आहा ! क्या राम्रो खप्तड
धनगढीको उखरमाउलो गर्मी । विकासे कामले तीब्रता पाएको र जताजतै धुलाम्ये ७ नम्बर प्रदेशको अस्थायी राजधानी धनगढीबाट दुई सय ५७ किलोमिटर उत्तरमा छ, तमैल बजार ।
धनगढीबाट ४७ किलोमिटर उत्तर लागेपछि पुगिन्छ, कैलालीको चुरे गाउँपालिकाको खानीडाँडा बजार । जहाँबाट तराईको उखरमाउलो गर्मीबाट राहतको महसुस हुन्छ । धनगढीमा ४० डिग्री तापक्रम हुँदा खानीडाँडामा ३० डिग्री आसपासमा तापक्रम हुन्छ । जतिजति उत्तरतर्फ यात्रा बढ्दै जान्छ, त्यतित्यति गर्मीबाट राहत मिल्दै जान्छ ।
मेरो जीवनको धेरै समय यात्रामा बितेको छ । पत्रकारितामा लागेको १५ वर्षे जीवनको धेरैजसो समय घुमफिरमै बितेको छ । हिमाल, पहाड, तराईको सुखद् अनि रमाईलो अनुभव सँगालिएको छ । भनिन्छ, जीवन यात्रा हो । टेलिभिजन पत्रकारिता थालेको पनि एक दशक पुगेको छ । प्रिन्ट र रेडियोभन्दा अत्यन्त कठिन छ, टेलिभिजन पत्रकारिता । तराईमै जन्मेको, हुर्केको । तराईवासीका लागि उकाली, ओराली अत्यन्त कठिन हुन्छ । तर पनि पहाडको यात्रा रमाईलो र स्वर्णीम लाग्छ । जीवन नै संघर्ष हो । संघर्ष त गर्नै पर्यो । 
धेरैको मुखारबिन्दबाट सुनेको– “मनले चाहेको, तर समयले नजुराएको भू–स्वर्गको यात्रा यस पटक भने समयले जुरायो । खप्तड सांस्कृतिक पदयात्रा तथा काव्य सम्मेलन, २०७५ को पहिलो शृंखलाले भू–स्वर्गसम्म पुर्यायो ।” नेपाल साहित्य तथा संस्कृति प्रतिष्ठान, कैलालीको संयोजनमा एक हप्ते पदयात्रा बैशाख २८ गते धनगढीबाट प्रारम्भ भयो । नेपाल र भारतका साहित्यकार, पत्रकार, धार्मिक नेता सहित करिब दुई सय जनाको सहभागितामा शुरु भएको रातदिनको बसयात्रा अर्को दिन बझाङ सदरमुकाम चैनपुर पुगेर रोकियो । सदरमुकाम चैनपुरमा स्थानीयको अपार माया, स्वागत, बिदाई सहित बसयात्रा पुन: सोही दिन गन्तव्यतर्फ लाग्यो । सदरमुकाम चैनपुरबाट १२ किलोमिटर पश्चिम जयपृथ्वी नगरपालिकाको तमैलमा आएर बस यात्रा टुंगियो । सेती नदीमा हालिएको झोलुंगे पुल तर्दै हाम्रो यात्रा गन्तव्यतर्फ अगाडि बढ्यो । 
सुत्यबाट शुरु भएको यात्रा जरारी खोला, खैराडो, मष्टाको पाटिहल्या, डाण्ड्य हुँदै डेढ घण्टाको जीप यात्रापछि पुगियो खप्तडछान्ना गाउँपालिका वडा नम्बर ४ घोटखोला । कलकल अविरल नदी बगिरहेको छ । बाटोमा स्वागत गेट । विद्यालयमा सुत्नका लागि ओच्छ्यान । कार्यक्रमका लागि मञ्च निर्माण । स्थानीयको बाक्लो उपस्थिति । पदयात्राका सबैजसो सहभागी पुगेपछि सुरु भयो स्वागत र सम्मान कार्यक्रम । स्थानीयको बाक्लो उपस्थितिबीच औपचारिक कार्यक्रम चलिरहँदा