प्रतिवन्ध होईन निरन्तर सम्वाद गरौं ।

भरखरै नेपालमा दुई महत्वपूर्ण घटनाहरु अत्यन्तै नाटकीय ढंगले घटेका छन्, एक सिके रावतसंग सम्झौता अर्काे विप्लवमाथिको प्रतिवन्ध । २०७५ सालमा सम्पन्न आम निर्वाचनले अव राजनीतिक आन्दोलनको आवस्यकता छैन भन्ने नीति रहेका वामपन्थिहरुको दुई तिहाई मतको सरकार वनाईदिएपछि नेपालमा राजनीति गतिहिन वनेको अवस्था थियो । नेपाली काँग्रेस ऐतिहासिक असफलता र सिमान्तीकरणबाट रनभुल्ल भएर वसेको अवस्था थियो । वामपन्थिहरुबिच दुई धारहरु थिए । एक अवको हाम्रो सत्ता अकंटक हो र हामी यस मुलुक र जनताका एकछत्र शासक हौं भन्ने मानसिकताको धार र अर्काे नखाउँ भने दिन भरीको सिकार खाउँ भने कान्छा वावुको अनुहार जस्तो किंकर्तव्य विमुढहरुको धार ।
नेपाली राजनेताहरु स्वार्थका लागि मरिहत्ते गर्छन् । वर्तमानको खुसीको लागी भविष्यको वलिदान गर्न पछि पर्दैनन् । अलग राजनीतिक पृष्ठभुमी, अलग दर्शन, अलग इतिहास सव कुरा अलग तर स्वार्थका लागि मरिहत्ते गर्ने खुवी एक समान किन हुन्छ ? सत्ता वाहिर रहँदा उनिहरुलाई मानवअधिकार, समृद्धि, विकास, परिवर्तन सव चाहिन्छ र जसै सत्तामा पदार्पण हुन्छ पुनः मुषिकोभवः ।
जीव विज्ञानमा एउटा सिद्धान्त छ कपाल फोहर भए पछि जुम्रा आफै पैदा हुन्छ, विउ छर्नुपर्दैन । जुम्रा जन्मनका लागि फोहर हुनु अनुकुल परिस्थिती हो । सामान्यतया प्रतिकुल परिस्थिती मानिने प्रतिवन्धले राजनीति गर्न चाहनेहरुको मनमा रहेको इगोलाई झन् सुपर इगोमा वदल्न मद्दत गरिरहेको हुन्छ । उनिहरु आम जनता संग पिडा र चिन्तका भावुक कुरा गर्न पाउछन् । सपनाको व्यापार गर्न पाउछन्, खुसीको व्यापार गर्न पाउछन् । राणाकाल भरी नेपालमा राजनीतिक गतिविधी प्रतिवन्धित थियो । प्रतिवन्धलाई मज्जाले मानेर सहेर ति वसे जसलाई राजनीतिक गतिविधी गर्नु नै थिएन । जसलाई गर्नु थियो के ति प्रतिवन्धित रहे त ? उनिहरुले संगठन पनि खोले, प्रचार पनि गरे, भेला वैठक पनि गरे, शैन्य जम्मा पनि गरे, विद्रोह पनि गरे । उनिहरुलाई प्रतिवन्धले छेकेन । न प्रचण्ड गोर्खा, न नेपाली काँग्रेस, न कम्युनिष्ट पार्टी न प्रजापरिषद यी कुनै पनि दल खुला राजनीतिक वातावरण पाएर जन्मिएका होईनन् ।
समस्या त कहाँ छ भने त्यो परिवेश र त्यसको परिणती मज्जाले वुझेर आएका नेताहरु जव सत्तामा पुग्छन् उनिहरु स्वार्थका लागि मरिहत्ते गर्न थालिहाल्छन् । जनताका चाहना र आफुले देखाएका सपनाहरुले उनिहरुलाई विथोल्न थाल्छ र अन्तत उनिहरु आफ्ना पूर्ववर्तीहरु जस्तै दमन र प्रतिवन्धको वाटामा हिड्न थाल्छन् । राणाकालको प्रतिवन्ध भोगेरै अघिवढेको नेपाली काँग्रेसले २००७ को क्रान्ति पछि कम्युनिष्ट पार्टी माथि प्रतिवन्ध लगायो । कम्युनिष्टहरुको भ्रुणहत्या गरिदिने उस्को चाहना हुँदो हो तर आज ६ दशक पछि पनि कम्युनिष्ट पार्टी ठिंग उभिएर नेपाली काँग्रेसलाई गिज्याउदै छ । काँग्रेस एकान्तमा आफैलाई सम्झेर हत्तेरी भन्दो हो ।
