गोरु जोत्ने देशमा महिला जोत्दा समस्या
धनगढी । ‘पशुमा पनि गोरु जोत्छौ गाई जोत्दैनौ, राँगा जोत्छौ भैसी जोत्दैनौ तर घरमा महिलालाई धेरै जोतेका छौं त्यसैको कार्यबोझले आमाको आङ खस्छ’, धनगढी उपमहानगरपालिका उपप्रमुख सुशीला मिश्रले बुधबार आङ (पाठेघर) खस्ने सवालमा जनप्रतिनिधिका लागि आयोजना गरेको कार्यक्रममा मन्तव्य दिँदै गर्दा सहभागीहरू शान्त थिए उनले थपिन, ‘नारीलाई विहेपूर्व कसरी बोल्ने कसरी काम गर्ने भन्ने संस्कार धेरै सिकाइयो, तर आफ्नो स्वास्थ्यको पनि ख्याल गर्नु है, भनेर सिकाइएन, त्यसैले पीडा लुकाएरै बस्ने भए ।’
विज्ञानले महिलाको उमेर ढल्केपछि तन्तुहरू खुकुलो भइ आङ खस्ने तथ्य बताएको छ तर नेपालमा २०/२२ वर्षका महिलामा यो समस्या देखा परेकाले यहाँ सामाजिक कारण जिम्मेवार भएको महिलाको आङ खस्ने समस्या कम गर्न सहयोग गर्दै आएको संस्था वातावरणीय कृषि तथा विकास केन्द्र (केड) का तालिम सहजकर्ता ईश्वरी नेपालले बताइन् । नेपालले ग्रामीण क्षेत्रका महिलामा यो समस्या भएपछि त्यही पाठेघरबाट जन्मिएका सन्तानहरूले पनि आमासंग बसेर खाना खान छोडेको बताइन् ।
‘हामीले काम गरेका जिल्लामा ७ देखि ३७ प्रतिशत महिलामा यो समस्या देखिएको छ’ नेपाल भन्छिन, ‘कम उमेरका महिलाको पाठेघर फाल्दा पनि झन ठूला समस्या देखिएका छन् ।’ महिलामा आङ खस्ने समस्या तराई, पहाड, हिमालका सबै जातजाति र किशोरीदेखि प्रौढसम्म छ । कम उमेरमा विहे, धेरै सन्तान उत्पादन, सुत्केरी अवस्था भारी काम, कुपोषण, प्रचनन् नलीमा संक्रमण, असुरक्षित गर्भपतन र सुत्केरी लगतै यौन सम्पर्क जस्ता कारणले महिलामा आङ खस्ने समस्या हुने र कैलाली जिल्लामा पनि आङ खस्ने समस्याबाट धेरै महिलाहरू पीडित रहेको स्वास्थ्यकर्मीहरू बताउँछन् । महिला परवी मञ्च कैलालीका अध्यक्ष सपना भण्डारीले २०६५ सालमै कैलालीमा साढे सातसय आङ खसेका महिलाको विवरण सेती अंचल अस्पताललाई बुझाए पनि पाँचसय जतिले मात्रै अस्पताल पुगेर सेवा लिएको बताइन् ।
कैलालीको सेती अञ्चल अस्पतालमा मात्र आङ खसेको शल्यक्रिया हुन्छ । ‘गत वर्ष ५० जनाले मात्र सेवा पाए अस्पतालमा बजेट अभावका कारण २२ जनाले सेवा नै पाएनन,’ जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय कैलालीका नर्सिङ्ग अधिकृत तारादेवी तामाङ भन्छिन् ‘शल्यक्रिया सेवा नभए पनि टीकापुर, मालाखेती अस्पताल र भजनी, चौमाला, जोशीपुर, उदासीपुर प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रमा खसेको पाठेघर रोक्ने सिलिकन रिङ्ग पेसरी नि:शुल्क रूपमा राख्ने सुविधा छ ।’
महिला तथा बालबालिका कार्यालय कैलालीका प्रमुख सन्ध्या सिंहले हाम्रो समाज पुरुषहरू अझै असहयोगी रहेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘यौन रोग, यौनाङ्गको समस्या भए श्रीमानश्रीमती दुबैलाई उपचार र परामर्श चाहिन्छ तर श्रीमान नआइ दिँदा महिला पटकपटक संक्रमणमा परेर अंग नै गुमाउनु पर्ने अवस्थामा पुग्ने गरेका छन् ।’ कार्यक्रममा बोलाइएका धनगढी उपमहानगरपालिकाका वडानम्बर १ देखि १३ सम्मका पुरुष वडाध्यक्ष र वडासदस्य कसैले पनि धारणा राखेनन बरु नगरकार्यपालिका महिला सदस्यले भने यस्तो समस्याबाट छुटकारा पाउन पुरुषहरू जिम्मेवार र यसबारे जानकार हुनुपर्ने बताइन् । धनगढी उपमहानगरपालिका प्रमुख नृपबहादुर वडले लाजको विषय बनाइएको आङ खस्ने समस्याबारे सहज रूपमा सबैलाई जानकारी गराउन सके पीडितलाई सहज हुने बताए । उनले आङ खस्ने समस्यालाई रोक्न आफू सक्दो सहयोग गर्ने प्रतिवद्धता जनाए ।
गैर सरकारी संस्था महासंघ कैलालीका अध्यक्ष हेमकर्ण विकको अध्यक्षतामा भएको कार्यक्रमको सञ्चालन चेतमान साउँदले गरेका थिए ।
किन रोकियो शिविरमा शल्यक्रिया ?
केही वर्ष पहिले स्वास्थ्य विभागको सहयोगमा देशका विभिन्न जिल्लामा शिविर नै राखेर आङ खसेका महिलाको शल्यक्रिया गर्ने गरेको थियो । त्यसरी शिविरमा शल्यक्रिया गराइएका महिलामा अन्यखालका जटिलता देखिएपछि यो कार्य रोकिएको छ । केही वर्षअघि आङ खसेका महिलालाई लक्षित गरी शिविर राखेर शल्यक्रिया गरिए पनि त्यसको सेवाको गुणस्तर नभएकाले रोकिएको जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालय कैलालीका नर्सिङ्ग अधिकृत तारादेवी तामाङले बताइन् ।
विभागले आङ खसेको व्यवस्थापनका लागि क्लीनिकल प्रोटोकल बनाएपछि अहिले दुई जना गाइने सर्जन भएको अस्पतालले मात्र यस्तो सेवा दिन पाएका छन् । एक जना डाक्टरले दिनमा पाँच जनाको मात्रै शल्यक्रिया गर्न सक्छ भने ४० वर्षमाथिका महिलालाई मात्र यस्तो आवश्यक शल्यक्रिया गर्न मिल्छ । शल्यक्रिया गर्नुअघि र पछि आवश्यक परामर्श, सात दिनसम्म अस्पतालमै राख्नुपर्ने र डिस्चार्ज भइसकेपछि पनि नियमित फ्लोअप गर्नुपर्ने हुन्छ ।
