बालविवाहमा कमी आउन सकेन

बझाङ । कालो अक्षर चिनेकै छैन । नौ वर्षको उमेरमा कल्पना (नाम परिवर्तन) को छिमेकी गाउँको १२ वर्षीय बालकसँग मागी विहे भयो । कल्पना १४ वर्षको उमेरमा पहिलो सन्तानकी आमा बनिन् । अहिले उनको उमेर १८ वर्ष भयो, उनका तीन सन्तान जन्मिसकेका छन् ।

कल्पना भन्छिन्– म ६ महिना उमेरकी हुँदा आमा बिरामी हुनु भएछ । उपचारका लागि रकम नभएपछि छिमेकी गाउँका एकजनाबाट १५ हजार रुपैयाँ सापट लिनु भएको रहेछ । तर, सोको बदलामा म ठुली भएपछि उनको छोरासँग विहे गर्न सर्त राखिएको रहेछ । त्यसै सर्तअनुसार म नौ वर्ष कि हुँदा उनको छोरासँग विहे गरिदिनु भएको रहेछ ।
उनले थपिन्– सानो उमेरमा केही थाह भएन । १४ वर्षको उमेरमा पहिलो सन्तान जन्मियो । अहिले १८ वर्षकी भए तेस्रो पटक आमा बनेकी छु । तर, अझैं पनि ‘छोरा नभएकोमा परिवारले गाली गर्ने, दु:ख दिने गरेका छन् ।
कल्पनाले तेस्रो पल्ट छोरी जन्माएको भोलिपल्ट नै उनका श्रीमान रोजगारीका लागि भारत गएका छन् । घरमा परिवारका सदस्यले कल्पनालाई दिनुसम्म दु:ख दिइरहेका छन् ।
कल्पनाका अनुसार, परिवारका सदस्यबाट भइरहेको हिंसाको न्याय पाउने ठाउँको पनि उनलाई अत्तोपत्तो छैन । परिवारका सदस्यले उनलाई अहिले घर निकाला गरेका छन् । उनी अहिले माइतीमा आश्रय लिएर बसेकी छन् । भन्छिन्– मेरो घरका मान्छे ‘तलाई किनेर ल्याएको हो, तेरी आमाको प्राण बचाएको हो’ भनेर वचन लगाउँछन् ।
बाल विवाहमा परेर अकल्पनीय कष्टमा परेकी कल्पना एक नमुना पात्र मात्रै हुन् । उनी जस्तै, अनिता (नाम परिवर्तन) ले पनि १५ वर्षको उमेरमा छोरा जन्माइन् । त्यसको एक वर्ष नपुग्दै एक दिन घाँस काट्ने क्रममा श्रीमानको भीरबाट लडेर मृत्यु भयो । त्यसपछि अनिताका बयान गर्न नसकिने दु:खकष्टका दिन शुरु भए ।
उनी भन्छिन्– अहिले १९ वर्षकी भए । सँगैका साथीसंगी विद्यालयमा पढ्दै छन् । मैले विधुवा हुनु परेको छ । कसरी जीवन विताउने ? परिवार मात्रै होइन गाउँका मानिस ‘पोइटोकुवा’ भनेर गाली गर्छन् ।
उनीजस्तै रमिताको पनि पाँच कक्षामा पढ्दै गर्दा चार वर्षअघि ६ कक्षामा पढ्ने गाउँकै एक जनासँग विहे भयो । ‘मलाई त्यतिबेला केही थाह थिएन । रमाइलो गरेका होलान् जस्तो ठाने’ उनी सम्झिन्छिन्– तर पछि पोइली पठाए र स्कूल पनि छोड्न लगाए ।
बझाङको बुंगल लगायतका धेरै गाउँमा अहिले पनि बालविवाहको प्रचलनमा छ । महिला तथा बाल अधिकारकर्मीहरूका अनुसार चुनावताका राजनीतिक दल तथा उम्मेदवारहरूले बाल विवाहको अन्त्यका लागि प्रतिवद्धता व्यक्त गरे पनि पछि कुनै चासो लिने गरेका छैनन् । बुंगलमा मात्रै माघ र फागुन महिनाको १२ गतेसम्म १३ वटा बालविवाह भएका छन् ।
महिला तथा बालबालिका कार्यालय, बझाङका प्रमुख लीला घलेका अनसार अझैं पनि ग्रामीण वस्तीमा बालविवाह कानुनत: निषेध गरिएको भन्ने जानकारी रहेको छैन । उनले बालविवाह भएको वा हुन लागेको सूचना पाएमा तत्काल रोकथामका लागि प्रहरी प्रशासनलाई खबर गर्ने गरेको बताइन् ।