मुलुककै नमुना अस्पताल बन्दै

धनगढी  । सुदूरपश्चिमको पहाडी जिल्ला अछाम सदरमुकाममा रहेको जिल्ला अस्पताल अहिले त्यहाँका बासिन्दाका लागि भरोसाको केन्द्र बनेको छ । दुई निर्वाचन क्षेत्र रहेको जिल्लामा १५ बेडको एउटा सरकारी अस्पताल, त्यो पनि अव्यवस्थित हुँदा स्थानीयले निकै सास्ति बेहोरेका थिए । लामो समय यही हालतमा रहेको अस्पताल एकाएक परिवर्तन भएको छ । अहिले देशकै नमुना जिल्ला अस्पतालका बनेको छ ।
दुई वर्ष अघि एउटा अस्पताल भवन थियो । चारैतिर फोहोर । कोठाहरू थिए, तर सबै भद्रगोल । हरेक कोठाको कि भूई उप्केको थियो, कि भित्तामा ढुसीले परेको । नियमित सफा नहुने अस्पतालमा औषधि गन्हाएर बसिनसक्नु हुन्थ्यो ।
बिरामी वा बिरामी कुरुवाका लागि बस्ने ठाउँ नै थिएन । उनीहरू पालो पर्खेर अस्पताल बाहिर भूइमै बसिरहेका भेटिन्थे । इमर्जेन्सी बिरामी आए कुन कोठामा कसले जाँच्ने भन्ने नै थिएन । भएका डाक्टरले पनि जाँच्नका लागि न भनेको ठाउँमा आला भेट्थे, न रक्तचाप नाप्ने यन्त्र । अन्य उपकरण नि थिएनन्, भएका पनि बिग्रेको अवस्थामा ।
सदरमुकाम मंगलसैनमा रहेको जिल्ला अस्पतालमा जचाउन छाडेर बरु टाढा भए पनि बयलपाटा अस्पताल पुग्थे बिरामीहरू । अस्पतालको यही अव्यवस्थाले बिरामीको विश्वासै थिएन । बयलपाटा पुग्न नसक्नेहरू बाध्य भएर जिल्ला अस्पताल आइरहेका हुन्थे । त्यसरी आउने बिरामीका लागि बेडमा न तन्ना थियो, न सिरानी । ब्ल्याकेंट वर्षाैंदेखि नधोइएकार गन्हाएका हुन्थे । अस्पतालमा डाक्टरको दरबन्दी थियो । डाक्टर पनि आउने जाने चलिरहन्थ्यो । अन्य स्टाफ पनि थिए । तर कामगर्ने वातावरण थिएन र कसैले त्यो बनाउन सकेका थिएनन् । स्थानीय भन्थे, ‘अस्पतालको नजिकबाट हिड्दा पनि टाउको दुखेर हैरान हुन्छ ।’
पहिले दुर्गन्धित भनेर अस्पतालको बाटो हिँड्न नचाहने मंगलसैनबासी अहिले फोटो खिच्न सफा ठाउँ खोज्दै अस्पताल परिसर आइपुग्छन् ।
बालबालिकाका लागि छुट्टै ओपीडी र वयस्कका लागि छुट्टै । यसै गरी महिलासँग सम्बन्धित समस्याबारे परामर्श दिने र सुरक्षित गर्भपतन गराउने कोठा पनि छुट्टै छ । क्षयरोग र एचआइभी/एड्सजस्ता संक्रामक रोगको उपचारका लागि पनि छुट्टै कोठाको व्यवस्था गरिएको छ ।
बिरामीकालागि राम्रो बेडको व्यवस्था छ । बिरामी कुरुवाले पनि चिसो भूईको सकस खेप्नुपर्दैन । बिरामीकै बेडमुनि घुसाउन सकिने अर्काे बेड बनाइएको छ । अस्पताल १५ बेडको भए पनि बेड सङ्ख्या २५ सम्म छन् । ल्याबका लागि छुट्टै ठाउँ छ । भिडियो एक्स–रे, एक्स–रे जस्ता चेकजाँचगर्ने ठाउँ छुट्टै ।
