर दिदीहरू अरुको घरमा कम्लहरी बसिन् । उनीहरूको सानै उमेरमा विवाह भयो’ ललिताले विगत सम्झदै भनिन्– पढ्न रहर हुँदाहुँदै पनि गरिबीका कारण मैले पनि विद्यालय छोड्नु पर्ने अवथा आयो । त्यही वेला ग्रामिण स्वास्थ्य र शिक्षा सेवा गुठी (रेष्ट) परियोजनाबाट सहयोग मिल्यो ।

ललिताले रेष्ट परियोजनाको सहयोगबाट एसएससी पास गरिन । अहिले उनी पनि सरस्वति प्राविधिक विद्यालयमा डिप्लोमा ईन सिभिल इन्जिनियरिङ पढिरहेकी छिन् ।

अमेरिकी हिमालय फाउण्डेसन र रेष्ट परियोजनाको समन्वयमा महिला विकास समाजले सुदूरपश्चिम प्रदेशको कैलाली र कञ्चनपुरमा जोखिममा परेका वा पर्न सक्ने बालिकाहरूलाई लक्षित गरी शिक्षा र स्वास्थ्यको संरक्षण तथा सम्बद्र्धनमा सहयोग गरिरहेको छ ।

संस्थाले शिक्षाबाट वञ्चित भएका बालिका तथा किशोरीलाई शिक्षाको पहुँचमा ल्याउन आर्थिकसंगै शैक्षिक सामग्री सहयोग गरिरहेको छ । महिला विकास समाजकी कार्यक्रम संयोजक शान्ति शर्माले भनिन्– हामीले शिक्षाबाट वञ्चित भएका बालिकालाई शिक्षाको पहुँचमा ल्याउनुका साथै आर्थिक उन्नतिमा सहयोग पु¥याउने ढंगले काम गरिरहेका छौं ।

गोदावरी नगरपालिकाकी सिर्जना सुवर्णकार सानो छदा उनका बुबाले निकै मदिरा सेवन गर्थे । र उनकी आमालाई कुटपिट गर्थे । उनका बुबा छोरीलाई पढाउन चाहदैनथे । सिर्जनाले भनिन्– अरु विद्यार्थीले स्कूल ड्रेस लगाएर काँधमा झोला बोकेर विद्यालय गएको देखेर मलाई पनि पढ्ने निकै रहर हुन्थ्यो । तर, बुबाले पढाउनै चाहन्नथे । पछि रेष्ट परियोजनाको सहयोग पाए । एसएससी र १२ कक्षा पास गरे । अहिले म पढेको विद्यालयमा सहजकर्ताका रुपमा काम गरिरहेकी छु ।

सिर्जनाले शिक्षाका कारण आफू आर्थिक रुपमा आत्मनिर्भर भएको र समाजमा सम्मान पाइरहेको बताइन । उनले भनिन– जो मानिसहरूले मलाई अछुत भनेर सुनपानी छर्केर आफुलाई शुद्ध गर्ने प्रयास गर्दथे, छोरीले पढ्नु हुँदैन भन्थे, अहिले उनीहरु नै मलाई आदर गरेर सम्बोधन गर्दछन् ।

उनले छोरीलाई पढाईबाट वञ्चित गराउने व्यक्तिमा सकारात्मक सोच ल्याएर शिक्षाको मुलधारमा पुर्याउने आफनो जीवनको उद्देश्य रहेको बताइन । उनले अहिले बालविबाह रोकथाम, छाउपडी प्रथा उन्मुलन लगायतका विभिन्न सामाजिक कार्यमा पनि काम गरिरहेको बताइन ।

धनगढी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ८, धनगढी गाउँकी रेखाकुमारी चौधरी पनि कम्लहरी बसेकी थिइन् । उनको आठ जनाको परिवार छ । गरिबीका कारण उनीहरुले विद्यालय जाने अवस्था थिएन । उनले भनिन्– दिदी विद्यालय जानै पाइनन् । सानैमा विहे भयो । दाइहरु पनि विद्यालय जान पाएनन ।

