सत्ताको पक्षधरता नै सत्ताको अधिनायकत्व हो

अहिले नेपालको राजनीतिक बजारमा सबैभन्दा बढी चलिरहेको शब्दाबली “अधिनायकवाद” हो । “अधिनायकवाद” शब्दको बजारीकरण प्रतिपक्षि दल नेपाली काँग्रेसले गरिरहेको छ । अझभनौ अहिले यो शब्दको मुख्य प्रमोटर नेपाली काँग्रेस नै हो । किनकि यो शब्दको मुख्य एजेन्सी उसैसँग छ । पुँजिवादी (प्रजातन्त्रको) नेपालमा एकमात्र आधिकारीक प्रतिनिधि हो काँग्रेस । त्यसैले पनि परम्परागत रूपमा पुँजिबादीहरूद्वारा कम्युनिष्टलाई आरोप लगाउँदै आएको यो शब्दको प्रयोग गर्नु काँग्रेसको पक्षधरता पनि हो । अहिले नेपालमा विचार र व्यवहारले जस्तो भए पनि नामले कम्युनिष्ट पार्टिको सरकार भएकोले वर्तमान सरकार विरुद्ध प्रयोग गर्न उपयुक्त यो भन्दा अरू शब्दावली प्रभावकारी सायद मानिने थिएन काँग्रेस जनहरूका लागि । यो झट्ट मनमा छुने, तत्काल प्रभाव पर्ने, सरल र ओजदार पनि छ । ओली र वर्तमान सरकार विरुद्ध बजारीकण गरिएको यो “अधिनायकवादी” शब्द काँग्रेस बृत्तमा र उसको वरपर खुबै लोकप्रिय बनेकोछ । सर्वप्रथम काँग्रेस सभापति देउवाबाट प्रयोग भएको यो शब्दको फरकगुटका प्रकाशमान हुँदै रामचन्द्र सम्मले सहज स्वीकार र प्रयोग गरी किंचित फरक विश्लेषण गर्न नचाहेर गुटगत अन्तरविरोध गैरसैद्धान्तिक भएको थप पुष्ट्याई गरिदिएकाछन् । अहिले काँग्रेसहरूले ओली सरकार विरुद्ध प्रयोग गर्दै आएको “अधिनायकवादी” शब्दलाई सुधार गरी “अधिनायकबाद उन्मुख” पनि भन्नेगरिएको सुनिन्छ यो सकारात्मक छ । शब्द सुधारमा ओली सरकार अधिनायकवादी हैन त्यतातिर उन्मुख छ की भन्ने स्वीकारोक्ति छ अर्थात् ओली सरकार अधिनायकवादीनै हो भन्नेकुरालाई “अधिनायकवाद उन्मुख” शब्दले अस्वीकार गर्द छ र उसलाई सुधार्ने औसर प्रदान गर्द छ, यो ओलीका लागि अनकुुल पक्षे हो । नेपालमा अधिनायकवादी शब्दको कारोबार दह्रोसँग भइरहेको छ । यो काँग्रेसमा मात्र अब सीमित रहेन, यसको लेनदेन बाबुराम , खगेन्द्र संग्रौला, कृष्ण पहाडी र ओलीकै सेरोफेरोमा बस्ने सल्लाहकारहरू लगायत तमाम् इतर तथा भित्रका असन्तुष्ट व्यक्ति र सास्थाहरूले समेत गर्न सुरु गरेका छन् । आज यो शब्दको खुद्रा तथा होलसेल व्यापारगर्न केही लाल बुजक्कडहरू, जातिवादी, अराजकता अस्थिरता चाहनेहरू, ओलीभित्रकै असन्तुष्टहरू, केही नागरिकअगुवा भन्न रुचाउनेहरू, साचारगृहहरू, पश्चिमादूरा पोषित गैरसरकारी संस्थाहरू समेत चौराहा र सडक छेउ छाउमा सक्रिय छन् । सोझो मानसिकता भएका नेपालीहरूलाई यस्ता शब्द प्रपञ्चबाट केही अलमल पार्न सके काँग्रेसलाई आासिक लाभ हुनेनैछ तर अरूले यो शब्दको कारोबारबाट कुनै लाभको चाहा गर्छन् भने त्यो उनीहरूका लागि फलदायी देखिदैन । नेपाली राजनीतिमा “अधिनायकवाद” शब्दको बजारीकरणबाट प्राप्तहुने बोनस तथा लाभान्समा नेपाली काँग्रेसको मात्र एकाधिकार छ भन्नेमा कोही भ्रममा पर्नु हुँदैन । तर आफू नसुध्रिएर सधै अरूप्रति कटाक्षेप हुने यस्ता शब्दहरूको कारोबारले काँग्रेसलाई कति लाभ होला त्यो भने उसले सोच्नुपर्ने हुन्छ ।