कसैले सुतेर थकाई मारे भने कसैले कार्यक्रममा सहभागिता जनाए । म त हिँडे, त्यही कलकल गीत गुनगुनाइरहेको घोटखोलामा डुबुल्की मार्न । आफूलाई चाहिने केही महत्त्वपूर्ण दृश्य कैद गर्न भिडियो कार्यक्रमको अन्तिम चरणको । डुबुल्की पछिको काम भिडियो कैद । कार्यक्रम समापनसँगै झिसमिसे रात परिसकेको थियो । बेलुकाको खानासँगै आराम गर्दै भोलिको कार्यक्रम तय गर्न थालियो ।
बिहानको खानाको व्यवस्था दारुगाउँमा व्यवस्था थियो । दारुगाउँ पुग्न दुई विकल्प थियो– एक पैदलयात्रा र अर्को गाडी । पैदल होस् या गाडी समय एउटै लाग्ने रहेछ– करिब डेढ घण्टा । बिहान सबेरै उठेर ५ जनाको समूह गन्तव्यतर्फ अघि बढ्यौं । खोलाकाप्चा तर्दै भने जतिकै समयमा डेढ घण्टाको दौरानमा दारुगाउँ पुगियो । शरीर केही थाकेको थियो । भोकले सताइरहेको थियो । व्यवस्था राम्रो थियो दारुगाउँमा । पुग्ने बित्तिकै पुरी र चिया खान दिइयो । खाईबरी रिपोर्टिङतर्फ लागियो । प्रदेश नम्बर ७ का सभामुख अर्जुनबहादुर थापाबाट पदयात्रीहरूलाई स्वागत सहित विदाई भयो । स्थानीयको उल्लेख्य सहभागितामा गरिएको न्यानो बिदाई सहित टोली गन्तव्यतर्फ प्रस्थान गर्यो । मेल्तडी गाउँ, ठौरको डाँडा, लोखडा हुँदै टोली पलेटोका धारा पुगेर यात्रा केही बेर रोकियो । करिब दुई घण्टाको पैदल यात्रापछि पुगिएको थियो पलेटोका धारा । त्रिवेणी होटलसँगै पहाडको खोप्चोबाट मूल फुटेर आइरहेको पानीको धारले सबैलाई सुस्ताउन विवस बनायो । केहीबेरको पैदल यात्रासँगै प्रवेशद्वारमा नेपाली सेनाको क्याम्प पुगियो । लेखिएको थियो– ‘खप्तड पुग्न डेढ घण्टा ।’ नेपाली सेनासँग आग्रह गर्दै आवश्यक भिडियो खिच्ने अनुमति पाइयो । 
यात्रा अगाडि बढ्यो । लेक लागेर सतायो । स्वास फेर्न नै समस्या । विकल्पमा अमिलो, पिरो चटनीले राहत मिल्यो । लेक लाग्दा स्वासप्रश्वासमा समस्या आउँदो रहेछ । सुनेको थिए– ‘अमिलो पिरो खाँदा राहत पाइन्छ ।’ सामग्रीको व्यवस्था घरैबाट लगेको थिए । केही राहत मिल्यो । उकालो/ओरालो पहाडको यात्रासँगै साढे चार घण्टाको कठिन पैदल यात्रापछि पुगियो, गन्तव्यस्थल ।
‘आहा, क्या राम्रो फाँट’ सँगै रहेका एक मित्रले भने– “वास्तवमै भू–स्वर्ग रहेछ ।” तबसम्म साँझ परिसकेको थियो । चारैतर्फ अग्ला पहाड र जंगलले घेरिएको, बीचमा विशाल पाटन । उकाली/ओरालीको चढाईबाट राहत पाएको अनुभूति । नरम दुबो ओच्छ्याइएको । आहा, क्या राम्रो विशाल फाँट । त्यही सुतेर आकाश हेर्दा टाउको मै खस्ला जस्तो बादल । कति राम्रो मौसम । सात घण्टादेखिको पैदल यात्राको थकाई क्षणभरमै