गरिवीका कारण नै रेखाका बुबा र आमाले छोरीहरूले पढ्नु पर्दैन भनेर विद्यालय पठाएनन् । उनले सम्झिइन्– मैले विद्यालय जान्छु भनेर जिद्दी गरे । तीन दिनसम्म खाना नखाएर भोकै बसे । मेरो जिद्दीका कारण आमाबुबाले विद्यालय भर्ना गरे ।

उनी विद्यालय भर्ना भइन् । तर, आर्थिक अवस्था निकै कमजोर भएका कारण तीन महिनासम्म विना पोशाक विद्यालय गइन् । उनले भनिन– रेष्टले मेरो घरायसी अवस्था हेरेपछि मलाई विद्यालयमा आवश्यक पर्ने कुरामा सहयोग गर्यो । मैले एसएससी पास गरे ।

कक्षा १२ मा अध्ययनरत हुँदा महिला विकास समाजको कार्यालयमा एक वर्ष शुक्रबारे कक्षा चलाउने काम पाएकी रेखाले एक वर्षे डिप्लोमा कम्प्यूटर कक्षा समेत लिईन । स्नातक प्रथम वर्षमा अध्ययन गर्दै महिला विकास कार्यालयमा अल्मुना समुहका सदस्यले सञ्चालन गरेको कम्प्यूटर प्रशिक्षण केन्द्रमा तीन वर्ष प्रशिक्षक भएर काम समेत गरिन् ।

उनले भनिन– अहिले आफै प्रशिक्षण तालिम केन्द्र चलाउँदा सफल उद्यमीका रुपमा सम्मानित भएकी पनि छु ।
रेखाजस्तै अहिले रेष्ट परियोजनाको सहयोगमा थुप्रै किशोरीहरू उद्यमशिलतामा लागेका छन् । रेष्ट संस्थाबाट सिलाई कटाई व्यवसायमा तीन, कम्प्यूटर व्यवसाय, होजियारी, व्यूटीपार्लर व्यवसायमा दुई/दुई किशोरी लागेका छन् ।

त्यस्तै मण्टेश्वरीमा तीन, कम्मेटिक व्यवसायमा एक, सरकारी क्षेत्रमा दुई र अन्य व्यवसायमा १५ जना लागेका छन् भने अस्पतालमा आठ जना काम गरिरहेका छन् ।

थप क्षेत्र समेटिनुपर्ने सुझाव

रेष्ट परियोजनाले बालिका र किशोरीलाई शिक्षाको पहुँच र जिविकोपार्जनमा सहयोग पुर्याएको भन्दै थप क्षेत्र विस्तार गर्नुपर्ने सरोकारवालाहरूले सुझाव दिएका छन् ।

धनगढीमा भएको जिल्ला परियोजना सल्लाहकार समितिको बैठकमा सहभागी वक्ताहरूले परियोजना राम्रो भए पनि थोरै क्षेत्र समेटिएकोले थप विस्तार गर्न सुझाव दिएका थिए ।

धनगढी उपमहानगरपालिकाका नगर प्रमुख नृपबहादुर वडले भने– परियोजनाले शिक्षाबाट वञ्चित भएका बालिकालाई शिक्षाको पहुँचमा ल्याएको छ । यसलाई थप विस्तार गर्न धनगढी उपमहानगरपालिकाको साझेदारीमा अन्य क्षेत्रमा पनि विस्तार गर्ने योजना बनाउन आग्रह गर्दछु ।

उनले अहिले पनि धेरै बालिकाहरू शिक्षाको अवसरबाट वञ्चित भएको चर्चा गरे । नगर प्रमुख वडले विपन्न परिवारका बालिकालाई पढाउनमात्र नभई उद्यमशिलता र आत्मनिर्भरतातर्फ अग्रसर गर्नेतर्फ पनि काम गर्न सुझाव दिए ।

अमेरिकन ह्यूमन फाउण्डेसनका बुरुस मोरले नेपालका २१ वटा जिल्लामा रेष्ट परियोजना अन्तर्गत विभिन्न गतिविधि सञ्चालन भइरहेको जानकारी दिए । उनले भने– परियोजनाले २१ वटै जिल्लामा सञ्चालन भइरहेको छ । त्यसमा पनि कैलालीमा उत्कृष्ट काम भइरहेको मैले अनुभव गरे ।

