स्थानीयको माग– ग्रामीण क्षेत्रमा पनि बैङ्किङ सेवा पुर्याऊ
चौमाला (कैलाली) । ‘शाखारहित होइन, शाखा सहितको बैङ्किङ सेवा चाहियो’ कैलालीको चौमालामा जनता बैङ्कको शाखारहित सेवा उद्घाटन कार्यक्रममा स्थानीयको माग थियो– ‘ग्रामीण क्षेत्रमा पनि सेवा पुग्नुपर्यो ।’
चौमालामा जनता बैङ्कको शाखा रहित बैङ्किङ सेवा सुरुवात कार्यक्रममा नेपालराष्ट्र बैङ्क क्षेत्रीय कार्यालय धनगढीका निर्देशक विश्रुत थापा, सक्षम कार्यक्रमका फिल्ड संयोजक, जनता बैङ्क शाखा कार्यालय धनगढीका कर्मचारी, जनता बैङ्क केन्द्रीय कार्यालयका कृषि विपन्न कर्जा विभाग प्रमुख अर्जुन श्रेष्ठ लगायतको उपस्थिति थियो । शाखारहित बैङ्किङ सेवा सुरुवात कार्यक्रम भईरहदा स्थानीयले बैङ्क नहुदा भोग्नु परेका कठिनाइ प्रस्तुत गरेका थिए । चौमाला बजार व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष डिवी आचार्यले भने– गाविसमा बजार छ, तर बंैंक छैन । कारोबार गर्नुपर्दा अत्तरिया वा धनगढी पुग्नुपर्छ ।
कुनै बेला चौमाला गाविसमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैङ्कको शाखा भए पनि द्वन्द्वकालमा ध्वस्त पारिएको थियो । सो बैङ्क हालसम्म पनि पुनस्र्थापना भएको छैन । द्वन्द्वकालपछि चौमालामा कुनै पनि बैङ्कले शाखा स्थापना गरेका छैनन् । मोहन्याल उमाविका प्रधानाध्यापक रामप्रसाद कोइरालाले भने– ‘बैङ्क गाविसमा नहुँदा सर्वसाधारणले बैङ्किङ कारोबार गर्न मिक अत्तरिया पुग्नुपर्छ अथवा धनगढी ।’
त्यस्तै, कैलालीको पहलमानपुर गाविसका बासिन्दाले पनि बैङ्क शाखा स्थापना गर्न माग गरे । पहलमानपुर गाविसमारहेको कृषि विकास बैङ्कको शाखा द्वन्द्वकालमा विस्थापित भएको थियो । बैङ्क विस्थापित भएपछि हालसम्म पुनस्र्थापना भएको छैन ।
कैलाली जिल्लामा हालसम्म ८४ वटा बैङ्क तथा वित्तीय संस्था छन् । ‘जिल्लामा स्थापना भएका अधिकांश बैङ्क सहरमा केन्द्रित छन्’ उनले भने– ‘बैङ्कलाई ग्रामीण भेगसम्म पुर्याउन सकिएको छैन ।’ उनले नेपालराष्ट्र बैङ्कले ग्रामीण भेगमा बैकिङ शाखा स्थापना गर्न चाहने बैङ्कलाई छ महिनाका लागि ५० लाख नि:शुल्क कर्जा दिने व्यवस्था गरेको भए पनि बैङ्कहरूले सो सेवा लिन नचाहने गरेको बताए । ‘ग्रामीण क्षेत्रमा बैङ्क स्थापना गर्दा लगानी धेरै लाग्छ तर, कारोबार हँुदैन भन्ने डरले बैङ्कहरू ती क्षेत्रमा जान चाहदैनन्’ उनले भने ।
बैङ्किङ साक्षरता न्यून
क्षेत्रीय निर्देशक विश्रुत थापाले सुदूरपश्चिम क्षेत्रमा बैङ्किङ साक्षरता दर न्यूनरहेको बताए । यस क्षेत्रको कैलालीर कञ्चनपुरमा पछिल्लो केही वर्ष यता बैङ्किङ साक्षरता दरमा सुधारान्मुखरहेको भए पनि पहाडी जिल्लामा भने अझै बैकिङ साक्षरता दर न्यूनरहेको बताए । ग्रामीण भेगमा बैङ्कहरूको पहुँच नभएकाले यस क्षेत्रमा बैङ्किङ साक्षरता दर न्यूनरहेको उनले बताए । यस क्षेत्रमा कति बैकिङ साक्षरता दररहेको छ भन्ने कुराको अध्ययन नभएको भए पनि समष्टिगत बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको तथ्याङ्क हेर्दा अझै पनि सर्वसाधारणहरूलाई बैङ्किङ कारोबार गर्नुपर्छ भन्ने ज्ञान भने दिन नसकिएको उनले बताए ।