यो दुई दशकमा आलोपालो सत्तामा बस्नेहरूले गणतन्त्रमाथि खतरा देखायर आफ्नो स्वर्थ पुरा गर्ने काम मात्र गरेकाछन्, व्यवस्थालाई जनहितमा कहिलै प्रयोग गरेनन् ।

सत्ता जहिले पनि पूर्ण होस वा आासिक वर्गीय नै हुन्छ । सत्ताको अभिष्ट नै अधिनायकत्व हो । सत्ता जहिले पनि जहाँ पनि अधिनायकवादी नै हुन्छ फरक यत्ति होकी यो कसको पक्षमा र कसको विपक्षमा हुन्छ । सबै शासक अधिनायकवादी हुन्छन् र सर्वसाधारण जनता सदैव शासकहरूद्वारा शासित तथा अधिनस्तनै हुन्छन् । शासकको रंग सेतो, रातो, निलो वा अन्य कुनै हुनसक्छ । ईन्द्रागान्धीको इमर्जेन्सी होस वा सोर्णमन्दिर हत्याकाण्ड होस्, जनता पार्टीको किसान जाटहरूमाथिको दमनहोस् वा अलपसंख्यक मुसलिम दलितमाथिको हस्तक्षप होस्, अमेरिकाले चलाइरहेको मध्ये एसियाको नरसंहार होस्, इजराइलको धार्मिकयुद्ध होस् अथवा बर्मा, भुटान/भारतले नेपालीभाषिमाथि गरेको दमन र देशनिकाला होस् अथवा प्रजातन्त्रका ठेकेदार शक्तिराष्ट्रहरूद्वारा विश्वभरी फरक मानव र मुलुकमाथि गरिएको दमन र हिंसामा होस् कुनै लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यताहरू पालना र प्रयोग भएका छैनन् । बल वा विधि दूरा सत्तामा जानेहरू विचारले कुनै न कुनै पक्ष वा वर्गको प्रत्यक्ष परोक्ष प्रतिनिधित्व गरेरै गएका हुन्छन्, आफ्नो वर्गको वर्गहित वर्गरक्षा उनीहरूको ध्यय, धर्म र अभिष्ट हुन्छ । उसोत एकथरी कम्युनिष्टहरू काँग्रेसलाई दलाल पुँजिपति, उच्च वर्ग र प्रम्परागत सामन्त वर्गको प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टी हो त्यसकारण सरकारमा रहँदा जैले पनि त्यो वर्गको रक्षा र हितका लागि काँग्रेसले अधिनायकवादी आचरण गरेको आरोप लगाउँछन् ।
शाब्दिक अर्थमा अधिनायक भनेको शासक वा राज्यको मुख्यमानिस हो अर्थात् शासन चलाउने कानुनी व्यक्ति हो । “अधि” को अर्थ अधिन, अधिकार प्राप्त वा शक्तिसम्पन्न हो भने नायक भनेको त्यो शक्ति प्रयोग गर्ने व्यक्ति शासक हो र यसको सिद्धान्त वा विचार पक्ष नै वाद हो । यस अर्थमा केपी ओली अधिनायकवाद उन्मुख वा अधिनायकवादी हुनुपर्छ भन्नेमा कुनै द्विविधा छैन र रहनु हुन्न बरु हुन नसकेकोमा अधिकतम जनतालाई दु:ख र चिन्ता छ । यो अधिनायकवाद भनेको सत्तामा रहनेले उसको विचार दर्शन र दृष्टिकोणद्वारा निर्देशित कार्ययोजना राज्यमार्फत प्रयोग गर्ने कुरा हो भन्ने सबैले बुझ्नु आवश्यक छ । यहाँ काँग्रेसले केपी प्रचण्डहरूलाई अधिनायकवादी भन्नु पनि उसको अर्को प्रकारको अधिनायकवादी प्रवृत्ति नै हो । यतिमात्र हैन राणाशासन, राजाशासन, काँग्रेस शासन र अहिलेको बामशासन सबै अधिनायकवादी नै