मोरले कैलालीको धनगढी उपमहानगरपालिकामा बालिकालाई शिक्षाको पहु“चमा मात्र नभई आत्मनिर्भरता र उद्यमशिलता बनाएकोमा प्रशंसा गरे ।

सरस्वती माविका प्रधानाध्यापक ज्ञानेन्द्र बहादुर शाहले रेष्ट परियोजनाले शिक्षाबाट वञ्चित भएका वर्गहरूलाई समेट्ने गरी कार्य गर्न अनुरोध गरे ।

कार्यक्रममा रेष्ट परियोजनाका परिचालक अरुणा उप्रेतीले संघ÷संस्थालाई जिम्मेवारी दिनुभन्दा सरकारले नेतृत्व लिनुपर्ने बताइन । उनले भनिन– परियोजनाहरूले सिमित क्षेत्रमा काम गर्छन । सरकारलाई जिम्मेवार बनाउन पनि मद्दत गरेका हुन्छन् । यो परियोजनालाई थप विस्तार गर्नुभन्दा पनि राज्य आफैले यस्ता अभ्यासको अनुसरण गरि कार्यक्रम निर्माण गर्नुपर्छ ।
कार्यक्रम कैलाली जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख सूर्यबहादुर थापाको अध्यक्षतामा भएको थियो ।

सो अवसरमा समन्वय समिति प्रमुख थापाले कैलालीमा अझै पनि दुई हजार छ सय बढी विद्यार्थीहरू शिक्षाबाट वञ्चित रहेको र ती बालबालिकालाई पनि शिक्षाको पहुँचमा ल्याउन सबैले हातेमालो गर्नुपर्ने सुझाव दिए ।

परियोजनाबाटै क्याम्पस अध्यापन गरिरहेकी हिरा थापाले परियोजनाबारे जानकारी दिएकी थिइन । उनले परियोजना २०५८ सालबाट शुरु भएको जानकारी दिईन । २० वर्षसम्म आइपुग्दा यसले धेरै बालिका र किशोरीलाई शिक्षाको पहुँचमा ल्याएको बताइन । दश वटा विद्यालयका एक सय विद्यार्थीबाट शुरु भएको परियोजनाबाट एक हजार तीन सय बढी बालिका परियोजनाबाट लाभान्वित भएको बताइन । उनका अनुसार अहिले परियोजनाबाट ३५ वटा विद्यालयका नौ सय ९२ छात्रा अध्यापन गरिरहेको बताइन ।

परियोजना कैलालीको धनगढी उपमहानगरपालिका तथा गोदावरी नगरपालिका र कञ्चनपुरको कृष्णपुर र भीमदत्त नगरपालिकामा परियोजना सञ्चालन रहेको छ ।

परियोजना अन्र्तगत कैलालीमा यस वर्ष एक करोड ८० लाख रुपैया विनियोजना भएकोमा हालसम्म ८३ लाख रुपैया बढी रकम खर्च भइसकेको जनाइएको छ ।

हिराले भनिन– यस वर्ष कोरोनाका कारण हामीले केही गतिविधीमा खर्च गर्न पाएका छैनौं । सम्भवतः बैशाखसम्म यी गतिविधीहरू पनि अघि बढ्ने छन् । परियोजनाले दुई चरणमा कक्षा २ देखि १० सम्मका बालिका र ११ र १२ कक्षाका बालिकामा शिक्षामा आवश्यक पर्ने रकम, सामाग्री सहयोग गर्दै आइरहेको छ ।

कार्यक्रममा धनगढी उपमहानगरपालिकाका विभिन्न वडाका वडा अध्यक्ष, वडा सदस्य, जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख तथा पदाधिकारी, धनगढी उपमहानगरपालिकाका प्रतिनिधी, परियोजनाबाट लाभान्वित बालिका तथा किशोरी, सञ्चारकर्मी लगायतको सहभागिता रहेको थियो ।