प्रत्येक महत्वपूर्ण निर्णयको आधार जनमत

“आगामी आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ को बजेट, नीति र कार्यक्रम तर्जुमाको चरणमा छौं । कस्ता योजनालाई प्राथमिकता दिँदा उपयुक्त होला ?” बाजुराको बडीमालिका नगरपालिका, नगरप्रमुखको सचिवालयले २०७६ साल बैशाख १६ गते सामाजिक सञ्जालमा नगरबासीको अभिमतका लागि आह्वान ग¥यो । बडीमालिका नगरबासीले आफ्नो मत दिए । जनमतमार्फत ५४ प्रतिशत नगरबासीले भने– पूर्वाधार विकास र ४६ प्रतिशतले मत दिए– आर्थिक विकास ।
बाजुराको बडीमालिका नगरपालिकाले आफ्नो कुनै पनि निर्णय वा कार्यक्रममा जनताका तर्फबाट गुनासो वा टिकाटिप्पणी आउन थालेपछि अथवा कुनै पनि महत्वपूर्ण निर्णय गर्नुअघि नगरबासीको अभिभत लिने अभ्यास गरिरहेको छ । नगर प्रमुख पदम बडुवालको यो प्रयासलाई सघाईरहेको छ नगर प्रमुखको सचिवालयको फेसबुक पेजले ।
बाजुराको सदरमुकाम समेत रहेको बडीमालिका नगरपालिकामा फोहोरमैला व्यवस्थापनको काम शुरु भएपछि नगरबासीका तर्फबाट थुप्रै टीकाटिप्पणी आए । नगर प्रमुखको सचिवालयले मे ७, २०१९ मा फेसबुक पेजमा अभिमतका लागि आह्वान ग¥यो । “मार्तडी बजारको फोहोरमैला व्यवस्थापनका लागि बनाइएको धुँवाकाँधका विषयमा धेरै टिकाटिप्पणी आएका छन । यस विषयको कसरी समाधान गर्न सकिएला । (नोटः यदि नयाँ ठाउँ खोज्ने हो भने कहाँ उपयुक्त होला । जहाँ तिर जान सकोस्) । प्रतिउत्तरमा ६७ प्रतिशत उत्तरदाताले भने– सोही ठाउँमा नै व्यवस्थित गर्ने र ३३ प्रतिशतले भने– नयाँ ठाउँ खोज्ने । अभिमतपछि नगर प्रमुख बडुवालले प्रतिक्रिया दिए– आलोचना मात्रै भन्दा पनि समालोचना गरौं, जसले सुधार गर्न सकियोस् ।
मानव विकास सूचकांकका दृष्टिकोणबाट नेपालकै सबैभन्दा कमजोर मानिएको बाजुरा जिल्लाको सदरमुकाम समेत रहेको बडिमालिका नगरपालिकाका प्रमुख वडुवालसंग गत जेठमा उनकै कार्यकक्षमा लामो कुराकानी गरियो । कुराकानीका क्रममा उनले सुन्दर र समृद्ध बडीमालिका नगरपालिका निर्माणका लागि आफ्ना कल्पना तथा योजनाको सविस्तार बर्णन गरे । “हामीले बडीमालिका नगरपालिकाको समृद्धिका पाँच पाइलाका रुपमा १. ई–बडीमालिका, २. उज्यालो बडीमालिका, ३. गन्तव्य बडीमालिका (तीर्थस्थल), ४. सफासुन्दर बडीमालिका, र ५. जनताको शासनः जनमैत्री प्रशासन अघि सारेका छौं” कुराकानीका क्रममा उनले प्राथमिकताका पाँच “स” प्रस्तुत गरे र भने हाम्रा मुख्य पाँच प्राथमिकता सडक, स्वरोजगारी, शिक्षा, स्वास्थ्य र सूचना प्रविधि हुन् ।