बिर्सिने । नभन्दै असिनापानीले स्वागत गरिहाल्यो । शान्त वातावरण एकाएक कोलाहलमा बदलियो । भागाभाग मच्चियो । टाउको नै फोड्ला जस्तो ठूला असिना, पानी र हावा । २५ किलो बढी भार थपिएको अनुभव भयो, दौड्न गाह्रो । केही पर रहेको रुख नै बन्यो असीनापानीबाट बच्ने उपाय । सबैको भागाभाग । कोही रुखको छहारीमा त कोही रेन कोट लगाउन व्यस्त । ४० डिग्री तापक्रमबाट एकाएक सुन्य डिग्रीमा तापक्रम झरेको अनुभूति भयो । अबको यात्रा भू–स्वर्गको दर्शन ।
प्रदेश नम्बर ७, अर्थात् सुदूरपश्चिम । हिमाल, पहाड र तराई सहितका नौ जिल्ला । उत्तरमा चीन, दक्षिण र पश्चिममा भारतसँग जोडिएको प्रदेश नम्बर ७ । धार्मिक, पर्यटकीय क्षेत्रले भरिपूर्ण तथा भाषा, कला, सस्कृतिले भरिभराउ । 
प्राकृतिक मनोरम दृष्य हेर्न रुचाउने जोकोहीका लागि अति उत्तम प्रदेश नम्बर ७ । प्रदेश नम्बर ७ मा अवस्थित धेरै धार्मिक, पर्यटकीय क्षेत्रमध्ये अति महत्त्वपूर्ण धार्मिक एवं पर्यटकीय गन्तव्य स्थल । धरतीकै स्वर्गको उपमा पाएको भू–स्वर्ग जो कोहीले एक पटक हेर्नै पर्ने धार्मिक एवं पर्यटकीय स्थल हो, खप्तड ।
समुद्री सतहबाट तीन हजार तीन सय मिटर उचाई र दुई सय २५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको खप्तड प्रदेश नम्बर ७ को नौ जिल्लामध्ये डोटी, अछाम, बाजुरा, बझाङ गरी चार जिल्लाको संगम स्थल पनि हो । पौराणिक कालमा ऋषिमुनीहरूले तपस्या गरेको खप्तड क्षेत्रलाई पुराणमा खेचरादी पर्वतका रूपमा वर्णन गरिएको पाइन्छ । पाण्डवहरूले चौध वर्ष वनबास बस्दा केही समय खप्तडमा पनि बिताएको किंवदन्ती रहेको छ ।
विक्रम सम्वत २००२ सालमा बझाङी राजा रामजंग सिंह र छान्नाका स्थानीय समाजसेवी जीते खड्काको अगुवाईमा खप्तडको घनघोर जंगलमा तपस्या गरे । खप्तड देवभूमि, धार्मिक एवं पर्यटकीय दृष्टिले अति महत्त्वपूर्ण भएको भनेर प्रचारप्रसार गरेपछि यस क्षेत्रको सौन्दर्यले चर्चा पायो । पछि खप्तड बाबाका नामले झन् प्रशिद्ध बन्यो । खप्तडबाबा ५० वर्षसम्म (२०५२ सालसम्म) यही भूमिमा बसे ।
पौराणिक कालदेखि धार्मिक महत्त्व बोकेको यस क्षेत्रमा खप्तड बाबाको बसाईपछि झनै चर्चा पाएको पाइन्छ । गाईगोरुको चरन क्षेत्रका रूपमा मात्र रहेको यो क्षेत्र खप्तड बाबाको आगमनपछि २०४२ सालमा राष्ट्रिय निकुन्ज बनाइयो । अहिले खप्तड क्षेत्रको सुरक्षाको लागि नेपाली सेनाको गुल्म स्थापित छ ।
