जापनिज इन्सेफ्लाइटिस विरुद्ध खोप अभियान

धनगढी । कैलालीमा पहिलो चरणको जापनिज इन्सेफ्लाइटिस विरुद्धको खोप अभियान सोमबारदेखि सुरु भएको छ ।
जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय, कैलालीले पहिलो चरणमा जिल्लाको टीकापुर, घोडाघोडी, भजनी, गौरीगंगा र लम्कीचुहा नगरपालिका र जोशीपुर, जानकीनगर, कैलारी र बर्दगोरिया गाउँपालिकामा गरी एक लाख ५३ हजार आठ सय ९४ बालबालिकालाई सो खोप लगाउने लक्ष्य लिएको जनाएको छ ।
कार्यालयले ती गाउँपालिका तथा नगरपालिकामा छ सय ८८ खोप केन्द्रबाट १४ वर्ष उमेरसम्मका बालबालिकालाई जापनिज इन्सफ्लाइटिस विरुद्धको खोप लगाउने काम गरिरहेको खोप सुपरभाईजर प्रदीप जोशीले जानकारी दिए ।
उनले सोमबारदेखि सुरु गरिएको पहिलो चरणको अभियान २२ गतेसम्म सञ्चालन हुने जानकारी दिए ।
त्यस्तै, कार्यालयले २३ गतेदेखि दोस्रो चरणको अभियान सञ्चालन गर्ने छ । जसअन्तर्गत धनगढी उपमहानगरपालिका र गोदावरी नगरपालिका तथा चुरे र मोहन्याल गाउँपालिकाको तीन सय ७७ खोप केन्द्रबाट ९५ हजार दुई सय ३४ बालबालिकालाई सो खोप लगाउने लक्ष्य लिएको उनले जानकारी दिए ।
बालबालिकाको मृत्यु, कुपोषण र रोगीदर न्यूनिकरण गर्न देशभरीमै कैलालीमा मात्र यो वर्ष जापनिज इन्सफ्लाइटिस खोप लगाउने कार्यक्रम रहेको खोप सुपरभाइजर जोशीले बताए । कैलाली जिल्ला जापनिज इन्सेफ्लाइटिसमा उच्च जोखिममा रहेकोले अभियान सञ्चालन गरिएको उनले बताए ।
जापनिज इन्सेफ्लाइटिस विरुद्धको खोप अभियानको लागि एक हजार दुई सय ५८ जना महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविका र एक हजार नौ सय ६० स्वास्थ्यकर्मी परिचालन गरिएको उनले जानकारी दिए ।
बाल स्वास्थ्य महाशाखा राष्ट्रिय खोप कार्यक्रम प्रमुख कृष्णबहादुर चन्दले जापनिज इन्सेफ्लाइटिस मष्तिष्कमा लाग्ने गम्भीर प्रकारको रोग भएको बताए । यो रोग लागेमा सुरुमा सामान्य रुघाखोकी लाग्ने र त्यसपछि उच्च ज्वरो आउने, जाडो हुने, कम्पन आउने, टाउको दुख्ने, बेसुर हुने, बर्बराउने, अचेत हुने र मुर्छा पर्ने जस्ता लक्षणहरू देखा पर्ने उनले बताए ।
यो रोग लागेका बिरामीको समयमै उचित उपचार नभएमा करिब एक तिहाई बिरामीको मृत्यु हुने र अर्को एक तिहाई बिरामीहरूमा हात खुट्टाको पक्षघात, व्यवहारमा परिवर्तन, स्मरणशक्तिमा ह्रास आउने जस्ता जटिलता देखापर्ने हुन्छ ।
सरकारले सञ्चालन गरेको यो राष्ट्रिय अभियानमा एक वर्षदेखि १४ वर्षसम्मका बालबालिकालाई सहभागिता गराउन प्रमुख चन्दले अभिभावकहरूसंग आग्रह गरे ।

के हो जापनिज इन्सेफ्लाइटिस ?
