कैलाली, कञ्चनपुरमा क्षयरोगी बढी

धनगढी । प्रदेश नम्बर ७ को कैलाली र कञ्चनपुरमा सबैभन्दा बढी क्षयरोगका बिरामी रहेको एक तथ्यांकले देखाएको छ ।
क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयका अनुसार प्रदेश नम्बर ७ का नौ जिल्लामध्ये वर्षेनी कैलाली र कञ्चनपुरमा गरी ६१ प्रतिशत बढी क्षयरोगी रहेका छन् ।
क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयको तथ्यांक अनुसार आर्थिक वर्ष २०७३÷७४ मा प्रदेश नम्बर ७ मा तीन हजार ७१ क्षयरोगीका विरामी रहेकोमा कैलालीमा सबैभन्दा बढी बिरामी रहेका छन् ।
तथ्यांक अनुसार गत आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ मा कैलालीमा एक हजार दुई सय एक जना बिरामी रहेका छन् । त्यस्तै, कञ्चनपुरमा आठ सय ७१ जना क्षयरोगका बिरामी रहेका छन् ।
निर्देशनालयका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७३/७४ मा डोटीमा एक सय ८५ जना क्षयरोगका बिरामी रहेका थिए ।
तयस्तै, अछाममा एक सय ८३, बैतडीमा एक सय ६३, बझाङमा एक सय ३३, बाजुरामा एक सय सात, डडेल्धुरामा एक सय १६ र दार्चुलामा एक सय १२ जना क्षयरोगका विरामी रहेका थिए ।
क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयका अनुसार प्रदेश नम्बर ७ मा क्षयरोगका कारण मृत्यु हुनेको दर कुल विरामी संख्यामध्ये चार दशमलव ६१ प्रतिशत रहेको छ ।
गत आर्थिक वर्षमा प्रदेश नम्बर ७ का कुल विरामी संख्यामध्ये एक सय ३४ जनाको मृत्यु भएको निर्देशनालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।
क्षयरोगबाट मृत्यु हुनेमा पनि सबैभन्दा बढी कैलालीबाट ४९ जना (चार दशमलव ४१ प्रतिशत) रहेका छन् ।
त्यस्तै, कञ्चनपुरमा ३६ जना (चार दशमलव ६८ प्रतिशत), अछाममा ११ जना (छ दशमलव ४० प्रतिशत), बैतडीमा १५ जना (सात दशमलव ३९ प्रतिशत) तथा बझाङ, डडेलधुरा र दार्चुलामा दुई/दुई जना तथा बाजुरामा एक जनाको मृत्यु भएको तथ्यांकमा उल्लेख छ ।
प्रदेश नम्बर ७ मा वर्षेनी चार दशमलव ५८ प्रतिशत बिरामी उपचार पद्दतीमा आउन नसकेको क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयको तथ्यांकले देखाएको छ ।
निर्देशनालयका अनुसार कैलालीमा चार दशमलव ७७, कञ्चनपुरमा दुई दशमलव २१, अछाममा १८ दशमलव दुई प्रतिशत, बैतडीमा एक दशमलव ४८, बझाङमा चार दशमलव ६५, बाजुरा दुई दशमलव १३, डडेलधुरामा छ दशमलव ९६, दार्चुलामा सून्य दशमलव ८३ र डोटीमा छ दशमलव ७६ प्रतिशत विरामी उपचार पद्दतीमा आउन सकेका छैनन् ।
प्रदेश नम्बर ७ मा दुई हजारभन्दा बढी नयाँ क्षयरोगी वर्षेनी फेला पर्ने गरेको तथ्यांकले देखाएको छ । सो तथ्यांक अनुसार गत आर्थिक वर्षमा यस प्रदेशमा दुई हजार सात सय २६ जना नयाँ क्षयरोगी फेला परेका थिए । जस अनुसार सबैभन्दा बढी एक हजार ७९ कैलाली र सबैभन्दा कम बाजुरा ९८ जना क्षयरोगी फेला परेका थिए ।