राष्ट्र बैङ्कका अनुसार यस क्षेत्रमा बैकिङ कारोबार गर्नेको सङ्ख्यामा वृद्धि हुँदै आएको भए पनि अझै ग्रामीण क्षेत्रमा बैङ्किङ कारोबार गर्नुपर्छ भन्ने बानीको विकास हुन नसकेको बताइएको छ ।राष्ट्र बैङ्कको समष्टिगत बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको तथ्याङ्क अनुसार यस क्षेत्रमा आर्थिक वर्ष २०७२ भन्दा आर्थिक वर्ष ०७३ मा दुई दशमलव नौ प्रतिशतले निक्षेपमा वृद्धि भएको छ भने कर्जामा ६१ दशमलव ६४ प्रतिशतले बुद्धि भएको देखाइएको छ ।
यस क्षेत्रको समष्टिगत तथ्याङ्कमा बैङ्किङ कारोबार गर्नेको सङ्ख्यामा वृद्धि भएको देखाईएको भए पनि जिल्लागत तहमा भने अझै चुनौतिनै देखिएकोराष्ट्र बैङ्क निर्देशक थापाले बताए ।
यस सुदूरपश्चिम क्षेत्रमा बाजुरार अछाममा सबैभन्दा बैङ्किङ कारोबार न्यून हुने गरेकोराष्ट्र बैङ्कको २०७३ असार मसान्तसम्मको जिल्लागत कर्जा तथा निक्षेपको अवस्थाले देखाएको छ । उक्त तथ्याङ्कअनुसार बाजुरामा ६७ करोड निक्षेपर २४ करोड कर्जा, अछाममा ७८ करोड निक्षेपर ४५ करोड कर्जारहेको छ । सोही अनुसार बझाङमा ९६ करोड निक्षेपर २६ करोड कर्जा, बैतडीमा एक अरब ६३ करोड निक्षेपर ८२ लाख कर्जारहेको उल्लेख छ ।
उक्त तथ्याङ्कअनुसार यस क्षेत्रमा सबैभन्दा बढी बैकिङ कारोबार हुने जिल्लामा कैलालीर कञ्चनपुररहेको जनाईएको छ ।
राष्ट्र बैङ्क निर्देशका थापाले ग्रामीण क्षेत्रमा बैङ्किङ सेवा सञ्चालन नहुनुनै मुख्य समस्यारहेको बताए । उनले अहिले सर्वसाधारणलाई बैकिङ कारोबार गर्नुपर्छ भन्ने बानीको विकास गर्नराष्ट्र बैङ्कले बैङ्क तथा वित्तीय संस्था नभएका क्षेत्रमा बैकिङ साक्षरता कक्षा सञ्चालन गरिरहेको बताए । राष्ट्र बैङ्कले आर्थिक वर्षको हालसम्म यस क्षेत्रका कैलाली, अछाम, बझाङर डडेल्धुरा गरी चार वटा जिल्लामा उक्त कक्षा सञ्चालन गरिसकेको उनले जानकारी दिए । त्यस्तै बैङ्कले चैतसम्ममा अझै यस क्षेत्रका दुई स्थानमा उक्त कक्षा सञ्चालन गर्ने तयारी गरिरहेको बताए । यसका साथै सक्षम कार्यक्रम अन्तर्गत बैङ्क तथा वित्तीय संस्था नरहेको क्षेत्रमा विभिन्न बैंकसंग सहकार्य गरी शाखारहित बैङ्किङ सेवा सुरु गरी वित्तीय साक्षरता काम गरिरहेको बताए ।
यस क्षेत्रमा असारसम्ममा दुई सय तीन वटा बैङ्क तथा वित्तीय संस्थारहेको छ ।
विलासितीमा होइन, आम्दानीमा खर्च गरौँ: थापा
नेपालराष्ट्र बैङ्कको एउटा तथ्याङ्कअनुसार यस क्षेत्रका मानिसले ८० प्रतिशतरकम विलासिती बस्तुमा खर्च गर्ने गरेको देखाएको निर्देशका थापाले बताए । उनले तथ्याङ्क अनुसार सर्वसाधारणहरूले बैङ्कबाट ऋण निकाल्ने तर, उक्तरकमलाई घरको टिभी, दराज, विद्युतीय सामग्री लगायत खरिद गरेर खर्चने गरेको पाइएको बताए । उनले विलासिता बस्तुमा खर्च गर्नुभन्दा आम्दानी हुने क्षेत्रमा खर्च गर्न जरुरीरहेको बताए । जबसम्म यस क्षेत्रका व्यक्तिहरूले विलासिता खर्चमा सुधार ल्याउन सक्दैन तबसम्म आर्थिक जीवनस्तर सुधार हुन नसक्ने उनले बताए ।
