उद्यमीहरूको वस्तीमा एक दिन

धनगढी । आइतबार बिहान ११ बजे । धनगढी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १७ धुर्जन्नाको मुक्त कमैया वस्ती । धनगढी उपमहानगरपालिका उपप्रमुख सुशीला मिश्र भट्ट मुक्त कमैया वस्ती एक महिलाको आलुखेती बारीमा पुगिन् ।

लहलहाउदो स्थानीय (थारु) जातको आलुखेती देखेर उपप्रमुख भट्टले किसान अनामिका चौधरीलाई सोधिन्– कुन महिना लगाएको हो । यो खेतीमा के–के मल हाल्छौं ? कति उत्पादन हुन्छ ?’

अनामिकाले सहज ढंगले भनिन्– म तीन वर्षदेखि यो आलु खेती गर्दै आएकी छु । गत वर्ष परेको शितलहरका कारण वीऊ जोगाउन पनि मुस्किल भयो । यो वर्ष उत्पादन राम्रै हुन्छ भन्ने आशा लिएकी छु । उनले पहिलो वर्ष डेढ कठ्ठा जग्गामा नौ क्विण्टल आलु उत्पादन गरेको बताइन् ।

सशक्तिकरणका क्षेत्रमा युवाहरू (एस) नेपालले ई–को कोअपरेशनको सहयोगमा सञ्चालन गरेको जिविकोपार्जनको हक परियोजना अन्तर्गत धुर्जन्ना कमैयावस्तीमा अधिकारमुखी कार्यक्रमका साथै विभिन्न आयआर्जनमुलक कार्यक्रम भइरहेका छन््् ।
एस नेपालबाट ५० किलो थारु आलुको वीऊ र प्राविधिक सहयोग पाएको अनामिकाले बताइन् । उनले भनिन्– विऊ र प्राविधिक सहयोग पाउँदा थारु आलु खेती गर्न सहयोग मिलेको छ ।

सोही कमैया वस्तीका दीपक चौधरीले एस नेपालकै सहयोगमा हेयर कटिङ पसल सञ्चालन गरिराखेका छन्् । दीपकले विभिन्न संघ/संस्थाबाट हेयर कटिङसम्बन्धी तालिम लिए पनि पसल भने सञ्चालन गर्न सकेका थिएनन् । आइतबार धनगढी उपमहानगरपालिका उपप्रमुख भट्ट, वडा नम्बर १७ का वडाध्यक्ष माधवराज राना, सञ्चारकर्मी सहितका सरोकारवालाहरुको टोली अनुगमन भ्रमणका क्रममा आफ्नो पसलमा आइपुगेपछि दीपकले भने– संस्था (एस नेपाल) ले केही रकम सहयोग गरेपछि कपाल काट्ने उपकरण र आवश्यक अरु सामग्रीको व्यवस्था गरे ।

उनले अहिले मासिक १५ देखि २० हजार रुपैयाँ आम्दानी भइरहेको बताए । उनले भने– अहिले चिसो मौसम भएकाले व्यापार केही मन्द भएको छ, नभए अरु वेला दैनिक पाच सयदेखि एक हजार रुपैयासम्म आम्दानी हुने गरेको छ ।

धुर्जन्ना कमैया वस्तीकै शीला चौधरीले दुई वर्षदेखि कुखुरापालन व्यवसाय गर्दै आएकी छिन्् । कुखुरापालनबाट परिवारको सामान्य दैनिक खर्चको जोहो गर्दै आएकी शीलाले अहिले तरकारी खेती पनि विस्तार गरेकी छिन् । उनले पनि एस नेपालबाट कुखुराको चल्ला सहयोग पाएको बताइन् । उनले लोकल र गिरिराज जातको कुखुरा पालिरहेकी छिन् ।

शीलाले भनिन्– अहिले लोकल कुखुराको मूल्य प्रतिकिलो छ सय ५० रुपैया छ । मैले पनि त्यही मूल्यमा स्थानीय बजारमा नै कुखुरा बिक्री गरे । अहिले कुखुरासंगै तरकारी खेती पनि गरिरहेकी छु ।

उनले चार महिनादेखि व्यवसायिक रुपमा तरकारी खेती शुरु गरेको बताइन् । अहिले उनको दुई कठ्ठा जमिनमा फूलगोभी, बन्दागोभी, मुला, आलु, खुर्सानी र टमाटर रहेका छन्् । उनले भनिन्– मैले पहिलो चरणमा खुर्सानी प्रति किलो ८० रुपैयामा बिक्री गरे । त्यस्तै, काउली प्रति किलो ६० रुपैयामा र टमाटर प्रतिकिलो ६० रुपैयाका दरले बिक्री गरे ।

