डेउडा लोप हुन अवस्थामा रहेकोमा राजनीतिज्ञ र स्रष्टाहरु चिन्तित

धनगढी/ सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशमा प्रचलित डेउडा संस्कृति संरक्षणका लागि प्रदेश सरकारहरुले ऐन बनाउनु पर्नेमा यहाँ जोड दिइएको छ ।

सुदूरपश्चिमाञ्चल साहित्य समाज, धनगढी र युनिभरसिटी फर दि क्रिएटिभ आर्टस, युकेको संयोजनमा आइतबार धनगढीमा आयोजित संवाद कार्यक्रममा सहभागी विद्वत वक्ताहरूले सुदूरपश्चिम प्रदेशको मौलिक लोकसंस्कृति र साहित्यबारे चर्चा गर्दे सो कुरामा जोड दिएका हुन । डेउडा लोकसाहित्यबारे यस किसिमको पहिलो प्राज्ञिक चर्चा भएको अनुमान गरिएको छ ।

कार्यक्रममा सुदूरपश्चिम प्रदेश सभा सदस्य डा. ताराप्रसाद जोशीले सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशमा डेउडा एउटा संस्था भएको बताउदै यसलाई बलियो बनाउनु पर्ने बताए । उनले आफूहरुले डेउडा संस्कृतिमा कानुन बनाउन सरकारलाई अनुरोध गर्ने बताए ।

उनले डेउडा सुदूरपश्चिमको संस्कृतिको शक्तिशाली सम्पदाका रुपमा रहेको चर्चा गरे । प्रदेश सभा सदस्य आक्रान्ताहरूले अरु राष्ट्रहरूलाई कमजोर गर्न संस्कृतिमाथि आक्रमण गर्ने गर्दछन् उनले भने बाहिरी रुपमा कमजोर भएको जस्तो देखिन्छ, तर मुल रुपमा संस्कृति कमजोर हुँदैन । डा. जोशीले हाम्रो संस्कृति, पौराणिक परिवेश, अनुभूति, अवस्था, अभ्यास र संरचनालाई लोकसाहित्यले नै अहिलेको युगसम्म ल्याइपुराएको चर्चा गरे ।

प्रदेश सभाका अर्का सदस्य सन्तोष शर्मा थापाले आफूले कार्यक्रमबाट धेरै सिक्न पाएको बताउदै विगतमा यसरी डेउडा बारे व्यापक छलफल नभएको समेत बताइन । डेउडा बचाउन आफूहरुले सक्दो प्रयास गर्ने पनि उनले बताइन ।

कार्यक्रममा सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयका प्राध्यापक हरिशचन्द्र भट्ट डेउडा लोकसाहित्य र संस्कृतिको विकास र जगेर्नाका लागि विश्वविद्यालयले विभिन्न कार्यक्रम अघि बढाएको चर्चा गरे । प्राध्यापक भट्टले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको दुईदिने प्राज्ञिक सम्मेलनबाट सुदूरपश्चिम प्रदेशको मौलिक लोकसाहित्यलाई विश्व तहमा विस्तार गर्ने प्रयास गरिएको बताए । सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयले सुदूरपश्चिमलाई सांस्कृतिक प्रदेशका रुपमा स्थापित गर्ने गरेर काम गरिरहेको दावी पनि उनले गरे ।

साहित्यकार हेमन्त विवशले डेउडा आदि साहित्य भएको चर्चा गरेका थिए । उनले भने– कालिदाशका महान महाकाव्यका वर्णित श्लोकहरू र डेउडियाका गीतहरूले समान भाव दिन्छ । हाम्रो डेउडा संस्कृति वास्तवमै महान छ ।

संस्कृतिविद् पद्मराज जोशीले देउडा वा डेउडा शब्दको विवादमा अल्झिनुको अर्थ नरहेको बताए । उनले भने– शब्दावलीको उल्झनमा फस्नुको अर्थ छैन । किनकि सबै शब्दको भाव एउटै हो । संस्कृतिविद् जोशीले डेउडा गीतहरूको वर्गीकरण आवश्यक रहेको बताए ।

डेउडाको अध्ययन गरिरहेका दिलादत्त पन्तले प्रदेश सरकारले ऐन बनाउदा पालिकाहरुले डेउडाको संरक्षणमा काम गर्ने वातावरण बन्ने बताए । उनले सुदूरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशका विद्यालयमा समेत डेउडा कार्यक्रम नियमितरुपमा चलाउनु पर्ने बताए ।

उनले डेउडाको संसारभर कतै पनि दस्तावेजीकरण नभएकोले लोप भएर जाने अवस्था आएको बताउदै आफूहरुले त्यसको दस्तावेजीकरण गर्न युनिभर्सिटी दि क्रियटिभ आर्टस, युकेसित काम गरिरहेको बताए ।

