सूचीकृत दिवस मनाइयो

धनगढी । कैलाली र कञ्चनपुरमा बसोबास गर्ने रानाथारू समुदायले मंगलवार सूचीकृत दिवस मनाएको छ ।

बर्षौंदेखि माग गर्दै आएको अलग्गै आदिवासी जनजातिको पहिचान प्राप्त गरेस“गै अब अधिकारका लागि उनीहरू आशावादी देखिएका हुन् । गत वर्ष २० माघमा मन्त्रिपरिषद्को बैठकले आदिवासी जनजातिकै अलग्गै सूचीमा सूचीकृत गरेको हो ।

मंगलवार सूचीकृत भएको एक वर्ष पुरा भएको छ । सूचीकृत दिवसको अवसरमा नेपाल रानाथारू समाज केन्द्रीय कार्यसमितिले मंगलबार कञ्चनपुरको कृष्णपुरमा विशेष कार्यक्रमको आयोजना गरेको छ । सोही कार्यक्रमलाई सम्बोधन गर्दै कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि समेत रहेका विघठित प्रतिनिधि सभा सदस्य नारदमुनी रानाले लामो संघर्ष र बलिदानबाट रानाथारू समुदाय आदिवासी जनजातिका रूपमा अलग्गै सूचीकृत भएको बताए ।

त्यस्तै, नेपाल रानाथारू समाजका केन्द्रीय अध्यक्ष कृपाराम रानाले रानाथारू समुदायको सूचीकृत संगै रानाथारू भाषा सूचीकृत, व्याकरण तथा शब्दको निमार्ण एवं मुख्य पर्वहरूमा सार्वजनिक विदा लगायतका उपलब्धीमूलक कार्य भएको उल्लेख गरे ।

नाथारू समुदायलाई आदिवासी जनजातिका रूपमा सूचीकृत गर्ने वर्तमान सरकार र सहयोगी सम्पूर्ण निकाय प्रति आभार व्यक्त गर्दै विभिन्न क्षेत्रमा रानाथारूका लागि आरक्षण कोटा र विभिन्न आन्दोलनमा ज्यान गुमाएका रानाथारू समुदायका व्यक्तिहरूलाई सहिद घोषणा लगायतमा माग अघि सारेको उनले बताए ।

सहिद भीमदत्त पन्तसंगै किसान आन्दोलनमा ज्यान गुमाएका कैदु राना र साधु राना, सामाजिक अगुवाइ गर्दा ज्यान गुमाएका नन्दलाल राना, दश वर्षे जनयुद्धको समयमा ज्यान गुमाएका विलाप राना, सुरेश राना, हापु राना, सर्जुन राना, गन्नु राना, दल्ला राना, कल्लु राना, फुल्टु राना, अनिता राना, लोहरा राना, देशराज राना र मंगल राना सहितमा व्यक्तिहरूलाई सहिदको रूपमा मान्यता दिनुपर्ने नेपाल रानाथारू समाजले सरकारसंग अनुरोध गरेको छ ।

२०६२÷०६३ को जनआन्दोलनमा ज्यान गुमाएका होरिलाल रानालाई यसअघि नै सहिद घोषणा गरिसकेको बताइएको छ ।

सुदूरपश्चिम प्रदेश सभा सदस्य श्यामलाल रानाले रानाथारू समुदायको एकमतका कारण सूचीकृत भएकोले निरन्तर एकताबद्ध भएमा मात्रै अधिकार स्थापित गर्न सकिने बताए । कृष्णपुर नगरपालिकाका नगर प्रमुख कर्ण बहादुर हमालले रानाथारू सहितका अन्य समुदायको कला, संस्कृति र पहिचान संरक्षणका लागि बहुसांस्कृतिक संग्राहलय निर्माण गरिरहेको बताए । उनले रानाथारू समुदायको स्थानीय पाठ्यक्रम र व्याकरण लगायतका विषयमा समेत नगरपालिका केन्द्रित रहेको उल्लेख गरे ।

त्यस्तै, कृष्णपुर नगरपालिकाका नगर उपप्रमुख रमिता राना बडायक सहितका अन्य वक्ताहरूले रानाथारू सूचीकृत भएको दिन ऐतिहासिक भएकोले यसलाई हर्षको पर्वका रूपमा मनाउनु पर्ने धारणा व्यक्त गरेका छन् ।

रानाथारूहरु डा. ओम गुरुङ संयोजकत्वमा वि.सं. २०६५ सालमा गठित आदिवासी जनजाति सूची परिमार्जन उच्चस्तरीय कार्यदलको प्रतिवेदनका आधारमा सूचीकृत भएका हुन् । उनले कैलाली कञ्चनपुरका अगुवासहितको टोली लिएर राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी लगायत, विभिन्न राजनीति दलसम्मलाई सूचीकृत गर्न दबाब समेत दिएका थिए ।