हुन । पुजारी शन्त महन्त फकिर तपश्वी शासक हुँदैनन्, त्यसोहुने भए सिद्धार्थ गौतम बुद्ध बन्ने थियनन् । सत्तामा शक्ति अधिनायकत्व नभएको भए सत्ता प्रतिको तीब्र मोह आकांक्षा कसैलाई हुने थिएन न मोदी न योगी । सत्तानै अधिनायकवाद हो त्यसो नभएको भए सत्तासँग सेना, पुलिस, हातहतियार, मुद्रा, कर्मचारी प्रशासन्, अदालत सरकारी आयोग आदि हुने नै थियनन् । फरक– विधि पद्धति व्यवहार तथा आवरणको मात्र हो । राज्यशक्तिहरूनै अधिनायकत्वका आवश्यक सर्त हुन जो सबै किसिमका राज्यहरूसँग हुन्छन् । शासन तथा अधिनायकत्व लागु गर्न नै यी शक्तिहरूको प्रयोग हुने गर्द छ । जो कोहिको सत्तामा पनि आफ्नो मित्र वर्ग/पक्षसँग गर्ने व्यवहार र भिन्न वर्गसँग गर्ने व्यवहारमा फरक अवस्य हुने गर्दछ । नेपाली काँग्रेसको २०४८ यताको झण्डै एकदशक लामो शासनावधिमा सेवा र वस्तुको वितरण तथा विचार दृष्टिकोणको प्रयोग र कम्युनिष्ट विरुद्धको व्यवहार त्यतिबेलाको काँग्रेसी अधिनायकत्वको ज्वलन्त उदाहरण हो । बहुदलीय व्यवस्थामा पनि काँग्रेसको आफूबाहेक सत्तामा अरू भएको देखिन सहने शोच पनि त अधिनायकवादी होइन र ? विगतमा काँग्रेस सत्तामा हुँदा उसको सेना पुलिसको लाठीबन्दुकको दमन पनि त अधिनायकवादीनै थियो । काँग्रेसहरू सधै आफ्नो सत्ताको विरोध हुँदा प्रजातन्त्र/लोकतन्त्रमा खतरा आइरहेको टिप्पणी गर्ने गर्दछन तर को बाट छ भन्ने जनतालाई प्रष्ट पार्दैनन् र सरकार बाहिर भएको बेला अधिनायकवाद, तानाशाह वा अन्य कुनै सरकारमा रहेको र लोकतन्त्र समाप्त हुने मिथ्या हल्ला फैलाउने व्यर्थको कसरत गर्ने गर्दछन् । यो दुई दशकमा आलोपालो सत्तामा बस्नेहरूले गणतन्त्रमाथि खतरा देखायर आफ्नो स्वर्थ पुरा गर्ने काम मात्र गरेकाछन्, व्यवस्थालाई जनहितमा कहिलै प्रयोग गरेनन् । “यसदेशमा सेवालाई वस्तु हो भनेर शिक्षा र स्वस्थ्यमा करलगाउनुपर्छ भन्दै समाजको भित्रि मर्ममा पुँजिवादका विकृत पक्षलाई आत्मसात गर्न बाध्य पार्ने डा. रामसरण महतको अर्थशास्त्र र समाजवाद उन्मुख अर्थ व्यवस्था निर्माणका लागि जनता प्रति उत्तरदायित्व वहन गर्नु नपर्ने डा.खतिवडाको अर्थशास्त्र एउटै सिक्काको दुईटा पाटा हुन, बास्तबमा ती सिक्कामा एउटै पाटो दुबै तिर टंकन गरिएको छ” (डा. कोमल फुयाल, धनगढी पोष्ट २०७५ साउन ४) । यदि डा. फुयालको यो टिप्पणीलाई सहि मान्नेहो भने निजिकरणलाई दर्शन मान्दै आएको, राम्रा नराम्रा कार्यमा सहयात्री हुँदै आएको पूर्व एमाले समेतको केपी सरकारलाई कुन कोणबाट कम्युनिष्ट अधिनायकवादी देख्यो काँग्रेसले अहिले ? त्यसो भए नेपाल जस्तो कमजोर अर्थ व्यवस्था भएको देशमा स्वस्थ्य, शिक्षा, सञ्चार उद्योग, निगम लगायत अर्थ व्यवस्थामा जबर्जस्त लादिएको नीजिकरण र लुट तथा छाडातन्त्र काँग्रेसको पुँजिवादी अधिनायकवाद हो भन्ने तर्क निकाल्न के गलत हुन्छ ?