औषधिदेखि बिरामी जाँचेको सम्मका कुराको रेकर्ड व्यवस्थित तरिकाले राख्ने गरिएको छ । कुन ठाउँको बिरामी कसले जाँच्योदेखि नि:शुल्क औषधि कसले पायो भन्ने रेकर्ड दुरुस्त भेटिन्छन् ।
अस्पतालमा बिरामीको भीड बढेको छ । दुई वर्षअघि दिनमा मुस्किलले २५ जना बिरामी आउँथे भने अहिले बढेर एक सय ८० सम्म पुगेको छ । इमर्जेन्सी उत्तिकै व्यवस्थित छ । नियमित रूपमा दुई जना पारामेडिक्स बस्छन् र अनकलमा डाक्टर उपस्थित हुने व्यवस्था छ । बढी र कम जोखिमयुक्त बिरामी छुट्याएर उपचार गर्ने शैली पछ्याइएको छ ।
सुधारका संवाहक

अस्पताल सुधारको नेतृत्व डाक्टर शरदचन्द्र बरालले गरेका हुन् । उनीसँगै गएका अर्का डाक्टर त्यहाँको अव्यवस्था सहननसकेर २१ दिनमै सरुवा मागेर हिँडे । तर डा. बरालले त्यहीँ डट्ने निधो गरे ।
सरकारी छात्रवृत्तिमा एमबिबिएस पढेका उनी एमडी पढ्न छाडेर अछाम पुगेका थिए । दुई वर्ष सरकारी स्वास्थ्य संस्थामा अनिवार्य सेवा गरेपछि विशेषज्ञ डाक्टर बन्न विपि कोइराला स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा जाँच दिए । छात्रवृत्तिमै नाम निकालेर आफूले पढ्न चाहेकै विषय रोजे, गाइनो एण्ड अब्स । स्थायी चिकित्सा सेवाका लागि पनि लोकसेवाको जाँच दिएका थिए, त्यही बेला त्यहाँ पनि पास भए ।
आफूले चाहेको विषयमा छात्रवृत्तिमा पढिरहेको डेढ महिना बितिसकेको थियो । जुन विषय पढ्न त्यो समय व्यक्तिगत खर्चको हिसाब निकाल्दा पनि करोडसम्म पथ्र्याे । त्यसैले उनमा विशेषज्ञ डाक्टर बनेरै सेवा गर्ने कि भन्ने सोच पलाएको थियो । स्थायी नियुक्ति लिन मन्त्रालय आइपुगेका थिएनन् ।
त्यसअघि उनले सेवा दिएको मोरङको मङ्गलबारे प्राथमिक स्वास्थ्यचौकीका केही स्थानीय उनलाई खोज्दै धरान आइपुगे । भन्नथाले, ‘सरकारको स्थायी डाक्टरमा नाम निकाल्नु भयो भन्ने सुनेर आएको । नियुक्ति लिएर हामी कहाँ आउनुपर्‍यो ।’
त्यो स्वास्थ्य चौकीमा हुँदा उनले दिएको सेवाबाट स्थानीय मात्रै प्रभावित थिएनन् । जिल्लामै मूल्याङ्कन भएको थियो, त्यसैले उत्कृष्ट सेवा दिने डाक्टरका रूपमा पुरस्कृत भएका थिए । उनलाई लाग्यो, ‘स्थानीयले नै यति सारो गर्छन् भने केही समय सेवामै बिताउँ ।’ स्थायीको नियुक्ति लिन मन्त्रालय आए । मन्त्रालयले उनलाई सुदूरपश्चिमको पहाडी जिल्ला अछाम जान भन्यो । उनले अछामबारे बुझे । साँच्चै सेवा दिनुपर्ने ठाउँ त त्यही हो जस्तो लागेर नाईनास्ति नगरी उनी अछाम पुगेका थिए । उनैको मिहिनेत र योगदानले अछाम जिल्ला अस्पताल अहिले उत्कृष्ट स्वास्थ्य संस्था बनेको छ ।