सम्पादकीय: यति अन्धाधुन्ध दोहोन ?

नदीखोलाबाट जथाभावी रुपमा नदीजन्य वस्तु (ढुंगा, गिट्टी, बालुवा) उत्खनन् तथा निकासी भइरहेको व्यापक गुनासो र चर्चा भइरहदा नदी किनार मै घुम्ति क्रसर सञ्चालन गर्ने क्रम पनि व्यापक बन्दै गएको छ । कैलालीको गोदावरी नदीमा घुम्ती क्रसर सञ्चालन गरेर नदीजन्य वस्तुको अन्धाधुन्ध दोहोन भइरहेको छ । क्रसर तथा खानी उद्योग सञ्चालन निर्देशिका अनुसार ‘नदीबाट पा“च सय मिटरसम्म क्रसर उद्योग खोल्न पाइँदैन’ । त्यस्तै, बन, राष्ट्रिय निकुञ्ज र बन्यजन्तु आरक्षबाट कम्तिमा दुई किलोमिटरसम्म पनि क्रसर उद्योग राख्न पाइदैन । गोदावरी नगरपालिकाले गोदावरी नदीबाट नदीजन्य पदार्थ उत्खनन् तथा निकासी गर्न ठेक्का सम्झौता गरेको छ । ठेक्का सम्झौतामा नदीमा क्रसर उद्योग राख्न पाउने बुँदा भने उल्लेख छैन, तर नदीको किनारामा नै क्रसर उद्योग सञ्चालन गरिएको छ ।

सडक सहित अन्य भौतिक संरचना निर्माणका लागि नदीजन्य निर्माण सामग्रीको आवश्यकता पर्छ नै । नदीखोलाबाट ढुंगा, बालुवा, गिट्टी उत्खनन्, संकलन तथा निकासी गर्न पाइदैन भन्ने पनि होइन । तर, कैलालीका अधिकांस स्थानीय तहले नदी तथा खोलामा ढुंगा, गिट्टी तथा वालुवा संकलनका लागि ठेक्का बन्दोबस्त गर्दा वातावरणीय क्षतीको पक्षलाई अनदेखा गरेको देखिन्छ । विनास नहुन्जेलसम्म विकास सम्भव हुदैन भन्ने सिद्धान्तका पक्षधरहरुले वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकनको पक्षलाई विरोधका रुपमा लिने गरेका छन् । गोदावरी नदीमा वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकन नै नगरिएको स्थानमा समेत जथाभावी रुपमा नदीजन्य सामग्री उत्खनन् तथा निकासी भइरहेको पटकपटक जनगुनासो आएको छ, तर नगरपालिकाका पदाधिकारीहरूले जनताका यी गुनासाप्रति किञ्चित पनि ध्यान दिने गरेका छैनन् ।

नदीखोला किनारामा खुलेआम क्रसर सञ्चालन भइरहदा, नदीखोलामा स्काभेटर प्रयोग गरेर जहातही नदीजन्य सामग्री उत्खनन् भइरहेको, वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकन नै नभएका नदीखोला तथा स्थानमा समेत नदीजन्य सामग्री उत्खनन् भइरहेकोबारे थुप्रै समाचार सार्वजनिक भएका छन् । जनताका तर्फबाट थुप्रै पटक गुनासा आएका छन् । तर, यसप्रति न त स्थानीय तहबाट, न अन्य सम्बन्धित निकायले नै कुनै चासो दिएको पाइएको छ । बरु, अधिकांस स्थानीय जनप्रतिनिधिहरू वातावरणीय प्रभाव मुल्यांकन, जनताका गुनासालाई विकासको अवरोधका रुपमा ब्याख्या गर्दै मनपरी ढंगले काम गर्न उद्यत भइरहेको पाइन्छ ।
नदी तथा खोलामा क्रसर सञ्चालन गरिएको, स्काभेटर प्रयोग गरेर अन्धाधुन्ध ढंगले ढुंगा, बालुवा र गिट्टी उत्खनन् तथा निकासी भइरहेको र वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन प्रतिवेदनलाई अनदेखा गरिरहेको प्रसंगप्रति सम्बन्धित स्थानीय तहका पदाधिकारी र निकायहरू गम्भीर भएर नियन्त्रणका लागि अग्रसर हुनु त जरुरी भइसकेको छ नै, यसभन्दा पनि स्थानीय जनताले यस्ता कुनै पनि गलत कार्यको सशक्त ढंगले विरोध गर्नेतर्फ जागरुक हुनु आवश्यक छ । अहिले स्थानीय जनप्रतिनिधि तथा ठेकदारको मिलेमतोमा नदीजन्य सामग्रीको चरम दोहन भइरहेको आरोप मात्रै होइन । त्यस्तै, विकासको गति तीब्र बनाउने नाममा नदीजन्य सामग्रीको चरम दोहोन, बनजंगलको विनास, ऐननियमको पालनालाई झन्झट ठान्ने प्रवृत्ति बढेको अवस्था छ । त्यसै भएर नै नदीखोलामै क्रसर सञ्चालन गर्ने अथवा मनपरि ढंगले नदीजन्य सामग्री उत्खनन् तथा निकासी गर्ने क्रम व्यापक भएको हो भन्नेमा विमति रहदैन ।