जापनिज इन्सेफ्लाइटिस विषाणुजन्य पशुपंक्षीको संलग्नताबाट मानिसमा सर्ने रोग हो । उपचार कठिन हुने भएकाले यो रोग लागेका अधिकाशं बिरामीको मृत्यु हुने गर्छ । उपचार सेवा नभएको अवस्थामा बिरामीलाई बचाउन रोकथामको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । लामखुट्टेलाई जापनिज इन्सेफ्लाइटिस ओसारपसार गर्ने ‘हुलाकी’ मानिन्छ । जनावरहरूमा यो रोग जंगली फिरन्ते चरा र हाँसका कारण सर्ने गर्दछ ।
मानिसमा यो रोग दुर्घटनावश देखिने हो, त्यो पनि ‘क्युलेक्स’ प्रजातिको लामखुट्टेले टोकेपछि मात्र । यो रोग विशेषगरी ग्रामीण तथा नगरउन्मुख शहरी क्षेत्रमा भेटिन्छ । जहाँ सुँगुर–बङ्गुरका साथै अन्य पशुको सङ्गतमा लामखुट्टेले आफ्नो वंश वृद्धि गराउँदछ । जापनिज इन्सेफ्लाइटिस रोग बिरामी मानिसबाट अर्को मानिसमा भने सर्दैन ।
यो रोग सुसुप्त तथा प्रत्यक्ष लक्षणसहित प्रस्तुत हुने हँुदा सजिलै छुट्याउन सकिन्न । यो रोगले १५ वर्षमुनि उमेर समूहका बालबालिकालाई बढी प्रभाव पार्दछ । जापनिज इन्सेफ्लाइटिस रोगका कारण सर्वप्रथम सन् १९३३ मा जापानमा बिरामीको मृत्यु भएको तथ्य पाइन्छ । नेपालमा सन् १९७८ मा सर्वप्रथम रूपन्देहीको भैरहवामा जापनिज इन्सेफ्लाइटिस रोग देखा परेको थियो । त्यसयता बर्सेनि बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर, दाङ, कपिलवस्तु लगायत पश्चिम तराईका जिल्लामा यो रोग वर्षायाममा देखिने गरेको छ ।
जापनिज इन्सेफलाइटिस रोग लाग्दा पहिलो चरणमा ज्वरो आउने, जिउ अररो हुने, टाउको दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने, बान्ता हुने जस्ता लक्षण देखिन्छन् । रोगको विषाणु प्रवेश गरेको २४ घन्टाभित्र वा १४ दिनपछि यस्तो अवस्था आउन सक्ने र एकदेखि ६ दिनसम्म रहन सक्ने हुन्छ ।
दोस्रो चरणमा, तीक्ष्ण मस्तिष्क सम्बन्धी लक्षण देखिन सक्छ । जिउ काँप्ने, बेसुर हुने, बेहोस हुने, घाँटी अररो हुने, मांसपेशी कडा हुने, जिब्रो, आँखा र आँखाका परेलीमा कम्पन हुने, हिँड्दा खुट्टा लडखडाउने, बोली लरबराउने जस्ता लक्षण देखिन्छन् ।
रोग अन्तिम अवस्थामा पुगे बिरामीको मस्तिष्कमा स्थायी क्षति पुग्दछ । जसबाट बिरामीको मानसिक सन्तुलन बिग्रने, मांसपेशीमा कुनै स्पन्दन नहुने, लुलो–लगाडो हुन सक्ने, बोली लरबराउने, छिनछिनमा बेहोस हुने र अप्रत्यासित व्यवहार गर्ने जस्ता लक्षण देखिन्छन् । रोग अन्तिम अवस्थामा पुगेपछि उपचार सम्भव नभएकाले अन्तत: बिरामीको मृत्यु हुन्छ ।
बिरामीको रगत तथा मस्तिष्क र मेरुदण्डमा पाइने स्रावको प्रयोगशाला परीक्षण मात्र गरिने हो भने रोग पहिचान सुरुमै गर्न सकिन्छ ।
जापनिज इन्सेफ्लाइटिस रोगको उपचार हालसम्म उपलब्ध छैन । तथापि, बिरामीलाई सुरुकै अवस्थामा सहयोगी उपचार दिने हो भने एक हदसम्म बिरामीलाई बचाउन सकिन्छ । जतिसक्दो चाँडो रोगको पहिचान गरी सहयोगी उपचार गर्ने, लामखुट्टे नियन्त्रण गर्ने, लामखुट्टे प्रजनन् हुने स्थान हटाउने, मानिस र लामखुट्टेबीचको सम्पर्क न्यून गर्ने, वयष्क लामखुट्टे नियन्त्रण गर्ने र सुत्नेबेला झुलको प्रयोग गर्ने र जोखिममा पर्नसक्ने समुदायका व्यक्तिलाई यो रोगविरुद्ध बेलैमा खोप लगाउनु पर्छ ।