समाज रूपान्तरणमा डेउडा लोकसाहित्य सम्बन्धी अनुसन्धानको सार प्रस्तुत गर्दै लोकसंस्कृति अध्येता पन्तले डेउडा लोकसाहित्यको अभिलेखीकरण र प्राज्ञिक दस्तावेजीकरणको अवस्था कमजोर रहेको चर्चा गरे । आफू देउडाको विस्तारको हुटहुटीले यसको अध्ययन, अनुसन्धानमा प्रयासरत रहेको उनले बताए ।

लोकसाहित्यको व्यापक अभिलेखीकरणको अभावमा पक्कै पनि लोकसाहित्य र संस्कृति लोप हुन्छ भन्ने बोध हुनु जरुरी छ उनले भने राष्ट्रिय जर्नलहरूमा लोकसाहित्यको उपस्थिति साच्चै नै लज्जास्पद छ । डेउडा लोक साहित्यका अध्येता पन्तले जोड दिदै भने डेउडा लोकसाहित्यको दस्तावेजीकरणका लागि अपार स्रोतहरू छन्, तर न सघन दस्तावेजीकरण भएको छ, न प्राज्ञिक विमर्श नै । उनले डेउडाको जगेर्नाका लागि सरकार, विश्वविद्यालय/प्राज्ञिक संस्था, नागरिक समाज, सञ्चार क्षेत्र तथा उद्योगी/व्यवसायीबाट सहकार्य र प्रयास जरुरी रहेको बताए ।

कार्यक्रममा ब्रिटेनस्थित युनिभरसिटी फर दि क्रिएटिभ आर्टसमा पिएचडी स्कलर डडेल्धुराको नरबहादुर साउँद (नरेन्द्र) ले अनलाइनमार्फत धारणा व्यक्त गर्दै आफ्नो कला, साहित्य र संस्कृतिको पहिचान नगरी राष्ट्र र व्यक्तिको परिचय अधुरो रहने बताए । उनले केही मुलभूत सवाल उठाए– डेउडामा हामी कहाँ छौ ? यसको आयामहरूको विस्तृत अध्ययनमा हामी कहाँ छौ ? डेउडाले शान्ति स्थापना र सम्वर्धनमा के कसरी योगदान पुराउँछ ? विश्व साहित्यमा डेउडाको उपस्थिति कहाँ छ ? उनले उत्तर पनि दिए– यी सबै सवालको उत्तर पाउन हामी सबैले गहन विवेचना जरुरी छ ।

कार्यक्रमको अध्यक्षता गरेका सुदूरपश्चिमाञ्चल साहित्य समाजका अध्यक्ष तीर्थराज पाण्डेयले डेउडा लोकसाहित्यको उन्नयनका लागि लोकसाहित्य महोत्सव आयोजनामा सहयोग गर्न प्रदेश सरकारसँग आग्रह गरे पनि सहयोग नपाएको चर्चा गरे । हामीले सरकारसँग आग्रह गर्यौ, तर सरकारले एकद्वार प्रणाली भन्दै प्रदेश प्रज्ञाप्रतिष्ठानलाई देखायो । हामी धेरै निराश भएका छौ उनले बताए ।

उनले प्रदेश वा स्थानीय सरकारहरू सबै विकासको रट मात्रै फलाक्ने गरेको चर्चा गरे । भने– सरकारहरू विकासको मात्रै कुरा गर्छन, तर संस्कृति र मौलिक सभ्यता बिर्सेर कंक्रिटको विकास कदापी फलदायी हुन सक्दैन । अध्यक्ष पाण्डेयले प्रदेश प्रज्ञा प्रतिष्ठान ऐनमा परिमार्जन अनिवार्य भइसकेको बताए ।

कार्यक्रममा पत्रकार गोविन्द खड्काले सुदूरपश्चिम र डेउडा पर्यायवाची भए पनि यसको दायरा र आयाम फराकिलो बन्न नसकेको बताए । उनले भने– यो डेउडा सुदूरपश्चिमको संस्कृति र पहिचानसँग जोडिएको छ । त्यसैले यसको बहुआयामिक महत्वबारे गहन बहस जरुरी छ ।

कार्यक्रममा धनगढीका पूर्व मेयर खेमराज पाण्डेय, साहित्यअनुरागी माओवादी नेता तिलक सिंह, एक हजार बढी डेउडा गीत लेखेका राजेन्द्र शाह विपी, कालिप्रसाद पडाल, डेउडा प्रतिष्ठान कैलालीका अध्यक्ष दलबहादुर बोगटी, उषा जोशी, दिलबहादुर धामी लगायतले लोकसाहित्यका विविध पक्षबारे चर्चा गरेका थिए । कार्यक्रममा प्रदेश सभा सदस्यहरु मेघराज खड्का र धर्मराज पाठकको समेत उपस्थिति थियो ।

कार्यक्रमको सञ्चालन सुदूरपश्चिमाञ्चल साहित्य समाजका महासचिव गणेश नेपालीले गरेका थिए ।