नगर प्रमुख वडुवालको औपचारिक शिक्षा तीन कक्षा मात्रै हो । तर, उनी अहिले कम्प्युटर चलाउन पोख्त छन् । उनले सूचना तथा तथ्यांकको छिटोछरितो ढंगले प्राप्त गर्ने व्यवस्था मिलाइएका छन । जसले गर्दा उनलाई नगरपालिकाभित्र एक वर्षमा कति गाईभैसीं ब्याए भन्ने मात्रै होइन, कति दुध दिन्छन्, कति बाली भएका छन् भन्नेदेखि हरेक आवश्यक सुचना र तथ्यांक कण्ठस्त हुन्छन् ।
कुराकानीका क्रममा मैले (मनमोहन स्वार) नगर प्रमुख वडुवाललाई पहिलो प्रश्न गरे– नगर प्रमुख ज्यू सामान्य किसान परिवारमा जन्मिएर बडीमालिकाको नगर प्रमुखसम्मको यात्रालाई कसरी स्मरण गर्नुहुन्छ ? नगर प्रमुख बडुवालले सहज ढंगले सुनाए–
हेर्नोस् म २०४६ सालअघि पञ्चायतलाई पनि एक भोट दिएको मान्छे हु । मेरो उमेर कम भए पनि मैले भोट हाल्न पाए । ०४६ सालमा जनआन्दोलन भयो, अनि मेरो राजनीतिक यात्रा शुरुभयो । २०५० सालमा नेपाली काँग्रेसको क्रियाशिल सदस्य बने । त्यतिखेरै म विद्यालयको अध्यक्ष भए । झण्डै २४ वर्ष विद्यालयको अध्यक्ष रहे । त्यही बीचमा २०५४ सालमा तत्कालीन बुढिगंगा गाविस अध्यक्षका लागि निर्वाचन लडे, तर हारे । २०५९ सालमा माओवादी द्वन्द्वको चपेटामा परेर विस्थापित भएर एक वर्ष भैरहवा बसे । त्यहाबाट फर्केपछि १४ वर्षसम्म बाजुराको मार्तडीमा बसे । म पार्टीको जिल्ला कमिटि सदस्य बने । २०७२ सालमा नगर सभापति भए । र स्थानीय निर्वाचनमा पार्टीबाट टिक पाए र नगर प्रमुखमा विजयी भए । मैले लामो समय शिक्षा क्षेत्रमा काम गरे । म अहिले पनि सामुदायिक विद्यालय कसरी राम्रो बनाउने भन्ने अभियानमा छु । मेरा छोराछोरी सामुदायिक विद्यालयमै पढ्छन् ।
मैले कुराकानी अघि बढाए । सोधे– चुनाव जित्नुमा मुख्य आधार के रह्यो भन्ने ठान्नुहुन्छ ? उनले भने–
मुख्य आधार त पार्टीको भोट नै हो । मप्रतिको जनताको सद्भाव अर्को आधार हो । यो क्षेत्रमा हामीले २०४८ सालदेखिचुनाव सकेका थिएनौ । यो तत्कालिन नेकपा एमालेको बढी प्रभाव भएको क्षेत्र हो । २०६४ र २०७०का चुनावमा पनि साविकका तीनवटै गाविसमा हाम्रो कम मत आएको थियो । अहिलेसबै कुराको तालमेल मिलेको छ । अर्कोकुरा मेरो आचरण र स्वभाव पनि आधार बनेको होला । हेर्नोस्, मैले सधैं इमान्दार ढंगले काम गरेको छु । विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष हुदाको पनि जनताले मुल्यांकन गर्नु भएको होला ।मैले उनको नगर प्रमुख भइसकेपछिको अनुभव जान्न चाहे । सोधे– नगर प्रमुख ज्यू, दुर्गम जिल्लाको समस्याग्रस्त नगरपालिकाको दुई वर्षदेखि प्रमुख भएर काम गर्दाको अनुभव चाही कस्तो रह्यो नि ? उनले फरर तथ्यांकसहित दुई वर्षमा भएगरेका काम प्रस्तुत गरे–

