सम्पादकीय : डल्फिन महोत्सवको उपलब्धी

कैलालीको टीकापुर नगरपालिकाको ढुंगानाटोलमा अहिले धुमधामसंग डल्फिन महोत्सव भइरहेको छ । कैलालीको थापापुरका संरक्षणकर्मी भोजराज श्रेष्ठले दुई दशकदेखि स्थानीयलाई जागरुक बनाएर कैलालीको मोहना, पथरैया तथा का“डा नदीमा वर्षायाममा ठूलो संख्यामा देखापर्ने डल्फिनबारे प्रचारप्रसार अभियान चलाउनुका साथै संरक्षणका लागि निरन्तर प्रयास गर्दै आए । यसअघिसम्म कैलालीका यी नदीमा डल्फिन पाइन्छन् र सहज रुपमा अवलोकन गर्न सकिन्छ भनेर कसैले पत्याएका थिएनन् । स्थानीयको लगातारको प्रयास र अभियानको परिणामस्वरुप अहिले डल्फिन कैलालीको पहिचान झैं बनिसकेको अवस्था छ र सुदूरपश्चिम प्रदेशको पर्यटन विकासको गतिलो आधार बन्ने बलियो सम्भावना पनि देखिएको छ । कैलालीका मोहना, का“डा, पथरैया लगायतका नदीमा वर्षायाममा कति संख्यामा डल्फिन देखापर्छन् भन्ने ठूलो सवाल होइन, प्रमुख सवाल भनेको वर्षायामभरी देखापर्ने डल्फिनहरूलाई कसरी बाह्रै महिना यी नदीमा बसोबासको व्यवस्था गर्ने भन्ने हो । स्थानीयको लगातारको प्रयास र पहलपछि अहिले डल्फिन महोत्वससम्म आइपुग्दा नेपाल सरकारले समेत यसको स्वामित्व लिने अवस्था सिर्जना भएको छ । निरन्तरको प्रयासपछि अहिले कैलालीका डल्फिनबारे देशबाहिर पनि जानकारी प्रवाह भएको अवस्था छ, यद्यपि अहिले पनि कैलालीका डल्फिनको प्रचारप्रसारका साथै यसलाई पर्यटन विकासको भरपर्दो आधार र गन्तव्य बनाउन निकै काम बा“की नै रहेका छन् ।
कैलालीको टीकापुरलाई केन्द्र बनाएर डल्फिन क्षेत्रदेखि घोडाघोडी, कर्णाली चिसापानीदेखि बर्दिया राष्ट्रिय निकुन्ज समेतलाई समेटेर टीकापुर सर्किट बनाउन सकियो भने भरपर्दो पर्यटकीय गन्तव्य बन्ने कुरामा दुईमत हुनसक्दैन । निजी क्षेत्रबाट गरिएका केही अध्ययन, श्रव्यदृश्य निर्माण तथा प्रकाशित, प्रसारित आलेखहरूले पनि टीकापुर सर्किटको सम्भावना व्यक्त गरेको देखिन्छ । यसका लागि अब संघीय, प्रदेश र स्थानीय सरकारहरुबीचको समन्वय र सहकार्यमा तथा निजी क्षेत्र र पर्यटन विकासका क्षेत्रमा क्रियाशील व्यक्ति र संघसंस्थालाई समेटेर एकिकृत रुपमा योजना बनाउनेतर्फ पहल गरिनु पर्दछ । कैलालीका नदीहरूमा वर्षायामभरी सहज रुपमा डल्फिन अवलोकन गर्न सकिने स्थितिलाई पर्यटन भित्राउने बलियो अवसरका रुपमा उपयोग गर्नेतर्फ पनि ध्यान दिनु पर्दछ ।
डल्फिन महोत्सव भइरहदा निश्चित रुपमा दुई दशकअघि जनताको स्तरबाट भएका प्रयास र पहलको स्मरण गरिएन भने महोत्सव फगत औपचारिकतामा सिमित हुने छ भन्ने बोध गर्नु आवश्यक छ । यसका साथै कैलालीका नदीहरूलाई डल्फिनको स्थायी बसोबासका रुपमा विकास गर्नेतर्फ ठोस योजना तर्जुमा गरी कार्यान्वयन गरिनु पर्दछ । स्थानीय तहमा भइरहेका संरक्षणका प्रयासलाई आधार बनाएर संरक्षणका दीर्घकालीन योजना बनाउने, डल्फिन अवलोकनका लागि बढीभन्दा बढी पर्यटकलाई आकर्षित गर्र्ने, डल्फिन क्षेत्रमा होटल, सूचना प्रविधि, औषधोपचार, यातायात लगायतको सुविधाको व्यवस्था गर्नेतर्फ पहल गरिनु पर्दछ । र, डल्फिन क्षेत्रलाई संरक्षित क्षेत्रका रुपमा राखेर संघीय वा प्रदेश सरकारले तदनुरुपको व्यवस्था गर्नु उचित हुने छ । डल्फिन महोत्सव अन्य मेलामहोत्सवको एउटा हिस्सा होइन भन्नका लागि महोत्सवका क्रममा डल्फिन संरक्षणका लागि जनस्तरबाट भइरहेका प्रयासबारे गहन छलफल गर्दै राज्यका तर्फबाटै दीर्घकालीन योजना बनाउने अवसरका रुपमा उपयोग गरियो भने यो महोत्सवको सार्थकता मात्रै हुनेछैन, कैलाली साच्चै नै डल्फिन क्षेत्रका रुपमा स्थापित हुने छ ।