हाल विश्वव्यापी क्षयरोग अन्त्यको रणनीति अनुरुप नेपालले पनि क्षयरोग अन्त्यको रणनीति २०५० अवलम्वन गरेको छ । जसअनुसार नेपाल सरकारले सन् २०५० मा प्रति दश लाख जनसंख्यामा एक जनाभन्दा कम गर्ने लक्ष्य राखेको छ । रणनीति अन्तर्गत क्षयरोग, एचआईभी, एमडिआर क्षयरोग, बच्चामा क्षयरोग पत्ता लगाउने, निजी–सरकारी–साझेदारी, सक्रिय विधिबाट क्षयरोग पत्ता लगाउने, विरामी मैत्री क्षयरोग उपचार सेवा आदि विषयहरु प्रथामिकतामा राखेको क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयका क्षयकुष्ठ निरीक्षक मनोजप्रसाद ओझाले बताए ।
उनले क्षयरोगका विरामीहरुले औषधी विचमै खान छोड्ने, उपचार पद्दतीमा नआउने लगायतका कारणले प्रदेशमा क्षयरोगका विरामीको संख्यामा कमी आउन नसकेको बताए । उनका अनुसार गत आर्थिक वर्षमा कुल विरामी संख्यामध्ये प्रदेशमा ८५ दशमलव चार प्रतिशत विरामीको उपचार सफलता भएको थियो । जसमध्ये ७९ दशमलव छ प्रतिशत विरामी निको भएका थिए ।

कैलालीमा क्षयरोग जनस्वास्थ्यको प्रमुख समस्या
कैलाली जिल्लामा क्षयरोग जनस्वास्थ्यको एक प्रमुख समस्याको रुपमा रहेको छ । कैलालीमा प्रत्येक वर्ष एक हजार दुई सयदेखि एक हजार तीन सयको हाराहारीमा नयाँ बिरामी फेला पर्ने गरेका छन् । भने ५० देखि ६० जनाको मृत्यु हुने गरेको कैलाली जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयले जनाएको छ ।
कार्यालयले दिएको तथ्यांक अनुसार जिल्लामा आर्थिक वर्ष ०७२/७३ मा एक हजार एक सय १६ जना, आर्थिक वर्ष ०७३/७४ मा एक हजार दुई सय छ र आर्थिक वर्ष ०७४/७५ को कार्तिकसम्मा तीन सय ९८ क्षयरोग विरामी रहेका थिए ।
कैलाली जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा ५१, ०७३/७४ मा ४९ र आर्थिक वर्ष ०७४/७५ को कार्तिकसम्ममा २२ जनाको क्षयरोगका कारण मृत्यु भइसकेको छ ।
जिल्लामा सबैभन्दा नयाँ क्षयरोग फेला पर्नेमा वयस्क बढी रहेको कार्यालयका क्षयकुष्ठ सुपरभाईजर दिपेन्द्र जोशीले जानकारी दिए । उनका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा ६७, ७३/७४ मा ६४ र ७४/७५ को कार्तिकसम्ममा ६५ प्रतिशत १५ देखि ५४ वर्ष समुहमा रहेका छन् ।
कार्यालयका अनुसार जिल्लामा फोक्सोको क्षयरोगका विरामी संख्या बढी रहेको छ । आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा जिल्लामा सोका विरामी आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा आठ सय १७, ७३/७४ का नौ सय, ७४/७५ को कार्तिक मसान्तसम्म दुई सय ८० रहेका छन् ।
जिल्लामा जनसंख्याको उच्च चाप, बसाई सराई, नजिक तथा खुल्ला सिमाना, गरिवी, जनचेतनाको अभाव आदिका कारण क्षयरोग नियन्त्रणमा चुनौति रहेको कैलाली जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक टंकप्रसाद चापागाईले बताए । उनले विरामी तथा विरामीको परिवारमा जनचेतनाको कमि र नाजुक आर्थिक अवस्थाका कारण विरामी विचैमा औषधि छोडी रोजगारीका लागि भारत जानेहरुको संख्या लगभग पाँच प्रतिशत रहेको बताए ।

