६८औ विश्व कुष्ठरोग दिवस

धनगढी / ६८ औ विश्व कुष्ठरोग दिवस विश्वभरिनै कुष्ठरोग सम्बन्धि विभिन्न जनचेतना मूलक कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरेर जनवरी ३१ अर्थात माघ १८ गते मनाइदै छ ।

विश्व कुष्ठरोग दिवस हरेक वर्ष जनवरी महिनाको अन्तिम आइतवार मनाइने गरिन्छ । यो दिवस १८५३ मा फ्रान्सका मानवतावादी रोयल फोलेरेयुले शुरु गरेका थिए भने भारतमा महात्मा गान्धीको मृत्यु पश्चात महात्मा गान्धीको स्मृतिलाई जोडाएर विश्व कुष्ठरोग दिवस जनवरी महिनाको अन्तिम आइतवार मनाउदै आइरहेको छ ।

यस वर्षपनि विश्वभरिनै कुष्ठरोग सम्बन्धि विभिन्न कार्यक्रमहरु ग्रि मनाइदै छ र यस वर्षको विश्वव्यापी नारा “Beat Leprosy, End stigma and advocate for mental wellbeing” रहेको छ भने नेपालमा “कोरोना महामारीमा हाम्रो संयमता, समयमै कुष्ठरोग व्यवस्थापनमा सक्रियता” भन्ने मूलनाराको साथ ६८औ विश्व कुष्ठरोग दिवस मनाइदै छ ।

विश्व कुष्ठरोग दिवस मनाउनुको मुख्य उद्देश्यनै कुष्ठरोग नै नहुने अवस्था ‘Zero Leprosy’ हुनु हो । कुष्ठरोग सम्बन्धि विभिन्न तथ्यहरु हेर्दा अझपनि यो हाम्रो समाजमा लुकेर रहेको छ र यस सम्बन्धि फरक फरक अवधारणहरु पाइन्छन ।

त्यसैले यो रोगको बारेमा जनचेतना अभिबृद्धि गर्नुपर्ने देखिन्छ । कुष्ठरोग आँखाले देख्न नसकिने सुक्ष्म किटाणु, माइकोब्याक्टेरियम लेप्रे (Mycobacterium Laprae) बाट हुने गर्दछ । यस रोगको कारक किटाणु सन १८७३ मा नर्वेका वैज्ञानिक डा. जी. ए. हेन्सनले पत्ता लगाएका हुन ।

कुष्ठरोग मानिस मात्रमा लाग्ने सरुवा रोग हो । यो रोग कहिल्यै पनि कुष्ठरोग विरुद्धको औषधि उपचार नगराएको कुष्ठरोग प्रभावित व्यक्तिबाट मात्र अरुमा सर्ने गर्दछ । एक डोज मात्र औषधी खानाले ९९ प्रतिशत व्याक्टेरिया निष्क्रिय हुनाले औषधी खान थालेको, खांदै गरेको वा पूरा गरेको व्यक्तिवाट यो रोग सर्दैन । नटुक्रिएका (जीवीत) ब्याक्टेरिया मात्र यो रोग कारक हुन सक्दछन् ।

शुरुवाती अवस्थामा यो रोगमा छाला सम्बन्धि अरु रोगहरु जस्तै लक्षणहरु देखापर्दछ र यसले त्यती धेरै हानी पनि गर्दैन तर उपचार गरिएन भने सो रोगको जिवाणुहरु बढदै गर्दछ र यसले शारीरिक विचलन ‘Disability’ निम्त्याउदछ । जसले गर्दा मानिसको सहभागीता तथा अन्य कार्यगत क्रियाशीलतातामा कमी आउदछ ।

मुख्यतया यसले मानिसको छाला तथा स्नायूमा असर गर्दछ । शुरुवाती अवस्थामा छुदा थाहा नहुने दागहरु देखापर्दछ । कानको लोती बाक्लो हुनुको साथै बाहिरी सतहका स्नायू सुन्निन्छ ।

नेपाल सरकारले कुष्ठरोग निवारण गर्नका कुष्ठरोग राष्ट्रिय रणनीति २०७३ देखि २०७७ ल्याइ सो अनुरुप क्रियाशील पनि रहेको पाइन्छ । जसले मुख्यतया कुष्ठरोगका बिरामी तथा प्रभावितहरुप्रति सामाविक भेलभावलाई शून्य बनाउने, गुणस्तरीय उपचार सेवाको निरन्तरता र कुष्ठरोग मुक्त समाज निर्माण गर्ने रहेको छ ।

विश्वमानै कुष्ठरोग कार्यक्रमको अबको रणनीति भनेको कुष्ठरोग  नै नभएको अवस्था “Zero Leprosy”, यसमा रोगको संक्रमणनै नभएको अवस्था “Zero transmission” , शारीरिक बिचलन नभएको “Zero Disability” र गलत अवधारणा तथा विभेद विहिन “Zero stigma & Discrimination”, हरु मुख्य रणनिती रहन आउछ ।

त्यसैले अब यो रागको निवारणका लागि व्यापक लक्ष्य बनाइ रोगको सर्ने दरलाइनै रोक्ने वा नया रोग नभएको अवस्था सिर्जना गर्ने हुनुपर्दछ ।

कुष्टरोग निवारण कार्यक्रमको तीनखम्वे रणनीतिहरु

मुकेश पन्त, NLR Nepal धनगढी