२०४२ साल वमकाण्डको वहानामा तिव्र पारिएको दमन र धरपकडको परिणाम ५ वर्ष भन्दा पनि कम समय मै जनआन्दोलनका रुपमा प्रकट भयो । पश्चातदर्शी कानून वनाउन नहुने सिद्धान्त विपरित वनाईएको विध्वंसात्मक अपराध नियन्त्रण तथा सजाय ऐनले गणतन्त्रको मागलाई निमिट्यान्न पार्न त सकेन नै वरु मृत्युदण्डको फैसला सुनाईएका रामराजा प्रसाद सिंहलाई यसै मुलुकको राष्ट्रपतिको उमेदवार वनाईदियो । अकंटक राज्य गर्ने चाहना रहेको पञ्चायत ५ वर्ष नपुग्दै र सिंगै राजतन्त्र २० वर्ष नपुग्दै समाप्त भए ।
जीव विज्ञानको उक्त सिद्धान्तले यहाँ पनि काम गर्यो । प्रतिकुल भनिएको उक्त परिस्थितीले काँग्रेस कम्युनिष्टहरुलाई आम जनता संग पिडा र चिन्तका भावुक कुरा गर्न मौका दियो । उनिहरुले सपनाको, खुसीको कुरा गर्न पाए । उनिहरुले संगठन पनि विस्तार पनि गरे, प्रचार पनि गरे, भेला वैठक पनि गरे, विद्रोह पनि गरे । उनिहरुलाई प्रतिवन्धले छेकेन ।
तर समस्या फेरी दोहरीयो । पञ्चायतको प्रतिवन्ध भोगेका र त्यसै प्रतिकुलतालाई अनुकुलतामा वदलेका नेताहरुले माओवादी माथी प्रतिवन्ध लगाए । प्रतिकुल भनिएको उक्त परिस्थितीले माओवादीहरुलाई पनि आम जनता संग पिडा र चिन्तका भावुक कुरा गर्न मौका दियो । उनिहरुले सपनाको, खुसीको कुरा गर्न पाए । उनिहरुले संगठन पनि विस्तार पनि गरे, प्रचार पनि गरे, भेला वैठक पनि गरे, सैन्य संयोजन पनि गरे र विद्रोह पनि गरे । उनिहरुलाई प्रतिवन्धले छेकेन । टाउकाको मोलै तोकिएका नेताहरु समय क्रममा मन्त्रि, प्रधानमन्त्री भए । तत्कालिन माओवादीका वहानामा राजाले सत्ता हातमा दिए पछि झन काँग्रेस र एमालेहरु समेत सतईने अवस्था वन्यो । त्यसरी सताईएका काँग्रेस, एमाले वा माओवादी कसैले पनि राजनीति छोडेर काँशीवास गएको पाईएन । प्रतिकुल भनिएको उक्त परिस्थितीले उनिहरुलाई पनि छेकेन । वरु राजतन्त्र नै रहेन ।
यता समस्या भने समाप्त भएको छैन । त्यो परिवेश र त्यसको परिणती मज्जाले वुझेर आएका नेताहरु अहिले सत्तामा छन् । उनिहरु पनि आफ्ना पूर्ववर्तीहरुले झैं स्वार्थका लागि मरिहत्ते गर्न नै तल्लिन छन् । जनताका चाहना र आफुले देखाएका सपनाहरुले उनिहरुलाई विथोल्न थालेको छ र अन्तत उनिहरु आफ्ना पूर्ववर्तीहरु जस्तै दमन र प्रतिवन्धको वाटामा हिड्न थालेका छन् । विकास र समृद्धिको सपनाको व्यापार कमजोर भए पछि अव शक्ति र सत्ताको व्यापार सुरु भएको छ । तर नविर्सने कुरा के हो भने यो प्रतिकुलता पनि कसैका लागि अनुकुलता नै हो । किनभने शक्ति र सत्ताको नियम त अहिले सम्म वदलिएको छैन भने जीवविज्ञानको नियम कसरी यति छिटै, यति सजिलै वदलिन्छ ?
प्रतिवन्धले होईन वरु सहकार्यले नै विपक्षिहरुलाई ठेगान लाउन सकिन्छ भन्ने प्रमाण त वैकल्पिक राजनीति गरिरहेका दुई अत्यत विपरित ध्रुवका मोहनविक्रम सिंहहरुदेखि कमल थापासम्मलाई सम्विधान कार्यान्वयनका नाममा सत्ता साझेदारी गरेर ठेगानलाई सकिएकोवाट प्रमाणित भएकै छ । दुईदिन अगाडी सिके रावत संग सम्झौता गरेर पनि त्यो सुझवुझ देखिएकै हो । सिके रावत संग सम्झौता गर्न प्रेरित गर्ने त्यहि थ्योरी दुई दिन पछाडी विप्लव प्रतिवन्धका वेला कता हरायो होला ? किन नेपाली नेताहरु स्वार्थको लागि मरिहत्ते गर्न नछोड्ने होलान ?
वेलामै सचेत वनौं, प्रतिवन्ध होईन इमानदारीका साथ निरंतर वार्ता गरौं । नत्र परिणती इतिहासले पुर्वनिर्धारित गरेकै छ ।