उनी तरकारी खेतीबाट निकै सन्तुष्ट देखिन्छिन् । आफ्नो बारीमा दोस्रो चरणमा लगाएकोे तरकारी बाली देखाउँदै उनले भनिन्– पहिला यो वारीमा हिउदमा गहुँ खेती गर्थे । घरको लागि केही जग्गामा तरकारी रोप्थे । तर, अहिले तरकारी खेतीलाई आम्दानीको मुख्य बाटो बनाएकी छु ।

शीलाले बेमौसमी तरकारी खेती पनि शुरु गरेकी छिन्् । त्यसका लागि उनले टनेल (पोलिहाउस) को व्यवस्था गरेकी छिन् । उनले भनिन्– पोली हाउसमा हामीले वेमौसमी तरकारी खेती उब्जनी गरिरहेका छौं ।

उनी तथा तरकारी खेतीमा संलग्न केही किसानलाई एस नेपालले टनेल हसयोग गरेको छ । एस नेपालको जीविकोपार्जनको हक परियोजनाका कार्यक्रम अधिकृत नित्यानन्द जोशीका अनुसार एउटा फलामे पाइपको टनेलको मूल्य करिब ३५ हजार रुपैया रहेको छ ।

धुर्जन्ना कमैया वस्तीकी रिता चौधरीले व्यवसायिक रुपमा बाख्रापालन शुरु गरेकी छिन् । एस नेपालबाट सहयोग प्राप्त आठ हजार रुपैयामा आफूले पनि केही रकम थपेर दुई वटा बाख्रा किनेको उनले बताइन् । अहिले उनीसंग पाँच वटा बाख्रा रहेका छन् । उनले एउटा बोका साढे १० हजार रुपैयामा बिक्री भइसकेको बताइन् ।

एस नेपालको जीविकोपार्जनको हक परियोजना अन्तर्गत मुक्त कमैया वस्तीमा सञ्चालन गरिएको आयआर्जनमुलक कार्यक्रमका यी केही प्रतिनिधिमुलक उदाहरण हुन् । सो परियोजनाले सो कमैया वस्तीका एक सय ३० घरधुरीलाई जिविकोपार्जनका लागि सीपमुलक तथा आयआर्जनमुलक कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ । परियोजनाका जिल्ला कार्यक्रम संयोजक जोशीले भने– हामीले स्थानीय बासिन्दाहरूको मागका आधारमा जिविकोपार्जनका लागि तालिम सञ्चालनका साथै आवश्यक सामग्री, प्राविधिक सहयोग तथा कतिपय अवस्थामा नगद नै सहयोग गरिरहेका छौं ।’

उनका अनुसार लक्षित सिमान्तकृत समुदायसंग आयआर्जन तथा दिगो जीविकोपार्जनका लागि विविध सीप, वित्तिय स्रोत र उत्पादनका साधनहरू सहयोग गरिरहेको छ ।

संस्थाको सहयोगमा ७० जना कृषकलाई तरकारी खेती तालिम तथा कृषकहरूलाई व्यवसायिक तरकारी खेतीमा सहयोग गरिएको छ । भने १५ जना कृषकहरूलाई बेमौसमी तरकारी खेतीका लागि पोलि हाउस र सात जना कृषकलाई स्थायी पोलि हाउस संरचना निर्माणमा सहयोग गरेको छ ।

संस्थाका अनुसार स्थानीय (थारु) आलु प्रवद्र्धनमा सहयोग पुर्याउन ३० जनालाई आलु खेतीमा संलग्न गराएको छ । भने उन्नत जातका कुखुरा पालनका लागि १८ जना कृषकहरूलाई फलामको खोर, कुखुरा र अन्य आवश्यक सामग्री वितरण गरिएको छ ।

त्यस्तै, संस्थाको सहयोगमा २० जना कृषकहरूले बाख्रापालन व्यवसाय गरिरहेका छन्् । त्यस्तै, १० जनालाई खाजा बनाउने तालिम प्रदान गरिएकोमा चार जनाले स्थानीय स्तरमै व्यवसाय सञ्चालन गरेका छन् ।

त्यस्तै, संस्थाले छ जनालाई मोवाइल मर्मत तालिम दिएको छ । भने नौ जनालाई जीप ड्राइभिङ तालिम र चार जनालाई थारु पोषाक सिलाई कटाइ तालिम उपलब्ध गराएको जनाइएको छ ।

