अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको शुभकामना

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रले महिलाहरुलाई सुम्पेको जिम्मेवारी बहन गर्न सक्ने सीप, शक्ति, क्षमता र कार्यकुशलताको अभावलाई कुशल व्यवस्थापनको माध्यमबाट सक्षम महिला नेतृत्व विकास गरी समाजमा स्थापित गर्न कैयौं कठिनाइहरु पर्खाल बनेर हामिलाई चुनौती दिईरहेका छन् ।

व्यवस्थाले महिलाहरुलाई अधिकारसम्पन्न गराए पनि सामाजिक अवस्थाको जन्जिरहरुबाट उम्कन बाधा पु¥याएको तितो यथार्थ सबैले महसुस गरेका छौं । महिला र पुरुषबीचको ठुलो विभेदको अवस्थाले अझै पनि कोल्टे फेर्न सकेको छैन । सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक, प्रशासनिक, राजनैतिक, न्यायिक लगायतका सबै क्षेत्रमा महिलाहरुको पहुच न्युन रहेको छ । हाम्रो समाजमा रहेको रितिरिवाज, प्रथा र परम्पराहरु– वाल विवाह, बहु विवाह, दाईजो प्रथा, कम्लरी प्रथा, छाउगोठ, छोराको महत्व, जातीय भेदभाव जस्ता परम्परागत धार्मिक, सामाजिक मान्यताहरुका कारणले महिलाहरुको स्तर विकास हुन सकिराखेको छैन ।

आम महिलाहरुलाई परम्परा र प्रथाले बन्दी बनाईरहेको छ । छोरा पाउने आशामा धेरै सन्तान जन्माउ“दा ग्रामीण क्षेत्रमा कैयौं महिलाहरु पाठेघर खस्ने र क्यान्सरको पीडाले पिल्सिरहेका छन् । उनिहरुले उपचार पाउनको साटो उल्टो पारिवारिक र सामाजिक तिरस्कार खेप्नु परेको छ । छोरा नजन्मिदा बहुविवाह, पारिवारिक बहिस्कार र घरेलु हिंसाको पीडामा जलिरहेका छन् । बोझिलो घरेलु तथा पारिवारिक जिम्मेवारीले व्यक्तिगत इच्छा आकांक्षा र स्वतन्त्रताको दैलो उघार्न समेत सकिराखेका छैनन् ।
आठ घण्टा श्रम र आठ घण्टा आराम भन्ने अन्तर्राष्ट्रिय मान्यतासंग नेपाली महिलाहरुको जीवन पद्धतिले मेल खाएको देखिदैन । गर्भवती अवस्थामा पनि समयमा आराम, पोसिलो आहार नपाउनु र धेरै सन्तान उत्पादन गर्नुपर्ने सामाजिक बाध्यता अनि औषधी उपचारको अभावले जीर्ण भएको कमजोर शारीरिक, मानसिक अवस्थाको बारेमा यहा बर्णन गर्न निकै पीडाबोध भएको छ ।

पहिले पहिले हाम्रा बाउबाजेहरु भन्ने गर्नुहुन्थ्यो– राक्षस अदृश्य हुन्छन् । एकान्त खोलाहरुमा मात्रै राक्षसहरुको बास हुन्छ भनेर त्रेतायुगमा पनि एउटा मात्रै दानव थियो, जसले सितालाई हरण गरेर बन्दी बनाएको थिया । तर, त्रेतायुगदेखि आजसम्मको इतिहासलाई फर्केर हेर्दा यहा हजारौं रावणहरुको जन्म भइसकेको छ ।

सामाजिक ऐक्यबद्धता, सौहार्दता, पारिवारिक विश्वास स्खलित भईराखेको छ । समाज, टोल र घरघरमा रावणहरुको जन्म भएको अनुभूति आम महिलाहरुले गर्न थालेका छन् । डर, त्रास, भय, नकारात्मक सोच चिन्तन र असुरक्षाको महसुस हुन थालेको छ ।

जन्म दिने बुवा, आफ्नै दाजुभाई, छरछिमेकी र आफन्तहरुप्रतिको विश्वास कमजोर हुदै गईराखेको छ । समग्र राष्ट्रमा होस कि समाजमा जब असुरक्षा, अशान्ति, आर्थिक संकट र राजनीतिक उथलपुथल सामाजिक, धार्मिक विकृति र ग्रामीण क्षेत्रमा विकाशको गती, मन्दताको प्रत्यक्ष प्रभाव महिलाहरुमा परेको हुन्छ । विद्यालय टाढा हु“दा छोरीहरु विद्यालय जान डराउनुपर्ने, सुविधासम्पन्न स्वास्थ्य संस्था नहु“दा कैयौं सुत्केरी महिलाहरुले ज्यान गुमाउनु परेको छ ।

गाउमा खानेपानी नहु“दा घण्टौं हिडेर पानी बोक्नुपर्ने स्थिति उस्तै छ । नेपालको संविधान बने यता महिला सशक्तिकरणका लागि धेरै धनराशी खर्च भएको छ । चाहे त्यो सरकारको तर्फबाट होस् या गैरसरकारी क्षेत्रको तर्फबाट होस्, तर त्यसको परिणाम भने नेपालको संविधान २०७२ को मर्म र भावना बमोजिम आउन सकेको छैन ।

