थाहा नपाएर जाँदा दु:खैदु:ख

धनगढी । टीकापुर नगरपालिका वडा नम्बर ४ का मौरनीयाका सोमैराम चौधरीलाई वैदेशिक रोजगारबारे जानकारी थिइन् । तर, उनले छोराहरूको भविष्य बनाउन विदेश कमाउने निधो गरे । स्थानीय एक जना दलालको सहयोगमा नुर अपर्चुनिटिजबाट उनी साउदीअरबको मजाल अल्टामिर कन्ट्रयाक्ट कम्पनीमा काम गर्न पुगे । उनलाई सो कम्पनीले सात महिनासम्म काम लगायो, तर तलब दिएन । ब्याजमा ऋण लिएर साउदी पुगेका चौधरीको छोराहरूलाई पढाउने सपना त पुरा भएन, झन ऋणको भार बढ्यो ।त्यो कम्पनीले तलब नदिएपछि उनी अर्को कम्पनीमा काम गर्न पुगे । अर्को कम्पनीले उनलाई खानबस्न समेत व्यवस्था गरिदिएन । ‘कहिले भोकै बस्नुपर्ने, कहिले बासी खानु पर्ने भयो,’ सोमैरामले भने ।
उनलाई विदेशमा दु:ख भएको खबरले परिवारलाई मानसिक तनाव बढ्यो । ‘विदेशमा पैसा कमाउनु त ठूलो कुरा भयो,’ सोमैरामकी श्रीमती गीतादेवीले त्यो अवस्था सम्झिन्छन्, ‘उहाँको ज्यानै असुरक्षित भयो । मलाई, छोराहरूलाई त्यो बेला निकै छट्पटी परेको थियो ।’
धनगढी उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ३ सञ्जय राना र बन्धु रानालाई पनि वैदेशिक रोजगारबारे कुनै जानकारी थिएन । तर पनि उनीहरू वैदेशिक रोजगारमा जान तयार भए । उनीहरूलाई केही थाहा नभएकै कारण उनीहरूलाई दलालले नराम्रोसँग फसायो ।
राम्रो काम भनेर मलेसिया पर्‍याइएका उनीहरूलाई मासिक ३० हजार रुपैयाँ सजिलै कमाउन सकिने आवश्वासन पनि दलालले दिएका थिए । तर, त्यहाँ उनीहरूले भने अनुसारको न त काम पाए न तलब नै ।
सम्झौताअनुसारको काम तलब नदिएपछि परिवारलाई फोन गरी वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी गर्ने प्रावधानबारे उनीहरूलाई थाहा थिएन । त्यही भएर उनीहरू गएको कम्पनी छोडेर अर्कै कम्पनीमा काम गर्न थाले । अर्को कम्पनीमा उनीहरूलाई झन् समस्या पर्‍यो । सम्झौता गरेको कम्पनी छोडेकाले उनीहरू मलेसियाका लागि गैरकानूनी भनेर पक्राउ गरी जेल हाल्यो ।
सुदूरपश्चिम प्रदेशका युवाहरूले वैदेशिक रोजगारमा जाँदा अपनाउनुपर्ने प्रक्रिया र सावधानीका बारेमा थाहा नै नपाएर विदेश जान बाध्य छन् । कुनै पनि जानकारी र सीप बिना वैदेशिक रोजगारमा जाँदा ती युवाहरूले विदेशमा अकल्पिनीय दु:ख भोग्न बाध्य छन् ।
“जानकारी बिना विदेश जाँदा नेपालमै लागत भन्दा कैयौं गुणा बढी रकम तिर्नुपर्ने बाध्यता छ,” आप्रवासी कामदार हकहित संरक्ष केन्द्रका अध्यक्ष नारायणबहादुर विकले भने, “विदेशमा सम्झौता बमोजिमको काम, तलब, सेवासुविधा नपाउने र काम समेत नपाएर विदेशमा अलपत्र पर्ने बाध्यता छ ।”

प्रदेशमै श्रमस्वीकृति र न्याय पाउने व्यवस्था मिलाउन माग
