अर्थराजनीतिक घनचक्करमा धुर्झन्नाका सुकुम्बासी

शेरबहादुर ऐर/धनगढी । लहरै गाडिएका बाँसका खम्बामा टाँगिएका पाल र खरको भित्ता तथा छानो । आँखामा भोक र फाटेका लुगाले आङ ढाकेका अबोध बालबालिका । अनिश्चित भविष्यको भयसहित सुरक्षित बसोबासको आशमा दिन विताईरहेका परिवार । बाढीपहिरोबाट विस्थापित पीडितको अस्थायी शिविर झैं देखिने धनगढी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर १७, धुर्झन्नाको त्यो वस्तीको नामाकरण गरिएको छ– नया“बस्ती । डेढ वर्षदेखि अभाव र पीडाले थलिएका “नयाँवस्ती” मा नयाँ भनेको थप अभाव र पीडा मात्रै रहेको छ ।

धुर्झन्नाको नयाँवस्ती २०७५ असारतिर बसालिएको थियो । त्यो वस्तीमा ६२ घरधुरी छन् । २०७५ साल असार १६ गतेअघिसम्म उनीहरू कैलालीकै गोदावरी नगरपालिका, हरैया शिविरमा बस्दै आएका थिए । हरैयाको त्यो जमिन दाङका रणबहादुर शाहको स्वामित्वमा थियो । कास्की पोखराको सौभाग्य रियलइस्टेट एण्ड हाउजिङ प्रालिले २०७४ माघ २५ गते रणबहादुरबाट २३ बिघा पा“च धुर जमिन खरिद गरेको थियो ।
त्यो जमिनमा २०६१ सालदेखि नै सुकुम्बासी बस्ने क्रम शुरु भएको थियो । शुरुमा (०६१ साल) तत्कालीन विद्रोही माओवादीले सुकुम्बासीलाई जबरजस्ती त्यहा“ बसाएका थिए । त्यसपछिका दिनमा थप सुकुम्बासीले त्यो जमिनमा कब्जा गर्दै बसोबास गरेका थिए । सौभाग्य रियलइस्टेटले २०७४ सालमा रणबहादुरबाट जग्गा खरिद गरे पनि त्यहा“ बसोबास गरिरहेका सुकुम्बासीलाई कहा“ र कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने चुनौति थियो ।
मुलुकको अवस्था सामान्य बन्दै गएपछि सौभाग्य रियलइस्टेटले हरैयाको आफ्नो जमिनमा बसोबास गरिरहेका सुकुम्बासीलाई अन्यत्र व्यवस्था गर्ने योजना बनायो । सो कम्पनीले धुर्झन्नामा ५९ कठ्ठा जमिन खरिद गरेर हरैयामा शुरुदेखि बसोबास गरिरहेका ६२ घरधुरीलाई त्यहा“ बसोबास गर्ने प्रक्रिया शुरु ग¥यो । धुर्झन्ना नया“वस्तीका मीन गुरुङका अनुसार सौभाग्य रियलइस्टेट एण्ड हाउजिङ प्रालिले हरैयाका सुकुम्बासीरूलाई ‘एक कठ्ठा जग्गा, दुई कोठे पक्की घर, तथा खानेपानी, शौचालय, विद्युतको व्यवस्था मिलाउने’ आश्वासन दिएपछि उनीहरू धुर्झन्ना सर्न राजी भएका थिए ।” तिहारको लगत्तै हरैया“ नया“वस्तीको स्थलगत रिपोर्टिङका लागि गएको अनुमोदनसंग गुरुङले भने– डेढ वर्ष भयो न जग्गाको लालपुर्जा नै दिएका छन्, न घर नै बनेको छ । उनी २०६३ सालमा हरैया शिविरमा बसेका थिए ।
सौभाग्य रियलइस्टेटले पानी, वत्ती, सौचालय आदि आधारभूत सुविधासहित घरजग्गा दिने प्रतिवद्धता दिए पनि अहिलेसम्म कुनै चासो नदिएको नया“वस्तीका सुकुम्बासीको गुनासो छ । कम्पनीले ६२ घरधुरीका लागि दुई वटा हातेपम्प (नल्का) तथा तीन वटा कच्ची शौचालय मात्रै बनाइदिएको छ ।
‘कम्पनीले तीन वटा शौचालय बनाएको थियो । ती सबै भरिएपछि दिउँसो खोलामा र राती नजिकै खुल्ला चौरमा दिसापिसाव गर्छौ’ हरिना बोहराले भनिन्– न त यहाँ ज्यालामजदुरीको नै पाइन्छ । उनले हरैया शिविरमा हुँदा नदीको गिट्टी कुटेर पनि जिविकोपार्जन गरेको स्मरण गरिन् ।
हरिनाले नयाँवस्तीका सुकुम्बासीहरूले गत वर्ष शिवगंगा नदी तटबन्धन कार्यमा मजदुरी गरे पनि ठेकेदारले ज्याला नै नदिएको बताइन् । शिवगंगा नदीतिर हेर्दै उनले भनिन्– बिहानबेलुकाका छाक टार्न सकिन्छ कि भनेर नदी तटबन्ध कार्यमा मजदुरी ग¥यौं, तर ठेकेदारले हाम्रो ज्याला नै दिएन । तटबन्ध योजनाको ठेकेदारले पुरुष मजदूरलाई दैनिक आठ सय र महिला मजदुरलाई दैनिक चार सय रुपैया ज्याला दिने भनेर काममा लगाएको थियो ।
नयाँवस्तीका सुकुम्बासीको गुनासो– स्थानीय सरकारले पनि हेरेन
धुर्झन्ना, नयाँवस्तीका सुकुम्बासीको गुनासो सौभाग्य रियल इस्टेटसंग मात्रै छैन, त्यो भन्दा बढी स्थानीय सरकार (उपमहानगरपालिका) संग छ । आफूहरू त्यहा“ बसेको डेढ वर्ष वितिसक्दा पनि अहिलेसम्म उपमहानगरपालिकाले गत हिउदमा एकएक कम्बल र गुन्द्र्री बाहेक अर्थोक नदिएको उनीहरूको गुनासो छ ।
‘हामीलाई उपमहानगरपालिकाबाट गत वर्ष हिउदमा प्रत्येक घरधुरीलाई एक कम्बल र एउटा गुन्द्री दिएको थियो’ मुकेश बोहराले भने– त्यसबाहेक अहिलेसम्म कुनै व्यवस्था गरेको छैन । उनका अनुसार नयाँबस्तीमा बसोबास गराएका व्यक्तिहरूको नाममा अहिलेसम्म जग्गाधनी पुर्जा नभएकाले स्थानीय सरकारले सेवा सुविधा दिन आनाकानी गरिरहेको छ ।
‘हामीलाई ५९ कठ्ठा जग्गामा बसालियो, तर अहिलेसम्म हाम्रो नाममा जग्गाको लालपुर्जा बनेको छैन” मुकेशका अनुसार सो जग्गामा ६२ परिवारलाई आठ वटा समुह बनाएर वितरण गरिएको छ । उनले थपे– हामीलाई यहाँ बसोबास गराउने क्रममा प्रति परिवार एक कठ्ठा जग्गा दिने भनिएको थियो, तर पछि ढाटियो ।

