भारतमा हराउँदै नेपालीहरू

धनगढी । डोटी जिल्लाको केआइसिंह नगरपालिका वडा नम्बर ६ का गोपाल बेलाल हराएको ११ वर्ष भइसकेको छ । भारतको पञ्जाव जान्छु भनेर हिडेका गोपाल ११ वर्षदेखि सम्पर्कबिहीन भएपछि यता घरमा उनको श्रीमति र चार छोरीको विचल्ली छ ।
“माइतीले सहयोग गरेकोले बाँचेकै छौं” गोपालीकी पत्नी पदमाले भनिन्– “प्रहरीलाई खोजी गरिदेउ भनेर फोटो दिँदादिँदा भएका सबै फोटो सकिए ।” ३६ वर्षीया पद्माका अनुसार उनका श्रीमान गोपाल अहिले ३८ वर्षका भएका छन् । उनकी छोरीको उमेर क्रमश: १८, १४, १३ र ११ वर्ष रहेको छ । उनीहरू क्रमश: कक्षा ११, ७/७ र ५ मा पढ्छन् ।

डोटीकै शिखर नगरपालिका वडा नम्बर १ बडीमाना गाउँका १८ वर्षीय गोपाल दरिमानाले अहिलेसम्म आफ्ना बुबाको अनुहार समेत देख्न पाएका छैनन् । “म छ महिनाको हुँदा बुवा (टीका) पञ्जाव जान्छु भनेर हिड्नु भएको थियो रे, अझै फर्किनु भएको छैन” उनले भने । उनी हाल कक्षा ११ मा पढ्छन् । टीकाकी श्रीमती मैसराले श्रीमानको खोजीमा धेरै आफन्त भारतको पञ्जाब गएर खोजतलास गरे पनि अहिलेसम्म कुनै जानकारी प्राप्त हुननसकेको बताइन् ।
भारत गएका परिवारसँग काम गरिरहेको गैरसरकारी संस्था निड्स नेपालका सहकार्यकारी निर्देशक प्रकाश मडैका अनुसार गोपाल र टीका मात्रै होइन डोटीका तत्कालिन मुडेगाउँ र बनलेक गाविसमा तीन वर्ष अघि गरिएको एक सर्वेक्षणमा ५९ जना हराएको देखिएका थिए ।
भारत गएर हराउने संख्या दिनानु दिन बढी देखिन थालिएको छ । गत बैशाख, जेठ र असारमा निड्सले कञ्चनपुरको महाकाली, पूर्नवास, डोटीको शिखर नगरपालिका र केआईसिंह गाउँपालिकामा गरेको सर्वेक्षणमा दुई सय नौ जना हराएको तथ्य फेला परेको छ । त्यसअघि अछामको साँफेबगर नगरपालिकामा गाभिएका तत्कालीन आठवटा गाविस, डोटीका १२ गाविस र कञ्चनपुरको बेतकोट र भीमदत्त नगरपालिकाबाट पनि एक सय ६८ जना हराएको तथ्य भेटिएको थियो ।
प्रदेश सातका नौ जिल्लाका पुरुषहरू दिल्ली, पञ्जाव, मुम्बै, बैगलोर, हिमाञ्चल लगायतका क्षेत्रमा विभिन्न काम गर्न जाने गर्छन् । प्रदेश सातका ८८ बटै तहका गाउँगाउँमा अध्ययन गर्ने हो भने हराउने संख्या निक्कै धेरै हुन सक्ने सम्भावना छ ।
आफन्त हराएपनि प्रहरी प्रशासनमा हराएको जनाकारी दिने चलन भने न्यून छ । कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी कुमारबहादुर खड्का भारत जानेहरू हराएको जानकारी जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा नआएको बताउँछन् । निड्सका सहकार्यकारी निर्देशक मडैले घरबाट जादा कहा जाने भन्ने योजना नहुनु, सीमा क्षेत्रमा पुगेपछि मात्रै जताको बस पायो उतैको शहर जानुले पनि धेरै नेपालीहरू हराएको बताउँछन् । हराउनेमध्ये धेरै सानै उमेरमा घरबाट भागेका र पछि फर्किन खोज्दा जन्मस्थान घरको ठेगाना थाहा नभएका बढि हुने गरेको उनले बताए ।
प्रदेश सातको सामाजिक विकास मन्त्रालयका लागि सञ्चार प्रतिष्ठान नेपालले गरेको भारत जानेको अभिलेख कसरी राख्ने र बीमा कार्यक्रममा कसरी समेट्ने भन्ने अध्ययनमा संलग्न पत्रकार भोजराज जोशीका अनुसार केही नेपालीहरू गरेको वा नगरेको अपराधमा फसेर जेल परेकोले पनि हराएको जस्तैको अवस्थामा रहेका छन ।
निड्स नेपालका अनुसार घरपरिवारले हराएको ठानेका कञ्चनपुरको शुक्लाफाँटा नगरपालिका घरका ५५ वर्षिय पुरुष २४ वर्षपछि घर फर्केका छन् । उनी एक अपराधमा फसेकोले २४ वर्ष जेल बसेपछि घर आएका हुन् ।
भारतको हिमाञ्चल प्रदेशमा मात्रै अहिले २४ जना नेपाली विभिन्न अपराधमा जोडिएकोले जेलमा रहेको बताइन्छ । प्रदेश सातका सामाजिक विकासमन्त्री दीर्घबहादुर सोडारीले भारत जानेको तथ्याङ कसरी राख्ने, बीमामा कसरी उनीहरूलाई जोड्ने भन्नेमा मन्त्रालयले अध्ययन गराएको र सो अध्ययनको सुझाव अनुसार चाडै एउटा निश्कर्षमा पुग्ने बताए । “हामीले भारत जानेको तथ्यांक राख्न र उनीहरूलाई जीवन, स्वास्थ्य र दुर्घटना वीमामा समट्ने प्रयास गर्नेछौं” मन्त्री सोडारीले भने ।
नेपालीहरू भारतमा हराउदा पारिवारिक अंशभण्डा गर्न कठिनाई भएको गुनासो धेरैले गर्ने गरेका छन भने अर्कोतिर सरकारले दिने सामाजिक सुरक्षा भत्ताबाट पनि हराएका भनिएकाहरूका परिवारलाई समेट्न राज्यलाई कठिनाइ भएको छ ।