अवलोकन तथा अनुगमनका क्रममा आइतबार सो मुक्त कमैया वस्तीका कृषक र व्यवसायीहरूसंग छलफल गर्दै उपप्रमुख भट्टले भनिन्– संस्थाले सहि लक्षित वर्गलाई समेटेर कार्यक्रम अघि बढाएको मैले अनुभव गरे । यसले महिलालाई मात्र नभएर समग्र घरपरिवार नै आर्थिक रुपमा आत्मनिर्भर बनाउन योगदान पुग्ने मैले आशा गरेकी छु ।

उपप्रमुख भट्टले एस नेपालको परियोजनाको अवधि सकिए पनि स्थानीय तहले यी कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिन सहयोग गर्ने बताइन ।

अनुगमन भ्रमणपछि उद्यमी तथा किसान महिला तथा पुरुषहरुसहितको सहभागितामा भएको अन्तक्र्रियामा उपप्रमुख उनले भनिन्– अहिले यहाँ आउँदा महिलाहरूलाई विभिन्न पेसा व्यवसायमा संलग्न भएको पाए । घरपरिवारबाट पनि सहयोग पाएको अनुभव गरे । घरपरिवारबाट आवश्यक सहयोग नुहने हो भने महिलाले पेसा व्यवसाय सञ्चालन गर्न निकै कठीन हुने गर्दछ ।

उपप्रमुख भट्टले सिकेको सीप पूर्ण रुपमा सदुपयोग गर्न आग्रह दोहोराइन् । उनले भनिन्– एकै जना व्यक्तिले विभिन्न तालिममा सहभागिता जनाउने गरेको पनि पाइन्छ । तालिम लिएपछि त्यसको सदुपयोग नगर्ने जस्ता समस्या पनि छन् । यसरी कोही पनि सफल हुन सक्दैनन् ।

कार्यक्रममा वडा नम्बर १७ का वडाध्यक्ष माधवराज रानाले एस नेपालले सञ्चालन गरेको कार्यक्रम साच्चै नै उपलब्धीमुलक रहेको बताए । उनले भने– यो वडा (वस्ती) मा विगतमा पनि थुप्रै संघ/संस्थाले विभिन्न परियोजना सञ्चालन गरे, तर कोही पनि खासै उपलब्धीमुलक भएको पाइएन । एस नेपाल संस्थाको परियोजनाले यहाका विपन्न समुदायको आर्थिक अवस्था सुधारमा ठोस सहयोग पुगेको पाएको छु ।

उनले एकै जनाले थुप्रै सीपमुलक तालिम लिने तर, एउटै पनि काम नगर्ने प्रवृत्तिको अन्त्यका लागि आग्रह गरे ।

अन्र्तक्रियामा भाग लिदै थारु समुदायका महिलाको परम्परागत पोशाक उत्पादन गर्दै आएकी आशा चौधरीले भनिन्– २०७३ सालदेखि सिलाईकटाई काम गर्दथे । थारु महिलाको परम्परागत कपडा (लेहंगा) उत्पादन गर्नुपर्छ भन्ने लाग्यो । दुई महिनाको बच्चा छोडेर तालिम लिन टीकापुर गए । अहिले आफैले तालिम पनि सञ्चालन गरिरहेकी छु । र उत्पादन पनि गरिरहेकी छु ।
कार्यक्रममा एस नेपालका कार्यकारी प्रमुख दिपिका बोहराले धुर्जन्ना मुक्त कमैया वस्तीमा छिट्टै बेतबास तथा ढकिया निर्माण तालिम सञ्चालन गरिने जानकारी दिइन् ।

कार्यकारी प्रमुख बोहराले सबै काम संस्थाले नै गरिदेओस् भन्ने खालको मानसिकता हटाउन आग्रह गरिन् । उनले भनिन्– संस्थाहरुका कार्यक्रम सिमित अवधि र स्रोतका हुन्छन् । त्यसैले संघसंस्थाले सामान्य बाटो देखाउने मात्रै हो, आफ्नो अधिकारका लागि आफै नै अग्रसर हुनु पर्दछ ।

सो अवसरमा तीन महिने थारु पोशाक सिलाई कटाई तालिमको समापन गरिएको थियो । समापनका अवसरमा नगर उपप्रमुख भट्टले तालिमका सहभागी तथा प्रशिक्षकलाई प्रमाणपत्र वितरण गरेकी थिइन् ।

अन्तक्र्रिया कार्यक्रममा मुक्त कमैयाहरु भागिराम चौधरी, भलमन्सा सियाराम चौधरी, गीतादेवी चौधरी, मीना देवी चौधरी, लगायतले धारणा व्यक्त गरेका थिए ।