अर्थराजनीतिको चक्करमा हरैया

मुलुकमा माओवादी हिंसात्मक द्वन्द्व चरममा पुगेको वेला २०६१ सालमा तत्कालीन विद्रोही माओवादीले नै हरैयाको सो जग्गामा सुकुम्बासीलाई बसाएको थियो । माओवादीले कैलाली तथा अन्य पहाडी जिल्लाका मानिसलाई हरैयामा बसोबास गराएका थिए । त्यहाँका सुकुम्बासीका अनुसार तत्कालीन माओवादी नेता गौरी जोशीले त्यहाँ घर समेत बनाईदिने आश्वासन दिएका थिए । ‘हरैयाको सुकुम्बासी बस्ती तत्कालीन विद्रोही माओवादी नेताहरूले नै बसाए, अहिले उनीहरूले नै हाम्रो उठिबास पनि गरे । धुर्झन्नाका सुकुम्बासीहरूले समवेत स्वरमा भने– हामीमाथि जहिले राजनीति मात्र गरियो ।
हरैया तथा धुर्झन्ना नया“वस्तीका बासिन्दाका अनुसार माओवादीले उनीहरूलाई कैलालीको लम्कीचुहा नगरपालिकामा पर्ने डुडेझारीमा जग्गा दिने आश्वासन पनि दिएका थिए । डबल ताम्राकारले भने– हामीलाई डुडेझारीमा कब्जा गर्न भनियो । प्रतिकार गर्न लगाइयो । कतिजना मारिए । कति घाइते भए । डुडेझारीमा बसाल्ने योजना असफल भएपछि जग्गा दिन्छौ भनेर हरैया लगे । अहिले त्यहा“बाट उठाएर धुर्झन्ना पु¥याए ।