मैले २०/२५ वर्षसम्म सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्दैगर्दा मलाई यहाको टोलबस्तीका मुलभुत समस्याको अनुभव छ । खानेपानी, दुर्गमता, शैक्षिक अवस्था, आयआर्जन लगायतका समस्याबारे अनुभव छ । म नगर प्रमुख भएपछि यी सबै समस्याको कसरी समाधान गर्ने भन्ने चिन्तनमनन गर्न थाले । मैले निर्वाचन लडदै गर्दा आफ्नो कल्पना र योजना तथा पार्टीको घोषणापत्रलाई बोके । मेरो पार्टी र हामी उम्मेदवारले जनतालाई आश्वस्त पार्ने प्रयास ग¥यौं । आफना योजना सुनायौं । चुनाव जित्यौं । हाम्रो नगरपालिकाका सबै वडामा वडा कार्यालय थिएनन् । घर भाडामा लिएर सबै वडा कार्यालय स्थापना गरियो । सबै वडामा इन्टरनेट सेवा पुर्याएका छौं । प्रत्येक वडामा शहरी स्वास्थ्य केन्द्र स्थापना गरेका छौं । ४७ वटा विद्यालयमा नगर शिक्षकको दरबन्दी सिर्जना गरेर सबै विद्यालयमा विषयगत शिक्षकको व्यवस्था गर्यौ । हामीले सबै वडामा सडक सञ्जाल विस्तारको लक्ष्य बनाएर काम गरिरहेका छौं । एउटा वडा बाहेक सबै वडामा यसै वर्षभित्र सडक सञ्जाल विस्तार हुने छ ।
बाजुरा अहिले भोकमरी, अशिक्षा, रोग लगायतको समस्याबाट पीडित छ । मानव विकास सूचकांकमा यो ७७ औं जिल्ला हो । त्यसैले हामीले सबै क्षेत्रको अध्ययन गरेर अगाडि बढेका छौं । हामीले बालबालिका, महिला, शैक्षिक अवस्था आदिका आधारमा दुई वर्षको पाश्र्वचित्र बनाएर हामी कहाँ छौं ? शिक्षण सिकाईको अवस्था कहाँ छ ? आदि कुरालाई मनन गरी नगरको पञ्चवर्षिय योजनाको खाकालाई अन्तिम रुप दिएका छौं । पञ्चवर्षिय योजनाको खाका अनुसार नै बजेट बाँडफाँट गरेका छौंं । उदाहरणका लागि नगरपालिकामा ५८ सय हेक्टर खेतीयोग्य जमिनमध्ये ५६ सय हेक्टरमा जग्गामा खेती भइरहेको अवस्था छ । त्यसध्ये ११ सय हेक्टर सिंचित क्षेत्र हो । ११ सय हेक्टरमध्ये आठ सय हेक्टरमा १२ रैं महिना सिचाई सुविधा पुगेको छ भने तीन सय हेक्टर जग्गामा वर्षामा मुल आएपछिमात्र सिंचाई हुने अवस्था छ । भनेपछि अहिले पनि ४६ सय हेक्टर जग्गासुख्खा छ । हामीले मोनागाड, कोदागाडा र खदीगाडबाट सिँचाइ नहर बनायौं भने पाँच/सात वर्षभित्र नगरपालिकाको ३० देखि ३२ सय हेक्टर जग्गामा सिंचाई सुविधा पुग्ने छ ।
अहिले बडीमालिका नगरपालिकाको शिक्षण सिकाई उपलब्धी ४२ प्रतिशत छ । हामी पाँच वर्षभित्र ५५ देखि ६० प्रतिशत पुर्याउने लक्ष्यका साथ अगाडि बढेका छौं । नगरपालिकामा रहेका २५ वटा विद्यालयको भौतिक संरचना कमजोर छ । त्यहाँ शैक्षिक सामग्री छैनन् । कम्प्यूटरको व्यवस्था छैन । हामीले सबै विद्यालयमादुई वर्षभित्र इन्टरनेट, शैक्षिक सामग्री, कम्प्यूटरको व्यवस्था गरिसक्छौं ।