आप्रवासी कामदार हकहित संरक्षण केन्द्रले वैदेशिक रोजगारमा जाने युवाहरूलाई सूचना दिनका लागि रोजगार स्रोत केन्द्र स्थापना गर्न सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारसँग माग गरेको छ ।१९ औं अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी कामदार दिवसको अवसरमा मंगलबार मुख्यमन्त्रीलाई ज्ञापनपत्र बुझाएर केन्द्रले सुदूरपश्चिम राहदानी वितरण हुने इकाईहरूमा रोजगार स्रोत केन्द्र स्थापना गरी वैदेशिक रोजगारमा जाने युवाहरूलाई सूचना र सीप तालिम दिन माग गरेको हो । केन्द्रले वैदेशिक रोजगार विभागको एउटा ईकाई सुदूरपश्चिम प्रदेशमा स्थापना गरी वैदेशिक रोजगारको क्रममा ठगी लगायतका पीडामा परेका युवा तथा परिवारहरूलाई न्याय पाउने र प्रदेशमै श्रमस्वीकृति दिने व्यवस्था मिलाउन पनि माग गरेको छ ।
केन्द्रका कैलाली जिल्ला अध्यक्ष नारायणबहादुर विकले हस्ताक्षर गरेको ज्ञापनपत्र मुख्यमन्त्री तथा मन्त्री परिषद्को कार्यालयका सचिव यज्ञप्रसाद भट्टराईले बुझेका थिए । सो क्रममा सचिव भट्टराईले वैदेशिक रोजगारलाई व्यवस्थित र सुरक्षित बनाउनका लागि मन्त्रालय र मुख्यमन्त्री सकारात्मक रहेको प्रतिक्रिया दिएका थिए ।
ज्ञापनपत्रमा नेपालको संविधान २०७२ को भाग ४ धारा ५१. दफा (झ) उपदफा ५ र ६ मा भएका व्यवस्था संविधानको अनुसूची ७ को बुँदा नम्बर २५ को अधिकार प्रयोग गरी कार्यान्वयन गर्न प्रदेश सरकारलाई अनुरोध गरिएको छ । संविधानको सो उपदाफहरूमा वैदेशिक रोजगारीलाई शोषणमुक्त, सुरक्षित र व्यवस्थित गर्ने तथा श्रमिकको रोजगारी र अधिकारको प्रत्याभूति गर्ने र वैदेशिक रोजगारीबाट आर्जन भएको पुँजी, सीप, प्रविधि र अनुभवलाई स्वदेशमा उत्पादनमूलक क्षेत्रमा लगाउन प्रोत्साहन गर्ने उल्लेख छ ।
ज्ञापन पत्रमा भनिएको छ, “प्रदेशमा राहदानी वितरण तथा प्रदेशमा नै वैदेशिक रोजगार विभागको ईकाई स्थापना गरी प्रदेश स्तरमा वैदेशिक रोजगारका पीडितहरूले न्याय पाउने व्यवस्था मिलाउनुका साथै राहदानी सिफारिस हुने प्रत्येक ईकाईमा रोजगार श्रोत केन्द्रको व्यवस्था गरिदिन हुन सशक्त माग गर्द छौं ।”केन्द्रले वैदेशिक रोजगारको भर्ति प्रक्रिया र कामदारको सुरक्षामा नेपालकै बढी जिम्मेवारी रहेकाले वैदेशिक रोजगारका समस्याहरू समाधानका लागि वैदेशिक रोजगारमा जाने युवाहरूलाई जाने तयारी गर्दादेखि जाँदा, विदेशमा रहँदा र फर्केर घर पुग्दासम्म अपनाउनुपर्ने सावधानीबारे सूचना र सचेतना दिन जरुरी रहेको जनाएको छ । केन्द्रले विदेशमा गर्ने कामको सीप सिकाउन पनि उत्तिकै जरुरी रहेको जनाएको छ । “वैदेशिक रोजगारमा जाँदा युवाहरू सचेत रहुन्,” ज्ञापनपत्रमा भनिएको छ, “वैदेशिक बसाईलाई उनीहरू अधिकतम् उपलब्धिमूलक र सुरक्षित बनाउन सकुन् ।”

महिलाहरू अवैध बाटोबाट
जीवन बिष्ट/धनगढी । 