यहाँ जनतालाई चिन्ता त केपी ओली र उसको सरकार अधिनायकवादी भयो भनेर हैन नेपालमा चाहिने जति हुन सकेन भन्ने पो छ । कमसेकम ओली बामपन्थि देशभक्त र प्रगतिशील अधिनायकवादी हुनसकेका भए ६० प्रतिशत बढी मतदाताहरू खुसिले नाच्थ्ये गाउँथे होलान् तर उनी हुन नसकेकोमा आज जनतामा नैराश्यता र अपशोच छ । ओली लत्री सकेका छन् । उनी सर्वप्रथम त भारतका अगाडि नराम्ररी लत्रिए । युरोपियन युनियन लगायत पश्चिमाहरूका अगाडि लत्रिएका छन् । नीजिकरण र उदारीकरणका अगाडि लत्रिए, उनी ढिलासुस्ति, अनियमितता, अपारदर्शिता, भ्रष्टाचार र वेथितिका अगाडि लत्रिए, उनी वर्षौदेखि आधाअधुरो काम गर्ने ठेकेदार, सबैखाले सिन्डिकेट चलाउने मालिक, गैरजिम्मेवार कर्मचारी, हड्र्ताल गरेर तलब खानपल्केका डक्टर शिक्षक, कृतिमअभावमा मूल्य बढाउने कालाबजारिया र कमिसन खोरहरूसँग नराम्ररी लत्रिएका छन् र हारेकाछन् । उनी आफ्नै मन्त्रीसँग पनि हारेका छन् हो उनले जितेकै छैनन् । उनी कहाँको अधिनायकवादी हुन सक्थे ? अहिले उनि अधिनायकवादी शासक होइनन् नेपालको इतिहासका सबैभन्दा कमजोर शासक मध्यका एक हुन, हैन भने ठूलोजन अभिमतका नायक कमजोर हाँगाविंग समातेर रुख उक्लन खोज्ने प्रतिपक्षिहरूसँग थर्र काप्नुपर्ने थिएन । नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी कोष्ट र उसको सरकारको वर्गीय पक्षधरतामा देखिएको बढ्दो सुन्यान्तर र दर्शन दृष्टिकोणको लघुताभास नेपाली जनताको चिन्ताको विषय हो । विधिगतरूपमा जनता सामु जे कसम खायर झण्डै दुईतिहाई बहुमतको सरकार बनाउन पुगेको छ तिनै जनताप्रतिको उसको उदासिनताले पो यहाँ पीडाबोध भएकोछ । ओली सरकार कम्युनिष्ट अधिनायकवादी हुनसकेको राजनीतिक आधारहरू भेटिदैनन्, बरु जनदृष्टिकोणमा इतिहासकै कर्महिन, विचारहिन, दिशाहिन र कमजोर सरकार सावित हुँदै छ वा हुनेक्रममा छ । वर्तमान सरकारले घोषणापत्रमा लेखे जस्तो र जनताहरूले चाहे जस्तो राष्ट्रियताको संरक्षण र प्रवद्र्धन गर्न सकेन, न त जनजीविकाको ग्यरेन्टी, शुसासन र जनहितका कार्य नै गर्न सक्यो । एकातिर ओली सरकार मतदाता, कार्यकर्ता, शुभचिन्तक, समर्थक र आम जनताको मन जित्न अशमर्थ रह्यो अर्कोतिर उस्तै वर्गचित्र भएको र सधै राजनीतिक भागबण्डा गर्दै आएको सहयात्री काँग्रेसको पनि चित्त बुझाउन सकेन । दुई नाउँमा खुट्टा टेकेर गनतव्य पछ्यायजस्तो बैचारिक द्विविधाको यात्रा नै ओली सरकारको अहिलेको सबैभन्दा ठूलो समस्या हो भन्दा अतिशयोक्ति नहोला । अब ओली सरकारले वर्णशाकरको भूमिकामा रहनुभन्दा डिएनए प्रमाण सहित प्रष्ट परिचयमा उभिनु बेस हुन्छ । नत्रभने त्यन्द्राहरूनै उसको गलपासोका कारण बन्नेछन् ।