प्रदेश नम्बर ७ आउने स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकहरूका लागि प्रमुख गन्तव्य खप्तड प्राकृतिक एवं धार्मिक महत्त्वले भरिभराउ छ । २२ वटा ठूला पाटन, रंगीबिरंगी फूल, अद्भूत मौसम, नागढुंगा, भीमलौरीलगायतका आकृतिले खप्तडले स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकहरूलाई लोभ्याउने गर्दछ । प्रकृतिको अनुपम उपहार पाएको खप्तड धार्मिक रूपले पनि अति महत्त्वपूर्ण । खप्तडमा अवस्थित प्रमुख धार्मिक तीर्थस्थलमध्येको एक हो सहश्रलिंग । समुन्द्री सतहबाट तीन हजार दुई सय मिटर उचाईमा अवस्थित सहश्रलिंगको पूजाआजा गरे चिताएको पूरा हुने विश्वास छ । सहश्रलिंग त्रिवेणी धामबाट दुई घण्टाको पैडल यात्रापछि पुग्न सकिन्छ । 
अर्को महत्त्वपूण तीर्थस्थल हो त्रिवेणी धाम । खप्तड पुगेपछि नछुटाई हेर्नुपर्ने पवित्र तीर्थस्थल । खप्तडको बीच भागमा अवस्थित त्रिवेणी मन्दिरको दायाँबायाँ अर्थात् पूर्व र पूर्वदक्षिण तर्फबाट बगेको नदी । प्राचीनकालदेखि पुजिँदै आइएको त्रिवेणी मन्दिरमा गंगादशहरामा ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ । त्रिवेणी घाटमा नुहाए पाप पखालिने विश्वास रहिआएकाले गंगादशहरा मेलामा भक्तजनहरूको ठूलो उपस्थिति हुने गर्दछ । त्रिवेणीमा दुई नदी गंगा र जमुनाको संगम देखिन्छ । सरस्वती नदी गुप्त बगेकी छन् भन्ने विश्वास गरिन्छ । त्यस्तै, युधिष्ठिर स्वर्ग जाँदा खप्तड हँुदै गएका थिए भनिन्छ ।
त्रिवेणी, सहश्रलिङ्ग, खप्तड दहमा स्नान र दर्शन गरेमा मनले चिताएको फल पाइन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास समेत रहेकाले मेलामा स्थानीयको बढी सहभागिता हुने गरेको छ । पर्यटन र धार्मिक गन्तव्यका रूपमा रहेको मन्दिरमा बर्सेनि लाग्ने मेलामा स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटक र दर्शनार्थीहरू आउने गर्दछन् । गंगादशहराका दिन लाग्ने मेलामा अछाम, डोटी, बझाङ र बाजुराका मानिसहरू रातभर देउडा तथा न्याउले खेल लगाएर रमाइलो गर्ने गर्दछन् । 
खप्तडबाबा आश्रम– खप्तड बाबाले तपस्या गरेको ठाउँ । कस्मीरबाट नेपालको पूर्वमेची हुँदै नेपाल प्रवेश गरेका खप्तडबाबा । खप्तडबाबाले तपस्या गरेकोले पनि प्रशिद्ध धार्मिक तथा पर्यटकीय स्थलका रूपमा खप्तड पवित्र मानिन्छ । बाबाले खप्तडमा ५० वर्ष बिताउनु भएको थियो । खप्तड पुगेर हेर्नै पर्ने ठाउँ खप्तडबाबा आश्रम पनि हो । त्यहाँ बाबाको मूर्तिका साथै बाबाले प्रयोग गरेका केही सामान छन् । उहाँले योग र ध्यान गर्नुभयो र किताबहरू लेख्नुभयो । उहाँले धर्मविज्ञान, विचार विज्ञान, स्वास्थ्य विज्ञान, म र मेरो कर्तव्य, नारीधर्म र पुरुषधर्म, आत्म ज्ञान, योग विज्ञान, वेदान्त विज्ञान, आरोग्य विज्ञानलगायत पुस्तक यही कुटीमा बसेर लेख्नुभएको थियो ।