छुट्टै सूचीमा सूचीकृत भएस“गै आफ्नो समुदायको भाषा, संस्कृति, चाडपर्व, पहिरन, गहना लगायत संरक्षण हुनेमा रानाथारूहरू विश्वस्त देखिएका छन् । अलग्गै पहिचानको मुद्दा सम्बोधन गरेसंगै सरकारले अब आफ्नो समुदायलाई अधिकार समेत दिने विश्वास रहेको रानाथारू अगुवाहरू बताउँछन् ।

नेपाल राना थारु समाजका केन्द्रीय उपाध्यक्ष कमल रानाले भने, ‘कैलाली र कञ्चनपुरमा बसोबास गर्ने साढे तीन लाख राना थारु समुदायले धेरै लामो संघर्षपछि अधिकार पाएका छन् ।’

पहिचान सुनिश्चिततास“गै सरकारले रानाथारू समुदायका लागि मूल ढोका खुला गरेको उनले बताए । अब आउ“दो जनगणनामा समेत राना थारु समुदायको छुट्टै भाषा र जनसंख्या गणना हुनेछ । यसअघि उनीहरूलाई थारूअन्तर्गत राखिएको थियो ।

आदिवासी जनजातिको सूचिमा राना थारु समुदायलाई अलग्गै सूचीकृत गरी अन्य आदिवासी जनजाति जस्तै संविधानले प्रदान गरेको अधिकार पाउनेसम्मको बाटो खुला भएको उनी बताउँछन् ।

‘अलग्गै भाषा, पहिरन र चाडपर्व मनाउने जातिलाई एउटै सूचीमा राख्दा विगतमा अधिकार पाउन सकेका थिएनौ“,’ उनी भन्छन्, ‘अलग्गै पहिचान प्राप्त भएपछि राज्यको अब राज्यका प्रत्येक अंगमा प्रतिनिधित्व सुनिश्चित हुने भएको छ ।’

राजनीतिक रूपमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तहमा प्रतिनिधित्व बढ्ने र लोकसेवा आयोगमा समेत कोटा निर्धारण हुनेमा यस समुदायका युवाहरू आशावादी देखिएका छन् ।

संस्कार नै फरक

रानाथारू समुदायका महिलाहरूले अन्य समुदाय भन्दा भिन्न र विशिष्ट प्रकारको पहिरन लगाउने गर्दछन् । थारु महिलाहरूले टाउकोदेखि खुट्टाको पाइतालासम्म घुघँट, चापी, वीर, नक्बेसर, नथुनी, कठुला, सकरगरेला, हसुला, हार कैंधनी, लगौरा, औ“ठी, पहु“ची, ढुन्नी, पैंडा, पायल र बिछिया लगायतका गहना लगाउने गर्छन् ।

यसै गरी पाखुरामा लगौरा, नाडीमा पहुँची, औंलामा कलात्मक औँठी, कम्मरमा सिक्रीवाला कैंधनी, पाइतालामाथि ढुन्नी, ढुन्नीको तल पैंडा र पायल तथा गर्दनमा कण्ठ, गरिया र घिच्ची लगाउने गर्छन् ।

यी गहनाहरू अन्य समुदायका मानिसहरूले लगाउनेभन्दा निकै फरक हुन्छन् । चराई, होली र तीज रानाथारू समुदायका मुख्य पर्व हुन् ।

यस समुदायले विभिन्न चाडपर्वमा आफ्नै किसिमका परिकारसमेत पकाउने गर्दछन् । गहु“ वा चामलको पीठोमा नुन, खुर्सानी, बेसार मिसाएर पिंडालुको पातमा बनाइने पतौला, उसिनेको आलुमा मसुरोका दाल राखेर नुन–खुर्सानी मिसाई चामलको पिठोमा घारो लगाई तवामा पकाइने कुथुवा रोटी, गहु“को पिठोमा चिनी राखी पीठोलाई टुक्रा–टुक्रा बनाई तेलमा तारेर तयार गरिने खजुरीया र मिसौला लगायतका खानेकुराहरू रानाथारू समुदायका मौलिक परिकार हुन् ।

कैलाली र कञ्चनपुरमा गरी एक सय ३४ गाउँमा थारु समुदायको बसोबास रहेको छ । जसमध्ये कञ्चनपुरमा मात्रै रानाथारू समुदायका ११० गाउँ रहेका छन । नेपाल सरकारको मन्त्रीपरिषद्को बैठकले माघ २० गते रानाथारू समुदायलाई अलग्गै पहिचान दिने निर्णय गरेको थियो ।

फागुन ३ गते राना थारु समुदायले सरकारले गरेको घोषणाको स्वागत गर्न भव्य कार्यक्रमको आयोजना गरेका थिए ।