त्यस्तै, नगरका नौ वटै वडामा वर्थिङ सेन्टर बनाउने काम अघि बढेको छ । हामीले बर्थिङ सेन्टर स्थापनालाई अभियानका रूपमा अघि बढाएको छौं । गत वर्ष बडीमालिका नगरपालिकामा पाँच सय छ जना गर्भवति थिइन् । तीमध्ये ९८ जनाले सुरक्षित गर्भपतन गरे । गर्भपतन गर्नेमध्ये सात जना २० वर्षमुनिका थिइन् । गत वर्ष नगररपालिकाभित्र चार सय आठ बच्चा जन्मिएकोमा एक जनाको मृत्यु भयो । यी सबैको जन्मदर्ता भयो भएन वडाले निगरानी राखेको छ । हामीले तीन वर्षमा ती विद्यार्थी विद्यालय जान्छन वा जादैनन भनेर थाहा पाउन सफ्टवेयरमा निगरानी गरिरहेका छौं । यो नगरपालिकामा योजना, लेखा, पञ्जिकरण लगायत शाखालाई सफ्टवेयरमा जोडदै छौं ।

नगरपालिकाका सबै विद्यालयमा विषयगत शिक्षकको व्यवस्था गरिएको छ । हामीले शिक्षकहरूलाई भनेका छौं– ‘एक कक्षामा गुणस्तरिय शिक्षा नहुनुको कारण के हो ?’,
‘एक कक्षा के लाई मान्ने । एक वर्षमा विद्यालय गएकोलाई मान्ने वा त्यहाँ भएका गणित, अंग्रेजी, नेपाली लगायत विषयगत कुराहरू पर्छन । बच्चाले बाह्रखरी पढ्न जानेको छ की छैन ? एकदेखि सयसम्म जानेको छ कि छैन । अक्षर जोड्न जानेको छ कि छैन् । त्यसो भएन भने एक कक्षा मानिदैन भनेर भनेका छौं । हामीले १० वर्षभित्र नगरपालिकाका सबै बालबालिका ६० प्रतिशत भन्दा बढी अंक ल्याएर पास भएको हुनेछन भन्ने परिकल्पना गरेर अगाडि बढेको छ ।
नगर प्रमुख ज्यू, यतिका कुरा गर्नुभयो । यो दुई वर्षको अवधिमा तपाईंहरूले भोग्नु परेका चुनौति चाही के के रहे त ?  मेरो प्रश्नमा नगरप्रमुख बडुवालले भने–
सबैभन्दा मुख्य चुनौति भनेको मार्तडीमा योजना नभएको नगर हो । २०३४ सालमा मार्तडी जिल्लाको सदरमुकाम र २०७१ सालमा नगरपालिका बन्यो । अहिलेसम्म व्यवस्थित योजना बनेन । नगरपालिकामा रहेको सबै सरकारी कार्यालयमा गाडि पुग्ने र अस्पतालमा एम्बुलेन्स पुग्न नसकेको अवस्था छ । नगरपालिकाको पहिलो नगर सभाले मार्तडी सडक जोड्ने भनेर बजेट विनियोजन गर्यो । हामीले छ मिटर सडक बनायौं । अब एम्बुलेन्स सहज ढंगले अस्पताल पुग्छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालय, नगरपालिकाको कार्यालय, जिल्ला समन्वय समिति, अदालत आदि कार्यालयमा गाडी पुग्छन । अबको दुई वर्षभित्र हरेक गल्लीमा गाडि गुड्ने छन ।

कुराकानीको क्रम अघि बढिरहदा मैले सोधे– नगर प्रमुख ज्यू तपाई कस्तो नगरको कल्पना गरिरहनु भएको छ ? उनी अतितमा फर्किए–

