आदरभावको चाड ओल्के त्यार
धनगढी / मान्यजन, ठूलाबडा र जेष्ठ नागरिकलाई आदरभाव व्यक्त गरिने सुदूरपश्चिमको मौलिक तथा विशिष्ठ सांस्कृतिक चाड ओल्के त्यार बुधबार (भदौ १ गते) धुमधामसंग मनाइएको छ ।
साउने झरी सकिएसंगै गर्मी तथा वर्षाजन्य रोगब्याधी र दैवी प्रकोपबाट छुट्कारा पाइएको खुसीयाली स्वरुप सुदूरपश्चिम पहाडी मुलका समुदायमा हरेक वर्ष भदौ १ गते ओल्के त्यार वा ओल्के संक्रान्ती मनाइने गरेको छ ।
ओल्को वा ओलक का रुपमा पिँडालुको पाच, काक्रो, साग, मुला, बैगन, लगायतका तरकारीको मुठा कोसेलीका रुपमा मान्यजन वा जेष्ठ नागरिकको घरमा पुराउने गरिन्छ ।
ओल्के पर्वको सामाजिक, सांस्कृतिक र पौराणिक महत्व रहेको संस्कृतिविदहरुको कथन छ ।
चैतबैशाखदेखि साउन महिनाको अवधिमा आँधीबेहरी, हुरिबतास, रोगव्याधी फैलिने गर्दछ । भदौ लागेपछि यी सबै दैवी प्रकोप तथा रोगब्याधीबाट मुक्ति पाइएको खुसीयालीमा यो मनाइने गरेको पाइन्छ ।
ओल्के सुदूरपश्चिमको मौलिक सांस्कृतिक चाड हो । यो सुदूरपश्चिम सीमापारी भारतका कुमाउ र गढवालतिर पनि मनाइने गरेको छ ।
ओल्के त्यारमा पिङ हाल्ने र खेल्ने, देउडा खेल्ने, गरिन्छ । जंगलबाट बाँबियो काटेर पिङ बनाइन्छ । साउनको अन्तिम दिन बाँटिएको पिङ भदौको पहिलो दिन हाल्ने गरिन्छ ।
ओल्के त्यारको अघिल्लो अन्तिम दिन महिलाहरुले हातमा भँयरी, मिछिट्टी (हातमा रातो कलर दिने एक प्रजातीको फूल, बुटा) लगाउने गर्दछन् । भँयरी लगाउने महिलाले ओल्केको अघिल्लो दिन जंगलबाट विभिन्न प्रकारका जडिबुटीहरुका जरा ल्याएर भँयरीका डाठ तथा पातसँग मिसाई लेदो हुन्जेल ओखलमा कुट्छन् ।
त्यो लेदो हातमा लगाएर मालुका पातले बाँधेर सुत्ने र दोस्रो दिन बिहान खोल्ने र पखाल्ने गरिन्छ । यसरी लगाइएको मेहन्दी एक महिना बढीसम्म रहने गर्छ ।
ओल्के त्यारमा चौबाटोमा सल्लाको लिङ्गो गाड्ने चलन छ । सो लिङ्गो वरिपरी रूखका हांगाबिंगा झ्याङ तथा अन्य बोटबिरुवा काटेर थुप्रो लगाइन्छ । यसलाई बुढी हाल्ने भनिन्छ । सो लिंगो भदौ मसान्त वा असोज संक्रान्तीको राती पोल्ने चलन छ । यसलाई बुढी पोल्ने भनिन्छ ।
द्वापरकालमा भगवान श्रीकृष्णद्वारा बध गरिएकी राक्षसी पुतनालाई नै लिंगोको प्रतिकका रुपमा लिने गरिएको छ । बालक श्रीकृष्णलाई मार्ने उद्देश्यले कंशले पुतनालाई गोकुल पठाएको र पुतनाले स्तनमा विष लगाएर श्रीकृष्णलाई स्तनपान गराउने क्रममा कृष्णले स्तनपान गर्दै उसको बध गरेको पुराणमा बर्णित छ ।
पुतनाको बध गरेपछि उनका बालक साथीहरु ग्वाला वा गोठालाहरुले पुतनाको शव जलाएको स्मरणमा बुढी पोल्ने प्रचलन रहेको जानकारहरु बताउँछन् ।
संस्कृतिविद् डाक्टर टिएन जोशीका अनुसार ओल्के त्यारदेखि देवीदेउताहरुको आह्वानस्वरूप चैत–धमारीको आरम्भ हुन्छ ।
यो त्यारमा सुदूरपश्चिमको मौलिक परिकार ‘फाँणो भात’, “गतानी डुब्का’, ‘भक्के रोटो’ खाने गरिन्छ