खापर दह अर्थात् खप्तड दह त्रिवेणी धामबाट डेढ घण्टाको पैदल यात्रापछि पुग्न सकिन्छ । दहसँगै रहेको खप्तड दहमा शिवजीले जलक्रिडा गरेको कथन रहि आएको छ । बाह्रै महिना पानीको सतह एकै नासको हुने विशेषता रहेको एक सय ५० मिटर लम्बाई र ५० मिटर चौडाई रहेको खप्तड दह छ भने ५२ वटा दह खप्तड क्षेत्रमा रहेका छन् ।
चारैतिर घनघोर जंगल र बीचमा ठूलाठूला फाँट रहेका छन् । जैविक विविधताले भरिएको खप्तड क्षेत्रमा ५ सय ६७ थरिका वनस्पतीहरू र नेपालमा पाइने ८ सय ५० किसिमका चराचुरुंगीमध्ये २ सय ६० भन्दा पनि बढी चराचुरुंगीहरू पाइन्छन् । खस्रे भ्यागुता र बझांगे पाहा गरी दुई प्रजातिका रैथाने उभयचर, बाघ, बुट्टे निगांलो पाइने यो नेपालको एक मात्र राष्ट्रिय निकुञ्ज हो । विश्वकै दुर्लभ जातिको हरियो छेपारो यहाँ पाइन्छ । दुई सय भन्दा बढी प्रजातिका फूल, बहुमूल्य जडिबुटीका साथै कस्तुरी, मृग, बदेल, डाँफे लगायत पाइन्छ । मंसिरदेखि फागुन महिनासम्म हिउले ढकमक्क हुने यस ठाउँमा पर्यटकलाई बस्ने होटेल तथा आवश्यक अन्य पूर्वाधारको अभावमा आन्तरिक तथा विदेशी पर्यटकको आगमन न्यून रहेको छ ।
सुदूरपश्चिमको प्रसिद्ध गन्तव्यस्थल खप्तडमा भ्रमणका लागि जेठदेखि मंसिर महिनासम्मको समय उपयुक्त मानिन्छ । यही मेसो पारेर आयोजना गरिएको चारदिने खप्तड बसाईपछिको यात्रा पुन: कर्मथलोतर्फ बढ्यो जेठ १ गते । 
भू–स्वर्गको बसाई चाहदा नचाहदै टुङ्ग्याउँदै बिहान सुरु भएको पैदल यात्रा बेलुका चार बजे डोटीको झिंग्रानासम्म पुगेर टुंगियो । खप्तडबाट सुरु भएको नौ घण्टाको उकालोओरालो पैदल यात्रा बिचपानी हुँदै झिंग्राना पुगेर रोकियो । क्या मजा, भोकभोकै पैदल यात्रा अनी उकाली ओराली चढ्दै बेलुका चार बजेपछिको खाना कति मिठो हुँदो रहेछ । सादा खानाको तीन सय रुपैयाँ । केहीबेरको बिश्रामपछि डेढ घण्टाको सानो गाडीको यात्रापछि डोटी पुगियो । गाडीबाट नझर्दै भेटिएको अछामबाट धनगढीका लागि छुटेको बस हुँदै धनगढी पुगेर भू–स्वर्गको यात्रा समाप्त भयो ।
पहाडको धेरै यात्रामध्ये दु:खद् तथा स्वर्णीम अनुभव दिलायो । सबैभन्दा बढी आकर्षित गर्यो त्यहाँको मौसमले जो क्षण भरमै बदलिदिन्छ । एकाएक घाम लाग्छ त एकाएक बादल अनी सुरु हुन्छ असिना पानी । खप्तड क्षेत्रमा आयोजना गरिएको अर्को महत्त्वपूर्ण थियो अन्तर्राष्ट्रिय काव्य सम्मेलन र योग सबैका लागि महत्त्वपूर्ण रह्यो । भनिन्छ, ‘नमरे स्वर्ग देखिँदैन, तर जिउँदै पनि देखिन्छ भू–स्वर्ग र त्यो हो खप्तड ।