मसंग कुनै शैक्षिक सर्टिफिकेट छैन । २०३८ सालमा ३ कक्षा पढेर छोडेको हु । मैले धार्मिक ग्रन्थहरू पढे । शैक्षिक क्षेत्रमा काम गर्दै गर्दा शिक्षा क्षेत्रलाई यस्तो ढंगले लग्नुपर्छ भनेर २०६७ सालमा क्याम्पसको अध्यक्षबाट बाहिरिएपछि कम्प्यूटर किनेर सिके । मेरो सोच के हो भने पढेलेखेका मान्छेले डायरीमा धेरै कुरा लेख्न सक्छन्, तर कम पढेलखेका मान्छेलाई कम्प्यूटरले निकै सघाउछ । मैले अहिले मेल, इन्टरनेट चलाउछु । युनिकोडमा टाइप गर्छु । सञ्चार प्रविधिमा रमाउछु । हेर्नोस्, अंग्रेजहरूसंग बस्ने मान्छेलाई अंग्रेजी बोल्न गाह्रो हुदैन अथवा अंग्रेजहरू नेपालीसंग बस्दा नेपाली बोल्न गाह्रो हुदैन । पहिलेका ऋषीमुनीहरूले अध्ययन गर्दा बाह्रखरी पढ्दा क.. ट.. को टोन बुझेर पढ्थे । तीनै ऋषिमुनिकै शिक्षाले गर्दा आज संसार यो अवस्थामा आइपुगेको छ नि । त्यसैले कुरा शैक्षिक सर्टिफिकेट होइन, स्पष्ट गन्तव्य, क्रियाशीलता र सक्रियताको हो ।
०६३ सालमा मैले क्याम्पस खोल्दा एउटा प्रश्न आएको थियो– बाजुरामा पाँच सय रुपैया तिरेर क्याम्पस पढ्ने ? मैले त्यतिवेला भनेको थिए– मेरो बाजेले क्याम्पस खोलेको भए मेरो बुबा पढेको हुनुहुन्थ्यो होला । मेरो बुवाले खोलेको भए म पढेको हुने थिए । अब मैले पनि क्याम्पस खोलिन भने मेरा पछिका सन्तानको जीवन त अन्धकार हुन्छ, त्यसैले म क्याम्पस खोल्छु । म स्वअध्ययन गरेको मान्छे बाजुरा क्याम्पसको संस्थापक अध्यक्ष हु । मलाई गर्व लाग्छ अहिले योे क्याम्पसमा एमएको पढाई भइरहेको छ । हरेक बिहान दुई सय जना विद्यार्थीको लर्को जादा म सोच्छु– यदि मैले २०६३ सालमा त्यो संकल्प नगरेको भए यिनले पढ्न पाउँथे ? गरिबका छोराछोरीले महंगो खर्च गरेर काठमाडौं गएर पढन सक्छन ? त्यसैले हामीले पहाडका दुरदराजमा पनि राम्रो शिक्षा पुर्याउनुपर्छ । पहाड त्यसै दुर्गम भएको होइन ।

“बडीमालिकाको विकास आधार चाही के के हुन् त ? मेरो अर्को जिज्ञासामा उनले उत्साहका साथ बर्णन गरे–

सबैभन्दा ठुलो आधार भनेको बडीमालिका तीर्थस्थल हो । कैलालीको खक्रौलाबाट शुरु भएको सेती लोकमार्गलाई साँफे पुर्याइयो भने बैद्यनाथ, बडिमालिकाको विकास हुन्छ । अहिले यहाँका धेरै मानिस पुर्णागिरी जाने गरेका छन् । बडिमालिकामा २२ पाटन छन् । हिउँदमा हिउँ पर्छ । वर्षायाममा थुप्रै प्रकारका फूल फुल्छन । बडीमालिका जे बर मागे पनि पुरा हुन्छ भन्ने विश्वास छ । भारतको कुमाउ गडवालदेखिका मानिसहरू यहाँ आउँछन् । हामीले बडीमालिकासम्म केवुलकार चलाउनेतर्फ काम गरिरहेका छौं ।