मलाई लाग्छ, यसको एउटा कारण भनेको शहर, सदरमुकाम केन्द्रीत कार्यक्रम हुनु हो । नेपालको झण्डै ८० प्रतिशत महिलाहरु ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्नुहुन्छ । ती महिला सशक्तिकरणका लागि बनेका कार्यक्रमहरु ग्रामीण क्षेत्र अथवा लक्षित महिला समुदायसंग पुग्न नपाउदै बाटोमै तुहिन्छन् । अचम्मको कुरा त के छ भने राजनीतिक पार्टीहरुले पनि महिला सशक्तिकरणका कार्यक्रमहरु शहर, सदरमुकाम केन्द्रीत गरेको देखिन्छ ।

सरकारी र गैरसरकारी संस्थाहरुले कार्यक्रमको उद्देश्यमा ग्रामीण विकास भनेर राखे पनि गाडी पुग्ने सुगम ठाउहरुमा पुगेर पाँच दिनको कार्यक्रम दुई दिनमा सकेर औपचारिकता पुरा गर्ने गरेको छ । त्यस्तै निजि क्षेत्रहरुले पनि हुने खाने, मध्यम र उपल्लो शक्ति र पहुच भएको बर्गलाई प्रोत्साहन गरेको देखिन्छ ।

त्यसैले नेपालको सन्दर्भमा अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवशलाई विजयी उत्सवका रुपमा मात्रै मनाउने कि महिला मानव अधिकारको संघर्षको निरन्तरताको रुपमा मनाउने भन्ने कुराको समिक्षा गर्न जरुरी देखिएको छ । संविधानतः शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्त अनुसार तीन तहका सरकारहरु सञ्चालित छन् । व्यवस्थापिकामा महिलाहरुको उपस्थिति भए पनि कार्यपालिका अथवा कार्यकारी पदहरुमा भने स्थानीयदेखि केन्द्रसम्म सून्य, सून्य नै भन्नुपर्छ ।

सात वटा प्रदेश सरकारमा एउटा पनि मुख्यमन्त्री र सभामुखको जिम्मेवारी महिलाले पाउनु भएन । ७५३ वटा स्थानीय सरकारमा जम्मा १८ जना महिला मात्रै कार्यकारी पदमा हुनुहुन्छ । त्यस्तै, कुनै पनि राजनीतिक पार्टीको जिल्लादेखि केन्द्रसम्म निर्णायक ओहोदामा महिलाहरुको प्रतिनिधित्व समेत छैन । आज नेपालमा महिलाहरुको क्षमतालाई सम्मान गर्ने पुरुषवादी दृष्टिकोणमा खासै सुधार आएको छैन । कानुनी बाध्यताको भुमरीमा फसेर मात्रै बोल्न सकेका छैनन् ।

पुरषबादी मनोविज्ञानमा कति बदलाव आएको छ भन्ने कुरा अपवाद बाहेक कैयौं गाउ“पालिका, नगरपालिकामा निर्वाचित पुरुष र महिलाहरुको सहकार्य, सहअस्तित्व र समन्वयलाई हामीले नजिकबाट अवलोकन गरिराखेका छौं । पुरुषत्व त्यतिबेला अभिव्यक्त हुन्छ, जब अवसरहरु आउछन् ।

थुप्रै प्रकारका रुढीबादी,अन्धविश्वास, प्रथा र परम्पराहरुसंग जुध्दै नेपालभित्र भएका कैयौं आन्दोलनहरुमा देखाएको त्याग र बलिदानको उपलब्धीस्वरुप राजतन्त्रात्मक व्यवस्थाभन्दा गणतन्त्रात्मक व्यवस्थामा महिला सशक्तिकरणले फड्को मारेको छ । कतिपय उपलब्धीहरु प्राप्त भएका छन् ।

सबैभन्दा ठुलो उपलब्धी त सदियौंदेखि मनभित्र कुण्ठित र दमित भएका पीडाहरु बुलन्द गर्न सक्ने साहस र शक्ति प्रदान भएको छ । महिला अस्तित्वको सिर्जना र रक्षा गर्न फेरि पनि आम महिला दिदिबहिनिहरुले कडा मिहिनेत, परिश्रम, दुःखकष्टबाट बञ्चित भएर कुनै न कुनै पुरुषको आशिर्वाद, माया र दयाको भूलभूलैयामा रमाउने हो भने अहिलेसम्म प्राप्त गरेका उपलब्धीहरु गुमाउने छौं ।

एसिडको पीडा, बलात्कारको चित्कार घरेलु तथा मानसिक हिंसा, लगायतका तमाम उत्पीडनहरुले हामीलाई आक्रमण गर्ने छ । त्यसकारण महिलाको सुरक्षा र रोजगार, समृद्ध नेपालको आधार भन्ने राष्ट्रिय नाराका साथ मनाइने १११ औं अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवशको महत्वपूर्ण अवसरमा सामाजिक प्रेम महिला जनजागरण ल्याओस र पितृसत्तात्मक सोचद्वारा निर्देशित व्यवहार आचरणमा परिवर्तनको माग गर्दै नेपालभित्र र बाहिर बस्नु हुने सम्पूर्ण दिदीबहिनी, दाजुभाईहरुमा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको धेरै धेरै शुभकामना ।

( जोशी, सुदूरपश्चिम प्रदेश सभाका उपसभामुख हुनुहुन्छ )