आज विश्व क्षयरोग दिवस
आज, चैत १० गते विश्व क्षयरोग दिवस । सबै तहको सक्रिय नेतृत्वको प्रतिवद्धता, क्षयरोग मुक्त नेपालको सुनिश्चतता भन्ने नाराका साथ कैलालीसहित विश्वभरी विभिन्न जनचेतनामुलक कार्यक्रम गरि मनाईदै छ ।
दिवसकै पुर्व सन्ध्यमा कैलाली जनस्वास्थ्य कार्यालयले जिल्लामा सञ्चारकर्मीसंग अतक्र्रिया कार्यक्रमको आयोजना गरेको छ ।
कैलाली वरिष्ठ जनस्वास्थ्य प्रशासक टंकप्रसाद चापागाईको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रममा क्षेत्रीय स्वास्थ्य निर्देशनालयका क्षयकुष्ठ निरीक्षक मनोजप्रसाद ओझाले यस प्रदेश र कैलालीका क्षयकुष्ठ सुपरभाईजर दिपेन्द्र जोशीले जिल्लाको क्षयरोगका अवस्थाका बारेमा जानकारी दिएका थिए ।
मेडिकल बिज्ञान लगायत उपचार पद्धतिको यो उचाईसम्म पुग्दा पनि बिश्व जनसख्याँको एकतिहाई जनसख्याँ क्षयरोगको किटाणुको संक्रमण जोखिममा रहेको देखिन्छ । बिकासोन्मुख देशहरुमा यो जोखिमदर त झन बढेर ९० प्रतिशत सम्म रहेको पनि देखिन्छ ।
प्रतिबर्ष बिश्वमा ८० लाख नयाँ क्षयरोगी थपिन्छन भने २० लाखको क्षयरोगकै कारणले मृत्यू हुने गर्दछ ।
नेपालको क्षयरोगको तथ्याकं झन भयावह छ, राष्ट्रिय क्षयरोग केन्द्रका अनुसार लगभग ५० प्रतिशत नेपाली जनसख्याँ क्षयरोगले ग्रसित पाइएको छ । हरेक वर्ष करिब ४४ हजार नयाँ क्षयरोगीहरू नेपालमा थपिने र करिब पाँचदेखि सात हजार नेपाली क्षयरोगका कारण वर्षेनी मर्ने गरेको तथ्याकं छ ।
क्षयरोगीहरूको उमेर समुह धेरैजसो उत्पादक उमेर समुह अर्थात १५ देखि ५४ वर्ष हुनेगर्दछ । नेपालमा क्षयरोगको उपचारका लागि चार हजार तीन सय २१ डट्स सेवा केन्द्र रहेका छन् ।
सन् २०१६ सम्ममा ४५ जिल्लामा मात्र रहेको जिन एक्सपर्ट सुविधा सन् २०२१ सम्म ७५ वटै जिल्लामा पुर्याउने नेपाल सरकारले लक्ष्य लिएको छ । यस प्रविधी क्षयरोग पत्ता लगाउन धेरै भरपर्दो र गुणस्तरिय मानिन्छ ।
नेपालमा हुने क्षयरोग मध्ये ७५ प्रतिशत बढि त फोक्सोकै क्षयरोग हुने र अन्य ग्रन्थी, पाठेघर, पेट, कलेजो, मृगौला, मष्तिष्क र हड्डी आदिका हुने गर्दछन् ।
नेपाल सरकारले क्षयरोगको उपचार निशुल्क गर्दछ भनें सन् २०३५ सम्म क्षयरोग निर्मुल पारी क्षयरोगले हुने मृत्यूमा ९५ प्रतिशतले कमी ल्याउने योजना राखेको छ । गाउँघरमा क्षयरोग बिरुद्ध जनचेतनाको अभाव अनि उपचार गर्न नआउने समस्या रहेको छ ।
तीन हप्ता या बढि देखि खोकी लागेमा, खकारमा रगत देखिएमा, श्वास फेर्न गाह्रो या छाती भारी भइरहेमा, अकास्मात धेरै तौल घटेमा, पसिना आउने धेरै भएर थकान बढि महसुस भएमा नजिकैको स्वास्थ चौकी गएर जचाउन पर्दछ ।