समृद्धिको दोस्रो आधार भनेको हामीसंग भएको ६० प्रतिशत वन हो । हामीसंग लेक सल्लो, लोट सल्लो छ । प्रशस्त जडिबुटी छ । त्यस्तै दाँते ओखर, आलुखेतीको विकासको पक्ष छ । अर्को कुरा स्वास्थ्य र शिक्षाको ग्यारेण्टी गर्न सक्यो भने यहाँ तराइका मान्छे पनि पढ्न आउन सक्छन् । ६० प्रतिशत वनभएकाले पशुपालनको निर्कै सम्भावना छ । अहिले बडीमालिका नगरपालिकामा १० हजार गाईगोरु छन । ४४ सय ५९ वटा भैसी छन । १० हजार बाख्रा छन । हामीले राम्रो व्यवस्थापन गर्न सक्यौ भने तीन वर्षभित्र बाजुराबाट एक वर्षमा पाँच सय रांगा बाहिर पठाउन सक्छौं । सबै मौसममा फल्ने तरकारी तथा फलफूल दिन सक्छौं । हामी आशावादी छौं– पाँच वर्षमा बडीमालिका नगरपालिकालाई माग्ने होइने अरुलाई दिने नगरपालिका बनाउने प्रयत्नमा छौं ।
“सबै स्थानीय तहमा कर्मचारी अभावको सवाल छ । बडीमालिका नगरपालिकाको अवस्था चाही कस्तो छ नि ? नगर प्रमुख बडुवालले सविस्तार भने–

बाजुरा जिल्लामा ६९ वटा वडा र नौ वटा स्थानीय तहमा कर्मचारीको अभाव छ । तर, हामी आत्तिएका छैनौ । नेपाल सरकारले कर्मचारीको व्यवस्थापन गर्नुपथ्र्यौ, किनकि, ऊ हाम्रो अभिभावक हो । पहिलो प्राथमिकता दुर्गमलाई दिनुपर्ने थियो । जहिले पनि हेप्नु हुदैनथ्यो । अब सुदूरपश्चिम प्रदेश लोकसेवाले विज्ञापन गर्ला । अनि हामी कर्मचारीमा आत्मनिर्भर हुन सक्छौं । यो सरकारले जति गर्नुपथ्र्यो, गर्न सकेको छैन । चुनाव अगाडि वित्त आयोग बनाउनुपथ्र्यो । लोकसेवाको तयारी गर्नुपथ्र्यो र नगरपालिकाको संरचना तयार गर्नुपर्ने थियो । यो सरकारको कमजोरी हो ।
“नगर प्रमुख ज्यू तपाईंले आफ्नो कार्यकाल पुरा गरिरहदा कस्तो नगरपालिका बन्ला भन्ने कल्पना गर्नु भएको छ ?” कुराकानीको बिट मार्ने क्रममा मेरो प्रश्नमा नगर प्रमुख बडुवालले आफ्नो कल्पनाको बडीमालिका नगरपालिकाको स्वरुप प्रस्तुत गरे–
हेर्नोस्, मैले कल्पना गरेको सबैपुरा हुन्छ वा हुदैन, भन्न सक्दिन, तर पाँच वर्षको अवधिमा यो नगरको शैक्षिक, स्वास्थ्य, नगरपालिकाका विभिन्न काम, विकासका कुरा सबै संस्थागत हुनेछन् । यो नगरपालिकामा ३१ सय २९ घरधुरीमा अहिले २९ सय ८३ घरधुरीमा विजुली छ । १६ घरधुरीमा सोलार छ र अहिलेपनि एक सय ३१ घरधुरीमा विजुली छैन। हामीले पांच वर्षभित्र सबै घरधुरीमा विजुली पु¥याउछौं । यसैगरी हरेक वडामा धुले सडक भएपनि गाडि गुड्ने सडक हुनेछ । मार्तडी नगर अहिलेको जस्तो गन्जागोल हुने छैन् ।
मेरो अठोट के हो भने म यी सात सय ५३ वटा तहलाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको पिलर मान्छु र म यो पिलर (बडिमालिका नगरपालिका) लाई कुनै पनि कोणबाट कमजोर हुन दिने छैन ।

प्रस्तुतिः मनमाेहन स्वाँर/प्रधान सम्पादक