कैलालीका अधिकांस महिलाहरू अवैध ढंगबाट तेस्रो मुलुक जाने गरेको पाइएको छ ।
बिगत आठ वर्षमा करिब छ हजारले जिल्ला प्रशासन कार्यालय कैलालीबाट राहादानी बनाए पनि आठ सय छ जना मात्रै श्रम स्वीकृति लिएर वैदेशिक रोजगारीमा गएका छन् । राहादानी बनाएकाहरूमध्ये ठूलो संख्यामा महिलाहरू भारत हुँदै तेस्रो मुलुक गएको हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ ।
१९ औं अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासी कामदार दिवसको अवसरमा मंगलबार धनगढीमा आप्रवासी कामदार हकहित संरक्षण केन्द्रले आयोजना गरेको पत्रकार सम्मेलनमा प्रस्तुत गरिएको तथ्यांकअनुसार आर्थिक बर्ष २०६७/६८ देखि २०७५/७६ सम्म जिल्ला प्रशासन कार्यालय कैलालीबाट ४५ हजार ८ सय १६ पुरुष र ५ हजार ९ सय ५६ महिलाहरू गरी जम्मा ५१ हजार ७ सय ७२ जनाले राहदानी बनाएकोमा ३६ हजार ६४ पुरुष सहित ३६ हजार आठ सय ७१ जनाले श्रम स्वीकृति लिएर गएका छन् ।
राहदानी लिएका अन्य अवैध बाटो हुँदै तेस्रो मुलक गएको हुन सक्ने आशंका गरिएको छ । जिल्ला प्रशासनबाट राहदानी बनाएकाहरूमध्ये पुरुषको तुलनामा धेरै महिलाहरू अवैध बाटो हुँदै तेस्रो मुलुक जाने गरेको पाइएको छ । तर, कति महिलाहरू अवैध ढंगले वैदेशिक रोजगारीमा गए भन्ने तथ्यांक भने कुनै पनि निकायसँग छैन ।
अधिंकास महिलाहरू वैदेशिक रोजगारीमा जान खुल्न नचाहने गरेको र लुकीछिपी तेस्रो मुलुक गइरहेका छन् । खुल्न नखोजेकै कारण महिलाहरू तेस्रो मुलुकमा समस्यामा पर्ने गरेको आप्रवासी कामदार हकहित संरक्षण मञ्चका अध्यक्ष नारायण विश्वकर्माले बताए । वैदेशिक रोजगारमा अधिंकाश महिलाहरूले दु:ख पाइरहेको बताउँदै उनले अवैध बाटोबाट गएका महिलाहरूको उद्धार गर्न पनि कठिन रहेको बताए ।
सुरक्षित आप्रवासन परियोजनाका जिल्ला परियोजना संयोजक पञ्चराम चौधरीले सीप सिकेर र श्रम स्वीकृति लिएर मात्रै वैदेशिक रोजगारीमा जान आग्रह गरे । उनले महिला विदेश जानु हुन्न भन्ने समाजको नराम्रो सोचाईका कारण नै महिलाहरू बाध्यताले ज्यान जोखिममा राखेर अवैध बाटो हुँदै तेस्रो मुलुक पुग्ने गरेको बताए ।
सीप सिकेर र नसिकेरै विदेश गएकाहरूको तलव, सेवासुविधा धेरै फरक रहेको बताउँदै उनले सीप नसिकेरै गएकाहरू असजिलो काम पाउने, धेरै तलब पाउने र कामको शिलशिलामा दुर्घटनामा पर्ने जस्ता समस्याहरू भोग्नु परेको बताए ।
सन् २०१४ देखि सञ्चालनमा आएको सुरक्षित आप्रवासन परियोजना मार्फत हालसम्म दुई सय २४ जनाले मात्रै नि:शुल्क सीप सिकेको परियोजना संयोजक चौधरीले बताए । परियोजनाले आप्रवासी कामदार र तिनका परिवारहरूलाई सूचना दिने, विदेशमा समस्यामा परेकालाई उद्धार गर्ने र ठगीमा परेकालाई न्याय दिलाउन पहल गर्ने लगायतका विभिन्न सेवा प्रदान गरिरहेको छ ।